آستان قدس رضوی به عنوان بزرگ‌ترین نهاد مذهبی و موقوفاتی کشور و جهان اسلام، از ابتدای شکل‌گیری همواره مورد توجه ارادتمندان به اهل بیت عصمت و طهارت(ع) بوده که تجلی این ارادت، اجرای سنت حسنه وقف از سوی علاقه‌مندان به ساحت قدسی عترت پاک پیامبر اکرم(ص) است.

چندی پیش از سوی تولیت آستان قدس رضوی سند سیاست‌های کلان این نهاد مقدس برای اطلاع و اجرای مناسب به همه مجموعه‌ها، بخش‌ها، مدیریت‌ها، سازمان‌ها و... در آستان قدس رضوی ابلاغ شد. یکی از مدیریت‌های حساس در نظارت بر اجرای صحیح نیات واقفان که در ساختار جدید آستان قدس رضوی پیش‌بینی شده است، مدیریت نظارت بر موقوفات است که وظیفه مهمی در این راستا برعهده دارد.

به همین مناسبت در گفت‌وگو با «غلامرضا پرنده» مدیر نظارت بر موقوفات آستان قدس رضوی به برخی از موارد و موضوعات مرتبط با حوزه کاری این مدیریت با توجه به موارد مندرج در اصول و اهداف این سند کلان در مجموعه آستان قدس رضوی پرداختیم.

وی در دفتر کارش مثل همیشه با خوشرویی و سعه صدر پاسخگوی پرسش‌های ما بود. 

در سند سیاست‌های کلان آستان قدس رضوی به چه موضوعات مشخصی برای حفظ موقوفات اشاره شده است؟

سند سیاست‌های کلان آستان قدس رضوی، همان طور که از عنوان آن پیداست برای تمام حوزه‌های این نهاد مقدس اعم از حوزه‌های «ستادی» و «صف» تهیه و تنظیم شده است، اما به طور مشخص در بند چهارم سیاست‌های عمومی سند مذکور، تأکید بر صیانت، حفاظت، افزایش بهره‌وری و توسعه وقف و نذر شده است، همچنین اجرای نیات واقفان، تکریم زائران و رسیدگی به محرومان از دیگر اولویت‌های سیاست کلان آستان قدس رضوی است که خود نشان از دغدغه و توجه ویژه تولیت محترم به صیانت از موقوفات و اجرای دقیق نیات واقفان برابر مفاد وقف‌نامه‌ها دارد. آنچه در این بند، اولویت دارد، صیانت و بهره‌وری موقوفات است، یعنی حوزه بهره‌بردار باید تمام تلاش خود را برای صیانت و بهره‌وری مطلوب به منصه ظهور برساند، چون اجرای نیات واقفان در حقیقت در گرو صیانت و پس از آن بهره‌وری موقوفات است.

در این سند، برای نظارت بر موقوفات و اجرای صحیح نیات واقفان چه تدابیری اندیشیده شده است؟

هدف از صیانت، حفاظت و بهره‌وری موقوفات، اجرای نیات واقفان و عمل به مفاد وقف‌نامه‌ها است، در اصل ششم مندرج در سند مذکور نیز بر نظارت دقیق و مستمر بر صیانت، حفاظت و توسعه موقوفات، اجرای دقیق نیات واقفان و رعایت غبطه وقف برابر مفاد وقف‌نامه‌ها تأکید شده است. در اینجا ابتدا باید بر صیانت و بهره‌وری و سپس بر اجرای نیات واقفان به منظور بهبود وضعیت نظارت مستمر و دقیق رفتار شود که به منظور نظارت بر نحوه تحصیل عواید با هماهنگی حوزه بهره‌بردار نسبت به وضعیت فعلی برخی مؤسسه‌های موقوفاتی، نشست‌های هم‌اندیشی برگزار شد که امیدواریم به نتایج خوبی دست یابیم که در آن رعایت غبطه و مصلحت وقف و رضایت ولی نعمتمان حضرت امام هشتم(ع) را به همراه داشته باشد و دغدغه تولیت محترم نیز از این بابت مرتفع شود.  در بُعد نظارت بر اجرای نیات واقفان، با عنایت به اینکه عمده عواید موقوفات اختصاص به حرم مطهر رضوی دارد از قبیل: روشنایی، توسعه، تعطیر، تنظیف، فرش، امور فرهنگی و...، نظارت بر اجرای آن کار دشواری نیست و انجام می‌شود، البته امسال به علت شیوع ویروس منحوس کرونا، برخی از مراسم که در راستای اجرای نیات واقفان بود مانند: عید مولود اباعبدالله الحسین(ع) که به موقوفه سوم شعبان معروف است و عید ولادت باسعادت امام زمان حضرت حجت(عج) و برخی روضه‌خوانی‌ها در کشیک‌های هشت‌گانه خدام و حرم مطهر و... متأسفانه اجرا نشد.

از طرفی در دو حوزه دیگر، یعنی سازمان موقوفات یزد و کرمان و سازمان موقوفات ملک، با عنایت به اینکه برابر نظر واقفان و مفاد وقف‌نامه‌ها، نظارت در محل اجرای نیات واقفان داریم که به تازگی نظارت بر این دو حوزه برابر امریه تولیت محترم تکلیف شده است، بنابراین می‌طلبید به منظور نظارت دقیق و مستمر، نماینده این حوزه(مدیریت نظارت بر موقوفات) در محل حضور یابد. به همین جهت با پیشنهاد این حوزه و موافقت قائم مقام محترم، یک نفر در حوزه موقوفات یزد و کرمان و یک نفر هم در حوزه استان‌های تهران، قزوین و سمنان نظارت دقیق و مستمر بر موقوفات استان‌های مذکور را به عهده گرفتند که ان‌شاءالله با تعامل و تشریک‌مساعی حوزه‌های مذکور روز به روز عملکرد بهتری در این حوزه‌ها شاهد باشیم. 

دامنه و شمول نظارت بر موقوفات در این حوزه تا کجاست؟

می دانید که نظارت دو نوع است؛ یک نظارت اطلاعی داریم که در این نوع نظارت، صرفاً به یک گزارش بی‌حاصل ختم و نتیجه‌ای بدست نمی‌آید اما آنچه بازدارنده و از انحراف‌های احتمالی جلوگیری می‌کند، نظارت استصوابی است که این نوع نظارت اهرم پیشگیری از انحراف‌های احتمالی و انجام عمل صحیح در مسیر نیت واقفان برابر مفاد وقف‌نامه‌ها را به همراه دارد و در همین ارتباط حمایت و پشتیبانی مدیران ارشد و همراهی مدیران میدانی را می‌طلبد. از طرف دیگر به نظر من در ساختار جدید تشکیلات آستان قدس رضوی دو اتفاق مهم افتاده است که هر دو را به فال نیک می‌گیریم؛ یکی از آن دو، تجمیع حوزه‌های بهره‌بردار است که پیشتر به صورت پراکنده و جزیره‌ای اداره می‌شدند و هم اکنون تحت یک مجموعه بزرگ موقوفاتی به نام بنیاد بهره‌وری موقوفات آستان قدس رضوی اداره می‌شوند و دیگری نظارت بر مجموعه‌ای موقوفاتی با این وسعت است که علاوه بر ضرورت وجود حوزه‌های نظارتی همچون بازرسی، حراست و... حضور یک مجموعه موقوفاتی آشنا به وقف و مفاد وقف‌نامه‌ها امری ضروری است که الحمدالله این موضوع در ساختار جدید دیده شده است، بنابراین آنچه مهم است این است که حوزه‌های نظارتی با تعامل و هم‌افزایی و بهره‌گیری از توان همه نیروهای زیرمجموعه در امر نظارت، تشریک مساعی داشته باشند که در این صورت با تعامل و همپوشانی حوزه‌های نظارتی، قطعاً رعایت غبطه و مصلحت وقف، تضمین خواهد شد.

در سند سیاست‌های کلان، برای گسترش دامنه وقف و موقوفات جدید مورد نیاز آستان قدس رضوی چه راهکار یا برنامه‌ای اندیشیده شده است؟

اشخاصی که علاقه‌مند به حفظ اموال و ماندگاری آن پس از حیات خود هستند، همه یا بخشی از اموال خود را در قالب وقف، بدون نیاز به برنامه‌ریزی ما حفظ می‌کنند و نام خود را در دفتر واقفان حضرت رضا(ع) به ثبت می‌رسانند. اما در اصل ششم مندرج در سند سیاست‌های کلان آستان قدس رضوی، سیاست‌گذاری جذب و پذیرش وقف با رعایت امکان تأمین هزینه‌های اجرای نیت از درآمدهای حاصل از آن پیش‌بینی شده است، با این توضیح که پذیرش وقف از شئون تولیت محترم است، اما درخواست‌های وقف در کمیسیون نظارت به ریاست قائم مقام محترم مطرح و مورد بررسی قرار می‌گیرد و نتیجه نفیاً یا اثباتاً در قالب صورتجلسه به منظور تأیید به استحضار تولیت محترم می‌رسد.

در همین اصل (اصل ششم) بر سیاست‌گذاری، ترویج و نهادینه‌سازی فرهنگ وقف و نذر و نیز سیاست‌گذاری جذب موقوفات جدید تأکید شده است که از وظایف حوزه مدیریت توسعه وقف و مشارکت‌های اجتماعی بنیاد بهره‌وری موقوفات آستان قدس رضوی است. 

در حال حاضر فرایند پذیرش وقف به چه صورت است؟

همان طور که بارها بیان شده است، تمام حوزه‌ها و ادارات زیرمجموعه آستان قدس رضوی از جمله کانون‌های خدمت رضوی در استان‎‌ها، ادارات املاک و مدیریت‌های زیرمجموعه بنیاد بهره‌وری موقوفات آستان قدس رضوی موظف هستند درخواست‌های اولیه وقف را از متقاضیان محترم دریافت و بررسی‌های اولیه از جمله تطبیق مستندات و احراز مالکیت را انجام دهند، سپس موارد را به دبیر کمیسیون نظارت مستقر در این حوزه ارسال کنند. درخواست‌های واصله و مستندات توسط کارشناس مسئول پذیرش وقف دوباره بررسی می‌شود و در نهایت موضوع در کمیسیون نظارت مطرح و نتیجه آن با عنایت به اینکه پذیرش یا عدم پذیرش وقف از شئون تولیت محترم است در قالب صورتجلسه کمیسیون با نامه رسمی قائم‌مقام محترم به محضر تولیت معزز تقدیم می‌شود. پس از تأیید تولیت محترم، وقف‌نامه تنظیم و مراحل تحویل و تحول موقوفه با حضور نمایندگان حوزه‌های نظارتی و بنیاد بهره‌وری موقوفات آستان قدس رضوی تحویل حوزه بهره‌بردار می‌شود.