دکتر «صالح قاسمی» پژوهشگر تحولات جمعیت در گفت‌وگویی تفصیلی با قدس آنلاین به بیان دیدگاه های خود در رابطه با رشد جمعیت، نزولی شدن نرخ رشد جمعیت کشور و تبعات و آثار آن، طرح جوانی و تعالی و بحث‌هایی که پیرامون حذف غربالگری اجباری مطرح شده و در نهایت دلایل عدم اجرای سیاست‌های کلی جمعیت از سوی دولت را بیان کرد.
مشروح گفت و گوی خبرنگار قدس آنلاین با این پژوهشگر حوزه جمعیت را که به مناسبت سالروز ابلاغ سیاست‌های کلی جمعیّت از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی تهیه شده است، در ادامه می‌خوانید:
از لحاظ نرخ رشد جمعیت امروز وضعیت کشور چگونه است و دلایل نزولی شدن رشد جمعیت در سالهای اخیر را چه می دانید؟
نرخ رشد جمعیت مانند بسیاری از شاخص‌های دیگر طی ۳ دهه گذشته کاملا روند نزولی و کاهشی داشته از ۳.۹ درصد در سال ۶۵ به ۱/۲۴ درصد در سرشماری سال ۹۵ رسید. بعد از آن که در سال ۹۸ نرخ رشد جمعیت برای نخستین بار زیر ۱ درصد یعنی ۰/۹ درصد رسید در سال ۹۹ به حدود ۰/۶ تا ۰/۷ درصد رسید و کمترین میزان نرخ رشد جمعیت در تاریخ ایران و نه در تاریخ انقلاب اسلامی رسید.
نرخ رشد جمعیت حدود ۱۴۳۰ به صفر درصد خواهد رسید
پیش‌بینی ما این بود که نرخ رشد جمعیت حدود ۱۴۳۰ به صفر درصد خواهد رسید اما با سرعت کاهش شاخص‌های جمعیتی حالا براورد ما این است که حوالی ۱۴۱۰ تا ۱۴۱۵ نرخ رشد جمعیت ما به صفر می‌رسد. متغییرهای عمده در این رابطه دخیل هستند. متغییرهایی که در رابطه با نرخ رشد جمعیت احصا کردیم، بیش از ۵۰ مورد بودند که در موضوع فرزندآوری دخیل هستند و بر نرخ رشد جمعیت تاثیر می‌گذارند. اما مهمترین این دلایل، یکی شرایط اقتصادی و دیگری سبک زندگی و نگرش عمومی به موضوع فرزندآوری یعنی اقتصاد و فرهنگ و سبک زندگی. اینها حوزه‌های خیلی مهمی هستند که در سالهای اخیر دچار دگرگونی‌های عمده شدند و باعث شده‌اند نرخ رشد جمعیت ما با کاهش چشمگیری روبرو شود.
تبعات نزولی شدن نرخ رشد جمعیت چیست؟
پیامدهای کاهش نرخ رشد جمعیت روشن است؛ با کاهش نرخ رشد جمعیت تعداد موالید، نرخ باروری با کاهش مواجه شده است و نرخ سالمندی افزایش و اتفاقات دیگری از این دست در حال وقوع است اما مهمترین پیامدهای کاهش این شاخص‌ها هم در حوزه اقتصاد و هم در مسائل اجتماعی و خانوادگی و موضوعات فرهنگی و بهداشت و درمان و سیاسی و امنیتی؛ بلاخره وقتی نرخ رشد جمعیت کاهش باید فشار اقتصادی بر روی جامعه بیشتر می‌شود چون تعداد افراد شاغل کمتر می‌شود و باید تعداد افراد زیادی تامین مالی شوند از این رو باید نسبت به پیامدهای جدی کاهش شاخص های جمعیتی در حوزه اقتصاد دقتی بیش از پیش انجام دهیم.
پیش بینی ما این است که به واسطه کاهش نرخ رشد رکود اقتصادی و وابستگی اقتصادی بیشتر خواهد شد، فشار روی صندوق‌های تامین اجتماعی این بیمه‌ها را به مرز انهدام و ورشکستی خواهد کشاند و فشار روی شبکه بهداشت و درمان که باید به سالمندان کشور خدمات بدهد بسیار زیاد خواهد شد. در حوزه‌های اجتماعی اتفاقات عجیبی که اصلا با سبک زندگی ایرانی- اسلامی ما سنخیتی ندارند از جمله "سالمندان رها شده" یا "سالمند سرراهی" مثل "سندرم آشیانه خالی" و .. فرصت بروز و ظهور خواهند یافت.
نرخ رشد جمعیت مطلوب کشور ما چقدر باید باشد؟
درواقع عدد خاصی که نشان دهنده رشد مطلوب جمعیت باشد نداریم اما به طور طبیعی اگر نرخ رشد جمعیت ما ۱/۵ تا ۲ درصد را داشتیم این نرخ رشد مطلوبی است یعنی سالانه ۲ درصد به جمعیت کل افزوده می‌شد تا متاسفانه امروز ما نرخ رشد ۰.۶ تا ۰.۷ درصد را تجربه نمی‌کردیم که بسیار نگران کننده است.
اهمیت وضعیت اقتصادی در این مقوله چقدر است و چه آثاری را می‌تواند در پی داشته باشد؟
حتما مسئله اقتصاد مهم است و یکی از فاکتورها و متغیرهای بسیار موثر در الگوهای فرزندآوری است اما برخلاف باورهای عمومی ما متغیر مهمتر از اقتصاد هم داریم که آن "سبک زندگی" است؛ یعنی نوع نگرش به فرزندآوری جایگاه فرزندآوری در ارزش های اجتماعی. وقتی نگرش جامعه به مقوله فرزندآوری تغییر پیدا می‌کند، می بینیم که آن بخش از جامعه که وضع اقتصادی مطلوبی هم دارند اقدام به فرزندآوری نمی‌کنند، چون با اینکه مانع اقتصادی ندارند اما مانع بزرگی به نام سبک زندگی و نگرش غلط دارند.
در دنیا هم مدیریت جمعیت کشور دو راهبرد اصلی دارند که هر دو را همزمان پیش می‌برند. مشوق‌های مالی می‌دهند و از طرفی فرهنگ‌سازی می‌کنند که هر کدام از این موارد رخ ندهد طرف دیگر هم نمی‌تواند به نتیجه برسد.
در رابطه با طرح جوانی و تعالی برخی انتقادات مطرح شده و عده ای حذف غربالگری اجباری را مطرح کرده اند در این رابطه توضیح دهید
نه اینکه بگوییم این یک طرح ۱۰۰درصدی است اما یک طرح بسیار مطلوب، کارشناسی شده و مورد اعتماد است؛ در حال حاضر شورای نگهبان اصلاحاتی به این طرح درخواست کرد و در حال حاضر مجلس شورای اسلامی در حال اصلاح این ایرادات است و امیدواریم به زودی به تائید شورای نگهبان برسد و تبدیل به قانون شود. این طرح در صدد رفع موانع اقتصادی و فرهنگ سازی است و گمان میکنم اگر دولتی بر سر کار بیاید که اراده جدی برای اجرای سیاست‌های کلی جمعیت داشته باشد این قانون می‌تواند روش و متد درستی برای اجرای سیاست های کلی جمعیت باشد.
برخلاف نکته ای که شما اشاره کردید و ادعایی که عده‌ای مطرح می‌کنند این طرح ابدا به دنبال حذف غربالگری نبوده و نیست. نکته‌ای که در چند ماده این طرح آمده است غربالگری سامان دهی شود. نباید در غربالگری شاهد خطای ۱۶-۱۷ درصد خطا باشیم. غربالگری نباید هزینه‌های بسیار زیادی را به خانواده‌ای جوان تحمیل کند و به نحوی باشد که آمار سقط جنین را به بیش از ۴۰۰ هزار مورد در سال افزایش دهد؛ غربالگری نباید استرس زیادی را به خانواده‌ها وارد کند و از این جهت این طرح به دنبال ساماندهی و استانداردسازی غربالگری است اما عده‌ای که منافعشان را در خطر می‌بینند جریانی را به راه انداخته‌اند که قرار است غربالگری حذف شود و .. که مطلقا درست نیست.
با توجه به تاکیدات از سوی مراجع مختلف و درک الزام رشد جمعیت چرا هنوز اتفاق مثبتی را شاهد نیستیم؟
حالا که هفتمین سالروز ابلاغ "سیاست‌های کلی جمعیت" فکر میکنم علت اینکه در این ۷ سال اتفاقی در زمینه اجرای آن رخ نداده است به این دلیل است که دولت هیچ اراده‌ای برای اجرای سیاست‌های کلی جمعیت نداشته و اصلا این سیاست‌های را قبول ندارد. نه تنها این سیاست های را اجرای نکرده که مصوباتی را هییت دولت دارد که خلاف سیاست‌ها نیز است.
به هر حال این سیاست‌ها به روسای سه قوه و مجمع تشخیص ابلاغ شده است اما در هر حال مجری اصلی این سیاست‌ها قوه مجریه است که به هیچ وجه اعتقادی به این موضوع نداشته است؛ گمان بنده این است که دوستان اهمیت موضوع را درک نکردند اما درواقع مسئولین فقط افق دید ۴ تا ۸ ساله حضور خود را در نظر می‌گیرند و در این زمنیه ها بی مسئولیتی می‌کنند. ضمن اینکه باید جریان نفوذ را در مراکز تصمیم‌ساز جدی بگیریم. امیدوارم با تغییر دولت با ظرفیت‌هایی که دولت سیزدهم خواهد داشت با اراده ملی و همراهی مردم سیاست‌های کلی جمعیت را اجرایی بکند و دولت نجات ساختار جمعیت ایران باشد.
انتهای یپام/
نظر شما