حرم رضوی از همان نخستین سال‌های آغاز نهضت اسلامی، مأوا و ملجأ بسیاری از مبارزان راه حق بود و به ویژه پس از آغاز انقلاب در دی سال ۱۳۵۶، جایگاه آن به عنوان مقصد قیام‌ها و راهپیمایی‌های مردمی، کاملاً به چشم آمد. این مکان مقدس در سال ۱۳۵۷ شاهد خروش مردم مشهد و حتی شهادت برخی از مبارزانی بود که برای ساقط کردن طاغوت به پا خاسته بودند.
نخستین گام‌های نهضت
آغاز نهضت در مشهد البته نه به صورت خیلی دقیق، با واقعه‌ای رقم خورد که در مسجد گوهرشاد افتاد؛ روز دهم خرداد سال ۱۳۴۲ در حالی که اعلامیه حضرت امام(ره) روی دیوار مسجد نصب شده بود و گروهی از مردم مشغول مطالعه آن بودند، پاسبانی به نام شباهنگ با کندن اعلامیه از دیوار و پاره کردن آن، احساسات مردم را جریحه‌دار کرد؛ فرجام این اقدام بی‌خردانه، آغاز درگیری میان مردم و مأموران بود؛ شباهنگ خود در همین درگیری کشته شد. با رقم خوردن حوادث روز ۱۵ خرداد در تهران، همزمان حرم رضوی هم شاهد برخی اعتراض‌ها بود. مردم مشهد بر اساس سنت دیرین خود، در مسجد گوهرشاد جمع می‌شدند و از این مکان برای برنامه‌ریزی اعتراض‌ها استفاده می‌کردند؛ شاید مسئولان وقت رژیم پهلوی در خراسان به همین دلیل درهای مسجد گوهرشاد را از روز ۱۵ خرداد به روی نمازگزاران بستند و این تعطیلی به مدت پنج روز دوام داشت. در مهر سال۱۳۴۳ و پس از تبعید حضرت امام(ره) نیز باز حرم مطهر شاهد تجمع و اعتراض شد و این بار هم، مردم با خشونت مأموران روبه‌رو شدند. در سال‌های بعد نیز حرم مطهر کم و بیش شاهد برپایی اعتراض‌ها و تحصن‌ها بود و این روند تا آغاز انقلاب اسلامی ادامه داشت.
حرم و آغاز انقلاب
آغاز انقلاب اسلامی با راهپیمایی بانوان مشهدی در ۱۷ دی ۱۳۵۶ رقم خورده باشد یا قیام مردم قم در ۱۹ دی همان سال، تفاوتی نمی‌کند؛ مردم پس از شهادت آقامصطفی، فرزند برومند امام(ره) در آبان ۵۶، دیگر تاب و تحمل خود را از دست داده بودند. به این ترتیب با شهادت جمعی از انقلابیون شهر قم در دی ماه، چله‌های انقلاب آغاز شد و هر بار یک شهر، میزبان راهپیمایی‌های کوبنده علیه رژیم شد. اعتراض‌ها در مشهد از همان روز ۱۹ دی‌ماه شروع شد؛ راهپیمایی پرشکوهی که در خیابان خسروی‌نو (اندرزگوی فعلی) در اعتراض به تبعید حضرت آیت‌الله خامنه‌ای و دستگیری بانوان مشهدی برگزار و به حرم مطهر ختم شد، تنها یکی از این اقدام‌ها بود. از آن پس، مشهد به یکی از کانون‌های انقلاب اسلامی تبدیل شد. روز چهلم شهدای تبریز مصادف با نهم فروردین سال ۱۳۵۷، کسبه مشهد مغازه‌ها را بستند و به سوی حرم رضوی رفتند. اعلامیه پشت اعلامیه بود که در حمایت از انقلاب صادر می‌شد؛ به تدریج همه پای کار آمدند.
تابستان قیام
آن روزها هر مراسمی می‌توانست جرقه‌ای برای آغاز یک راهپیمایی باشد؛ مراسم تشییع پیکر مرحوم شیخ‌احمد کافی و واعظ شهیر در حرم مطهر و صحن نو، یکی از این مراسم بود. انقلابیون مشهدی با استفاده از این فرصت به سازماندهی اعتراضی گسترده در مشهد پرداختند که مبدأ آن حرم رضوی بود. طبق گزارش شاهدان عینی، برای نخستین بار در همین راهپیمایی ۱۰ هزار نفره به سمت حرم مطهر و اماکن متبرکه بود که فریاد «مرگ بر شاه» در مشهد به گوش رسید. مأموران رژیم برای جلوگیری از گسترش راهپیمایی دست به خشونت زدند و حتی به پرتاب گاز اشک‌آور در حرم رضوی مبادرت ورزیدند، اما پاسخی که دریافت کردند، کاملاً برعکس بود؛ روز نخست مرداد سال ۱۳۵۷، اطراف حرم رضوی و برخی صحن‌ها مانند صحن موزه (رواق امام خمینی(ره)) شاهد اعتراض‌های گسترده مردمی شد؛ در همین روز بود که دختری نوجوان، به عنوان نخستین شهید مشهد در جریان انقلاب اسلامی، شربت شهادت نوشید؛ ناهید اسدی ۱۵ ساله که در حال امدادرسانی به زخمی‌ها و پخش اعلامیه حضرت امام(ره) در میان جمعیت بود، هدف گلوله عُمّال رژیم پهلوی قرار گرفت و به شهادت رسید.
اعتراض‌های مردمی در اول مرداد ۵۷ را باید آغاز دور جدید مبارزه با طاغوت در مشهد دانست؛ آغازی که از حرم رضوی شروع شد. در مرداد ماه خیابان‌های اطراف حرم، همچنان شاهد این اعتراض‌ها بود؛ روز ۳۱مردادماه و در جریان ورود مردم به حرم مطهر از طرف خیابان طبرسی، شهید مهدیزاده حکاک هدف گلوله قرار گرفت و به شهادت رسید. در شهریورماه و وقوع حوادث خونین در تهران، مردم مشهد نیز همسو با دیگر شهرهای کشور دست به راهپیمایی‌های اعتراضی و گسترده زدند؛ اصناف، روحانیون، دانشگاهیان، فرهنگیان و تمام اقشار جامعه در مسیر انقلاب قرار گرفته بودند.
روز ۲۴ مهر سال ۱۳۵۷، صحن عتیق حرم رضوی شاهد حضور هزاران نفر از مردم بود که برای گرامیداشت چهلمین روز شهادت شهدای میدان ژاله تهران گرد هم آمده بودند. در تمام راهپیمایی‌هایی که پس از این تاریخ برگزار می‌شد، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، یکی از سخنرانان اصلی بودند.
حمله رژیم به حرم مطهر
در آبان سال ۱۳۵۷، باز هم حرم رضوی شاهد تجمع و تحصن بود؛ روز پنجم آبان، حدود ۵هزار نفر از طلاب، جوانان و دانش‌آموزان در صحن عتیق اجتماع کردند و به شعار دادن علیه رژیم پهلوی پرداختند. با این حال، شاید مهم‌ترین واقعه‌ای که در روزهای انقلاب و در ماه‌های مهر و آبان در حرم مطهر رضوی رخ داد، واقعه ۲۹ آبان سال ۱۳۵۷ بود؛ هنگامی که مأموران رژیم در تعقیب تظاهرات‌کنندگان وارد حرم شدند؛ حرمت نگه نداشتند و به روی زائران آتش گشودند.
این واقعه خونین با شهادت ۱۱ نفر از زائران حرم رضوی به پایان رسید و انعکاس وسیعی در سراسر کشور و حتی جهان اسلام داشت؛ تا آنجا که حتی امام راحل نیز بیانیه‌ای درباره آن صادر کردند. این اتفاق را باید نقطه آغازی بر پایان رژیم پهلوی در مشهد بدانیم. روز بیستم آذر ماه مصادف با عاشورای حسینی، در حالی که مردم مشهد مجسمه‌های شاه را در میدان‌های شهر پایین می‌کشیدند، حرم مطهر شاهد بزرگ‌ترین اجتماع انقلابیون مشهد تا آن زمان بود، حدود ۶۰۰ هزار نفر گرد هم آمدند تا پس از استماع سخنرانی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، شعارهای کوبنده علیه رژیم پهلوی سر دهند.
به این ترتیب، حرم رضوی به نقطه ثقل انقلاب اسلامی در مشهد تبدیل شد. این روند در تمام مراحل بعدی ادامه داشت. با تسلط انقلابیون بر اماکن مقدس، پیش از پیروزی نهایی در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، حرم مطهر عملاً نخستین مکانی بود که اداره آن به دست مردم افتاد و با هدایت روحانیت مبارز، روزانه تجمعات گسترده اعتراضی در آن برگزار می‌شد. در روزهای پایانی دی ماه تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، حرم مطهر هر روز شاهد صفوف به هم فشرده مردم انقلابی شهر مشهد بود.
نظر شما