به گزارش قدس انلاین وبه نقل از  آستان نیوز، این مجموعه فرهنگی با برخورداری از گنجینه نفیسی از آثار تاریخی و هنری و برگزاری برنامه‌های متنوع در گستره فرهنگ و تمدن اسلامی- ایرانی در سال‌های اخیر، توانسته مخاطبان بسیاری را جذب خود کند.

همچنین این موقوفه روایتگر نقش وقف، نذر و اهدا در این گستره فرهنگی است. کتابخانه و موزه ملی ملک از سال 1376 در باغ ملی پایتخت، پذیرای اهل علم و هنر بوده و حتی شیوع کرونا هم نتوانسته مانع خدمات‌رسانی آن به فرهنگ‌دوستان به‌ویژه محققان داخلی و خارجی شود، چراکه ارائه این خدمات به صورت غیرحضوری و مجازی دنبال شده است.

در ادامه پای سخن سه پژوهشگر برجسته کشور نشستیم تا با نقش فرهنگی این موقوفه در جامعه بیشتر آشنا شویم.

حافظ میراث فرهنگی کشور

عمادالدین شیخ‌الحکمایی، متخصص حوزه اسناد و نسخ خطی و کتیبه‌های دوره اسلامی و پژوهشگر مؤسسه باستان‌شناسی دانشگاه تهران با اشاره به پیشینه نهاد وقف و توجه واقفان به حوزه‌های مختلف وقفی می‌گوید: این سنت ماندگار در جامعه ما همیشه منشا ارائه خدمات گسترده‌ای به‌ویژه در حوزه‌ فرهنگ همچون تأسیس مدرسه و کتابخانه بوده است. کتابخانه و موزه ملی ملک هم یکی از مجموعه‌های فرهنگی ارزشمند کشور به شمار می‌آید که بر پایه سنت وقف بر آستان قدس رضوی شکل گرفته است.

وی ادامه می دهد: حاج حسین آقا ملک، بنیانگذار و واقف این مجموعه توجه ویژه‌ای به موضوع کتاب و نسخ خطی داشته و کتاب‌های ارزشمندی را در زمان خود شناسایی، خریداری و به منابع گنجینه ملک افزوده است. همچنین آثار موزه‌ای مختلف مثل سکه و تمبر را گردآوری کرده است. این آثار در طول سال‌ها فعالیت این موقوفه به درستی نگهداری و مرمت شده است چنان که کتابخانه ملی ملک در کنار چند کتابخانه انگشت‌شمار ایران توانسته از یک سو به خوبی حافظ این آثار باشد و از سویی دیگر، آنها را در اختیار محققان قرار دهد. همچنین این مؤسسه به عنوان یک مجموعه فرهنگی، فعالیت‌های گسترده‌ متنوعی در قالب برگزاری نمایشگاه‌، کارگاه و دوره‌های آموزشی داشته است.

شیخ‌الحکمایی اضافه می‌کند: وقتی موقوفات اساس محکمی داشته باشد، می‌تواند راهگشای مردم جامعه باشد به‌طور نمونه فرهنگ‌دوستان بسیاری با توجه به شناختی که از مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک در نگهداری صحیح نسخه‌های خطی و اشیای موزه‌ای و همچنین ارائه خدمات عام‌المنفعه فرهنگی آن دارند، آثارشان را چه به صورت موردی و چه مجموعه‌ای، به این موقوفه آستان قدس رضوی اهدا می‌کنند. خدمات این مؤسسه همچنان رو به گسترش است و توانسته الگوی مناسبی در حوزه موزه‌داری و فرهنگ نگهداری از آثار خطی و ارائه آنها ایجاد کند. بی‌شک اعتماد مردم به چنین مجموعه‌های فرهنگی موجب الگوپذیری آنان در حوزه وقف، نذر و اهدا شده تا جایی که آثار با ارزششان را به موقوفه‌های بزرگی همچون ملک می‌سپارند.

توجه به حوزه‌های پژوهش و آموزش

در ادامه دکتر سیدحجت‌الحق حسینی، اخترفیزیکدان و پژوهشگر علوم و فنون در ایران اسلامی، از مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک به عنوان یکی از بزرگترین مؤسسات موقوفاتی جهان اسلام نام می‌برد و می‌گوید: آثار گرانبهایی که در این موقوفه جمع‌آوری شده، مورد استفاده و بهره‌برداری عموم مخاطبان به‌ویژه محققان قرار گرفته است. در این بین، اقدامات ستودنی در بخش پژوهش و آموزش این مجموعه در سال‌های اخیر انجام شده است که می‌توان از برگزاری برنامه‌های متنوع آموزشی و پژوهشی با محوریت آثار گنجینه ملک به‌ویژه نسخه‌های خطی و گردهم‌آوری پژوهشگران و اندیشمندان به مناسبت‌های گوناگون در موقوفه یاد کرد. برگزاری این دوره‌های آموزشی، نقش مهمی در انتقال مفاهیم داشته و دارد.

او می‌افزاید: بی‌تردید اگر نسخ خطی منحصربه‌فردی که در کتابخانه و موزه ملی ملک نگهداری می‌شود، احیا نشوند و در قالب برگزاری نشست‌ها و دوره‌های آموزشی و پژوهشی به محققان معرفی نشوند، قدر و ارزش آنها دانسته نخواهد شد. به طور مثال راه‌اندازی تالار «علوم در ایران اسلامی» در این موزه، یکی از اقدامات موفقی است که در معرفی حوزه علوم و فنون اسلامی در تمدن ایران اسلامی اثرگذار بود. 

حسینی درباره ارائه خدمات غیرحضوری و مجازی مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک به مخاطبان در دوران شیوع بیماری کرونا بیان می‌کند: همه‌گیری بیماری کرونا، پنجره‌ای نو به زندگی بشر گشود و فرصت جدیدی را در اختیارش قرار داد که این فرصت در ذات خود دارای آسیب‌ها و ارزش‌های افزوده بود. خوشبختانه این مؤسسه از این فرصت به بهترین شکل استفاده کرد و توانست برنامه‌های آموزشی و پژوهشی خود را در فضای مجازی مثل اینستاگرام برگزار کند. به طور مثال در دهه کرامت، تعدادی از نسخه‌های خطی منحصربه‌فرد گنجینه ملک به علاقه‌مندان معرفی شد. مدرسه زمستانی ملک نیز از دیگر برنامه‌های این مؤسسه به شمار می‌آید که با موضوعات جذاب علمی، آموزشی و پژوهشی در فضای مجازی در حال پیگیری است.

احیای موقوفه‌ای قدیمی

نصرالله حدادی، پژوهشگر تاریخ معاصر و تهران‌شناس نیز با تأکید بر شخصیت والا و یگانه حاج حسین آقا ملک و بعضی از اقدامات خیرخواهانه او در حوزه فرهنگ و درمان می‌گوید: این بزرگمرد کتابخانه و موزه ملی ملک را با هوشمندی و تجربه‌ای که داشت بر سازمان‌یافته‌ترین مکانی که در ایران وجود دارد، یعنی آستان مقدس آقا علی بن  موسی الرضا(ع) وقف کرد.

وی در خصوص اقدامات آستان قدس رضوی در راستای تبدیل خانه تاریخی ملک(مکان پیشین کتابخانه و موزه ملی ملک) به یک مکان فرهنگی در بازار تهران بیان می‌کند: متأسفانه بازار پایتخت، در حال از دست دادن هویت تاریخی، مذهبی و ارزشی خودش است. وقتی خانه تاریخی ملک مطابق با نیت حاج حسین آقا ملک و نظر کارشناسان احیا و معماری زیبای بنای بخش قاجاری آن حفظ شود، همچنین دست‌اندرکاران احیای آن بتوانند توضیحات کافی درباره سابقه و بافت تاریخی بازار تهران به ویژه بازار بین‌الحرمین(فاصله میان مسجد امام و مسجد جامع) و خاندان ملک به ویژه شخصیت حاج حسین آقا ملک به گردشگران ارائه کنند، کمک بزرگی به زنده‌سازی این بخش از بازار خواهند کرد، به ویژه که این خانه قدیمی در نزدیکی حاشیه خیابان 15 خرداد قرار دارد.