در این یادداشت برخی شاخصه‌های سیره تربیتی حضرت فاطمه زهرا(س) در جایگاه مادری را مرور خواهیم نمود.

 بازی با کودکان و آموزش ضمن بازی

از جمله مواردی که در شیوه تربیتی حضرت زهرا(س) جایگاه خاصی داشت تحرک و بازی کودکان بود. ایشان از همان دوران کودکی با فرزندانش همبازی می‌شد و در قالب بازی و شوخی، شخصیت کودکانش را تقویت و آن‌ها را به داشتن مفاخر و ارزش‌های اکتسابی، تحریک و تهییج می‌نمود. نقل شده است صدیقه طاهره(س) با فرزندش امام حسن مجتبی(ع) بازی می‌کرد و اشعاری با این مضمون را برایش می‌خواند: «پسرم حسن! مانند پدرت باش.

ریسمان ظلم را از حق برکن. خدایی را بپرست که صاحب نعمت‌های متعدد است و هیچ گاه با صاحبان ظلم و تعدی، دوستی مکن». این روایات تاریخی همچنین بیانگر آن است که حضرت صدیقه طاهره(س) و امیرالمؤمنین علی(ع) با وجود تمام مشکلات و گرفتاری‌های زندگی، خود را خوشحال و خندان نشان می‌دادند تا شادی و سرور کودکان در منزل حفظ شود.

مسابقه و رقابت‌های سازنده

یکی از وظایف تربیتی والدین نسبت به کودکان، ایجاد روحیه اعتماد به نفس و مشکل‌ستیزی در کودکان است و مسابقه ابزاری است برای تقویت این روحیه در کودکان. نمونه‌ای از رقابت سازنده را در سیره تربیتی حضرت زهرا(س) مرور می‌کنیم: «حسن و حسین(ع) خط نوشته بودند؛ هر کدام مدعی بودند خطشان بهتر است؛ برای داوری خدمت مادر آمدند.

فاطمه زهرا(س) نمی‌خواست بچه‌ها آزرده خاطر شوند. به همین خاطر فرمود: به پدرتان مراجعه کنید تا قضاوت کند. حضرت علی(ع) نیز آن‌ها را نزد پیامبر(ص) فرستاد و داوری را بر عهده آن حضرت نهاد. پیامبر نیز داوری را به جبرئیل سپرد. او نیز به اسرافیل حواله داد تا اینکه اسرافیل از جانب خداوند قضاوت در این مورد را به خود فاطمه(س) سپرد. صدیقه کبری در حالی‌که گردنبندی در دست داشت، فرمود: من میان شما دانه‌های این گردنبند را می‌ریزم. هر یک از شما دانه‌های بیشتری جمع کند، از سوی من برنده خواهد بود. جبرئیل به امر الهی این منظره زیبا را تماشا می‌کرد؛ وقتی هر کدام به طور مساوی دانه‌ها را برداشتند، جبرئیل به فرمان خدا آن یک دانه باقیمانده را تقسیم کرد و هر کدام یک نصفه را برداشتند. به این ترتیب، این مسابقه دو برنده داشت و هر دو کودک در این رقابت پیروز شدند».

 تربیت عبادی

حضرت زهرای بتول به تربیت عبادی فرزندان، بسیار اهمیت می‌داد و در این زمینه بیشتر از روش آموزش غیرمستقیم استفاده می‌نمود. آن حضرت به گونه‌ای عبادات خود را به جای می‌آورد که برای کودکان نیز درس بود. امام حسن مجتبی(ع) می‌فرماید: «شب جمعه مادرم را دیدم که در محراب عبادت خویش ایستاده و تا سپیده دم همواره در رکوع و سجود بود. می‌شنیدم در حق زنان و مردان مؤمن، بسیار دعا می‌کند و آنان را نام می‌برد، اما در حق خود دعایی نمی‌کند. گفتم: مادر! چرا همان‌گونه که برای دیگران دعا می‌کنی، در حق خود دعا نمی‌نمایی؟ فرمود: پسرم! نخست همسایگان؛ سپس اعضای خانه».

 تربیت عاطفی

حضرت زهرا(س) نمونه کامل نوع‌دوستی و محبت به خلق خدا بود.

آن مادر نمونه تاریخ، همچون امیرالمؤمنین علی(ع)، برای بهبودی حسن و حسین(ع) از مریضی، سه روز روزه نذر کرده بود و هنگام انجام دادن آن، مجبور شد برای یک نفر یهودی به نام «شمعون» کار و از اجرت آن نان جو تهیه کند. پس از بهبود حسنین(ع)، فاطمه و علی و خانواده ایشان، سه روز روزه گرفتند و هر شب موقع افطار، غذای خویش را به ترتیب به مسکین، یتیم و اسیر دادند و نوع‌دوستی و ایثارگری را متجلی ساختند.