سفر وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران به روسیه جدای از مذاکرات دوره‌ای و روتینی که دو کشور در حوزه نفت و گاز و دیگر مباحث اقتصادی دارند، از یک منظر دیگر هم قابل توجه است. اهمیت حضور بیژن زنگنه در مسکو در گام نخست به بحث رایزنی تهران با کشورهای بزرگ نفتی در آستانه بازگشت ایران به بازار انرژی باز می‌گردد. در دوره زمامداری دونالد ترامپ باوجود همه سنگ‌اندازی‌های دولت آمریکا، صدور نفت جمهوری اسلامی هیچ‌گاه صفر نشد، اما روند کاهشی را تجربه کرد. اما اکنون که جو بایدن خود را برای حضور در کاخ سفید آماده می‌کند، تهران هم با استفاده از موقعیت پیش آمده در تلاش است جایگاه گذشته خود در حوزه انرژی را بازیابی کند.

به نظر می‌رسد لازمه این روند در گام نخست هماهنگی با قدرت‌های نفتی است تا یک بازگشت سریع ولی آرام فراهم شود. شرایط کنونی با سال 2015 که تهران پس از توافق برجام فرصت دوباره برای حضور در بازار نفت را بدست آورد، تفاوت اساسی دارد. اکنون به سبب رکود اقتصادی ناشی از کرونا تقاضای جهانی طلای سیاه به کمترین میزان خود رسیده است. همین مسئله سبب شده کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) و اوپک پلاس (کارتل نفتی متشکل از مجموع کشورهای عضو اوپک و کشورهای غیر عضو اوپک) و در رأس آن‌ها روسیه و عربستان سعودی برای جلوگیری از زیان‌های بیشتر، تولید نفت خود را در یک سال گذشته کاهش دهند. در این شرایط مسلماً ورود بدون برنامه ایران به بازار انرژی می‌تواند با واکنش منفی دیگران روبه‌رو شود. پس بهترین کار فعال‌شدن هماهنگی‌های بیشتر با نفتی‌ها جهت ورود به این حوزه است تا کمترین خسارت ایجاد شود و بازگشت بدون مخاطره‌ای صورت گیرد.

این همکاری به دوصورت می‌تواند اتفاق افتد: سلبی و ایجابی. شکل سلبی به معنای حمایت حداقلی است به شرط آنکه کشورهای تولیدکننده نفت مانند سال 2015 بر سر بازگشت جمهوری اسلامی به بازار نفت موانع سیاسی، رسانه‌ای و روانی ایجاد نکنند. در دوره قبلی کشورهایی مانند سعودی، روسیه و حتی عراق که اتفاقاً سهمیه ما را از بازار انرژی گرفته بودند با مانع‌تراشی سیاسی تلاش داشتند هزینه بازگشت ایران به حوزه نفتی را بالا ببرند. شکل ایجابی هم به معنای آن است که تهران بتواند با رایزنی، کشورهای بزرگ تولیدکننده نفت را با خود همراه سازد و مشتریان و بازار سنتی خود را به دست آورد.

سفر زنگنه به مسکو آغاز این مسیر است. اگرچه برخی در تفسیر این سفر به احتمال گسترش همکاری تهران - مسکو در قالب قراردادهای سوآپ نفتی و یا حتی احتمال سایه‌افکنی تحولات قره‌باغ در این رایزنی‌ها اشاره دارند ولی به نظر هدف عمده حضور وزیر نفت جمهوری اسلامی از حضور در روسیه به همین هماهنگی با طرف روس بر سر بازگشت ایران به بازار نفت باز می‌گردد. این پروسه بعید نیست در مراحل بعد به گفت‌وگو با کشورهایی مانند عربستان هم منجر شود. رایزنی‌ها سبب می‌شود اعتماد و اطمینان طرف مقابل نسبت به منافع مشترکی که کشورهای تولید کننده نفت با حضور جمهوری اسلامی می‌توانند داشته باشند، جلب شود و این همفکری تحت تأثیر جدل‌های سیاسی قرار نگیرد. این‌گونه همکاری‌ها پیشتر اتفاق افتاده و اگرچه تهران و ریاض با هم اختلافات سیاسی داشتند، اما در قالب اوپک و اوپک پلاس در حوزه انرژی همکاری‌های خوبی داشتند و تکرار این مسئله بعید نیست.