قدس آنلاین:  زیارت را حضوری عارفانه و مشتاقانه در پیشگاه پاکان جهان و تشرف به حرم‌های مقدس و نورانی آنان می‌دانیم. زیارتی که متصل شدن به آنان و غرق شدن در انوار و معنویات ایشان از برکات آن است و سبب درس آموختن، تحرک و سیر در فضیلت‌ها و ساخته شدن می‌شود. برای استفاده حداکثری از زیارت آدابی ظاهری و باطنی ذکر شده که عمل به آنان زائر را در کسب دستاوردهای معنوی زیارت کامیاب‌تر می‌کند. طبق آنچه در روایات آمده زیارت زمانی ثمربخش است که عارفانه و همراه با شناخت باشد. برای بررسی بیشتر ابعاد زیارت عارفانه با آیت‌الله محمدباقر تحریری، تولیت مدرسه علمیه مروی و استاد اخلاق و خارج فقه و اصول حوزه به گفت‌وگو پرداختیم.

زیارت و انواع آن

استاد تحریری با بیان اینکه زیارت برقراری ارتباط عاطفی و روحی انسان با شخص زیارت شده است، می‌گوید: ماهیت زیارت با توجه به هدف از آن مختلف می شود. زیرا  اهداف گوناگونی برای رفتن به سوی مقصود مترتب می‌شود و زیارت از نظر اهداف انسان اقسام مختلفی پیدا می‌کند. گاهی انسان به دیدن شخصی می‌رود برای اینکه حاجت خود را گفته و حاجت او برآورده شود. گاهی به دیدن فردی می‌رود برای اینکه متوجه شود آن شخص چه نیازی دارد و نیاز او را برطرف کند. یا ممکن است فردی احساس دلتنگی و محبت داشته باشد و برای ابراز محبت به زیارت برود. گاهی برخی افراد ویژگی‌های خاصی دارند و انسان با توجه به آن ویژگی او را زیارت می‌کند تا از برکات آن بهره‌مند شوند. مانند شخصی که عالمی را زیارت می‌کند برای اینکه از علم او استفاده کند.

ایشان اضافه می‌کند: با توجه به این مطالب معنای زیارت دیدار با شخصی خاص و طی کردن راهی برای دیدار اوست. زیارت ائمه(ع) هم می‌تواند گونه‌هایی داشته باشد. ممکن است قصد ما از این حرکت رفع خستگی دنیایی باشد و پس از کاری متراکم و برای داشتن نشاط جسمی و روحی قدم در راه سفر گذاشته و در ضمن این سفر به زیارت امام(ع)‌ هم می‌رود. به بیانی دیگر زیارت امام(ع)‌ به نوعی در مرتبه دوم از هدف زائر قرار می‌گیرد. این نحوه از زیارت هم مطلوب است اما از مطلوبیت و ثواب کمتری نسبت به زیارتی که بیان می‌شود برخوردار است.

این استاد دروس خارج حوزه علمیه با اشاره به نوع والای زیارت بیان می‌کند: زیارتی که برای ابراز ارادت و تجدید عهد و اعتقاد به مقام امامت انجام شود، زیارتی برتر است. ما که به امامت ائمه(ع)‌ اعتقاد داشته و شیعه و محب خاندان پیامبر(ع) هستیم می‌توانیم به اقسام گوناگون اعتقاد خود را آشکار و ابراز کنیم. اولین مرحله برای برقراری ارتباط قلبی با امام(ع)‌ این است که پس از اعتقاد صحیح به مقام امامت و ارتباط آن با ما به دستورات ایشان عمل کنیم و فرمایشات اولیاء(ع)‌ را در شئون گوناگون زندگی محور و الگو قرار دهیم. بقیه امور از امور مستحب است. در این رابطه باید مجالسی تشکیل دهیم که معارف این خاندان بازگو شود. مجالسی مطلوب است که مقدمه‌ای برای برقراری ارتباط عملی و قلبی با امام(ع)‌ بوده و به برگزاری مجالس علمی و گفت‌وگوی معارف اهل بیت‌(ع)‌  سفارش بسیار شده است.

آگاهی از مقامات معنوی ائمه(ع)‌  زیارت را ارزشمندتر می‌کند

تولیت حوزه علمیه مروی تاکید فرمود: باید مجالسی تشکیل دهیم که فضائل اهل بیت(ع) بازگو شده و سبب شود محبت ما نسبت به این خاندان تثبیت شده و افزایش پیدا کند. مجالسی برای بازگو کردن مظلومیت این خاندان و ظلم ظالمان و غاصبان حکومت ایشان. مجالسی که دستاورد آن افزایش بغض ما نسبت به دشمنان آن بزرگواران خواهد بود. با حضور در این مجالس بدانیم حرکت دشمنان در مقابل ایشان چگونه بوده، از این حرکت پند گرفته و در مسیر زندگی به گونه‌ای رفتار نکنیم که در عمل پیرو اعمال دشمنان اهل بیت(ع)‌  باشیم.

ایشان با بیان اینکه اولیای الهی برای ابراز محبت و ارادت به زیارت سفارش بسیار کرده‌اند، تشریح می‌کند: هر قدر این زیارت با آگاهی بیشتری از دستورات ائمه(ع)‌  و آگاهی از مقامات معنوی آنان باشد ارزش بیشتری برای زائر به همراه دارد. آگاهی و اعتقاد به این که ائمه(ع)‌  واسطه فیض ما با خدای متعال هستند. خداوندی که باید از او در تمام شئون گوناگون زندگی تبعیت کنیم و بدانیم هر فرمانی که ایشان می‌دهند فرمان خدای متعال است و از هر چیزی که نهی کردند، آن نهی خدای متعال است. اگر به چنین شناخت و تبعیت عملی و تسلیم در برابر ایشان رسیدیم و با درک آن به زیارت اولیای خدا نائل شویم، زیارتی عارفانه داشته‌ایم. از این جهت درباره زیارت امام حسین(ع) نیز گاهی روایت شده که زیارت ایشان، زیارت خدا در عرشش هست و گاهی این زیارت خدا فوق عرشش می باشد.

این استاد اخلاق ادامه می‌دهد: اعتقاد به ائمه(ع)‌ و باور به حقانیت ایشان در شئون گوناگون زندگی تاثیرات روحی والایی برای زائر ایجاد می‌کند. باید بدانیم جایگاه امام (ع) در زندگانی ما و در عالم چیست. لازمه‌اش این است که از دستوراتی که امام (ع) به ما می‌دهد آگاهی داشته و التزام عملی به فرمایشات این خاندان داشته باشیم. همواره عامل به دستورات باشیم و از محرمات الهی و دینی دوری کنیم. از فضائل روحی و معنوی و اخلاقی آگاهی داشته باشیم زیرا اولیاء(ع)‌  از این فضائل بهره‌مند هستند و به دوری از رذائل اخلاقی سفارش کرده‌اند.

زیارت باید تحول آفرین باشد

این استاد حوزه یادآور می‌شود: هر چه در عمل به دستورات دینی کوشاتر شویم، ارتباط روحی و ولایی ما با این خاندان قوی‌تر می‌شود. زیرا هر یک از دستورات شرع و فضائل اخلاقی رابطه ولایی معنوی را بین ما و امامان معصوم(ع)‌  ایجاد می‌کند. در مقابل هر یک از گناهان و رذایل اخلاقی ارتباط با ائمه(ع)‌  را ضعیف و سست می‌کند.

ایشان با تاکید بر شرایط زیارت عارفانه می‌گوید: مهم‌ترین شرط زیارت عارفانه آگاهی از مقامات اولیای الهی است. اعتقاد قلبی به این که این شخصیت‌ها از مقربان درگاه الهی و واسطه‌هایی برای فیض الهی هستند و به تمام نیازهای ما از جانب خدای متعال آگاهی دارند. و از جانب او قدرت برآوردن حوائج ما را دارند و به این امور پایبند باشیم و در عمل هم به این دستورات عمل کنیم. اگرچه آدابی دیگر در کتابهای زیارت مانند مفاتیح الجنان برای آن ذکر شده است، از ملزومات زیارت عارفانه آن است که انسان پس از برگشت، در زندگیش بازنگری داشته باشد که این زیارت چه وظایفی را بر عهده او گذاشته است. نباید به گونه‌ای باشد که حالت روحی زائر قبل و بعد از زیارت با هم تفاوتی نداشته و یا مساوی باشد. بلکه باید در خود تحولی روحی، عملی احساس کند. به عنوان مثال اگر قبل از زیارت به انحرافات اعتقادی دچار بود، آن انحراف به کنار رفته باشد یا اگر به وظایف عملی پایبند نبوده توبه کرده و پس از زیارت به وظایف لازم پایبند بوده و از انجام گناه و صفات رذیله نفسانی دوری کند.

استاد تحریری در پایان خاطرنشان فرمود: زیارت برای انسان محب اهل بیت(ع)‌ باید عملی تحول آفرین باشد. زیارت و آثار آن باید در زندگی فردی و اجتماعی زائر متجلی شود. زیارت نامه‌های توصیه شده ائمه(ع)‌ در بردارنده جایگاه امام(ع)‌  در ارتباط با خدا و جایگاه امام در ارتباط با ما است و با خواندن زیارت این مسائل را مرور و تکرار می‌کنیم تا رابطه معرفتی و قلبی ما با امام(ع)‌ تثبیت شود. در عین حال تقاضاهایی هم از آن بزرگواران داریم که عمده این تقاضاها، درخواست‌های معنوی است. امام(ع)‌ را واسطه فیض می‌گیریم تا از خدای متعال بخواهد ایمان، رابطه ولایی و تبعیت ما از خودشان ادامه پیدا کرده و تا آخر عمر باقی بماند و مشمول شفاعت این خاندان بشویم. به عنوان نمونه زیارت امین‌الله در بردارنده تقاضای فضائل والایی از کمالات روحی است که امام(ع) بالاترین این فضایل را داراست.