اکنون با ورود نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری به عرصه رقابت، این مسئله به یکی از محوری‌ترین وعده‌های انتخاباتی تبدیل‌ شده است.

در این گزارش پس از مرور وعده‌های یارانه‌ای نامزدهای انتخابات سیزدهمین دوره ریاست‌جمهوری، صحبت‌های کارشناسی را می‌خوانیم تا ببینیم چند برابر شدن یارانه‌ها می‌تواند به زندگی مردم کمک کند و آیا وعده‌های نامزدها درباره افزایش یارانه‌ها عملی است یا پس از انتخابات پرونده‌شان بسته می‌شود؟

نامزدها چه وعده یارانه‌ای دادند؟

یکی از نامزدها اعلام کرده یارانه نقدی پنج دهک پایین را پنج برابر و یارانه سه دهک بالا را حذف می‌کنم. دیگری که پیشتر گفته بود تأمین منابع مالی یارانه از مشکلات جدی دولت است و دادن چنین وعده‌هایی را از سوی نامزدها کارهای پوپولیستی توصیف کرده بود که مردم را فقیرتر می‌کند، اما حالا اعلام کرده حداقل باید یک‌میلیون تومان یارانه به سه دهک پایین داده شود. دیگر نامزد انتخابات با این کلام که پول‌پاشی نمی‌کنم، ولی به دهک‌های پایین کمک می‌کنم، موضع خودش را درباره یارانه‌ها این‌طور توضیح داده است: برای زنان سرپرست خانواده اعتبار نقدی در قالب سه دهک اول در نظر می گیریم. این اعتبار برای دهک‌های مختلف یکسان نخواهد بود.

یارانه از محل فروش بنزین به دهک ثروتمند

اما نامزد دیگر که از آغاز طرح هدفمندی یارانه‌ها مخالف پرداخت نقدی یارانه‌ها بود، می‌گوید: به ۴۰میلیون ایرانی چیزی حدود ۳۵۰هزارتومان یارانه پرداخت خواهیم کرد که با ۹۱هزار تومان یارانه فعلی، ۴۵۰هزار تومان یارانه نقدی خواهد شد. وی درباره منابع یارانه وعده داده‌ شده خود می‌گوید این منابع را از محل فروش بنزین و گازوئیل به قیمت واقعی به دهک ثروتمند و عرضه آن به دهک‌های  نه‌گانه دیگر نیز به صورت ترجیحی و همچنین از محل صرفه‌جویی در نهاده‌های دامی و اساسی تأمین خواهد کرد؛ بدون آنکه قیمت‌ها تغییر اساسی بکند و کمبود بودجه‌ای رخ بدهد.

نامزد دیگر انتخابات ریاست‌جمهوری از طرح خود برای پرداخت فوری وام ۵۰۰میلیون تومانی به زوج‌های جوان در صورت رئیس‌جمهور شدن خبر داده است. دیگری ‌هم از تأمین سبدغذایی با ۱۳ قلم کالا برای همه شهروندان سخن گفته و اعلام کرده قصد اجرای طرح وان را دارد که براساس آن مردم می‌توانند سهمشان از انرژی نفت، بنزین و گاز را خودشان مدیریت کنند. دیگر نامزد ریاست‌جمهوری در اظهارنظری از ضرورت ساماندهی وضعیت یارانه‌ها سخن گفته و تأکید کرده است، باید به کسانی یارانه داده شود که نیاز دارند و در این موضوع نباید با کسانی که دارا هستند و نیازی به یارانه ندارند، برای قطع یارانه‌ها تعارف شود.

رابطه یارانه نقدی و کاهش عرضه نیروی کار

مسعود دانشمند، دبیرکل خانه اقتصاد ایران در گفت‌وگو با خبرنگار ما می‌گوید: یارانه به معنای کمک و به‌مثابه عصا برای کسانی است که برای تأمین معیشت خود نیاز به مساعدت دارند، ولی این حمایت در دنیا فقط  تا زمانی که فرد بتواند روی پای خودش بایستند، ادامه دارد؛ چرا که اگر بخواهیم همیشه یارانه بدهیم جامعه را از مسیر رشد اقتصادی (که با افزایش تولید و خدمات میسر می‌شود) منحرف کرده‌ایم.

وی با اشاره به اینکه پرداخت یارانه نقدی می‌تواند به کاهش عرضه نیروی کار منجر شود، ادامه می‌دهد: اگر با چند برابر کردن یارانه‌ها میزان تولید و خدمات در کشور را کاهش بدهیم، کسی در کشور از گرسنگی نمی‌میرد، ولی چرخ تولید ازکارافتاده و با کاهش اشتغال به بیکاری در جامعه دامن زده می‌شود.

توانمندسازی کم‌درآمدها با پرداخت یارانه در دنیا

دانشمند می‌افزاید: در دنیا برای اینکه اقشار کم‌درآمد را با پرداخت یارانه به سمت توانمندشدن هدایت کنند، فرایندی را طی می‌کنند که طی آن پس از مدتی پرداخت یارانه کالایی را جایگزین یارانه نقدی می‌کنند و سپس به‌ مرور دامنه استفاده‌کنندگان از همین یارانه را نیز محدود می‌کنند، به این صورت که آموزش‌وپرورش رایگان، بهداشت و درمان و مسکن مناسب را به ‌عنوان یارانه غیرنقدی برای خانوار در نظر می‌گیرند و هزینه این موارد را از سبد خانوارهای تحت حمایت کم می‌کنند تا زمانی که سرپرست خانوار بتواند هزینه‌های زندگی خودش را تأمین کند. مثلاً در کشور سنگاپور شیوه پرداخت یارانه به این شکل است که خانه‌هایی توسط شهرداری به مردم داده می‌شود که ۱۵ درصد حقوق سرپرست خانوار بابت آن کسر و بقیه توسط شهرداری پرداخت می‌شود.

نامزدها برنامه مشخصی برای یارانه‌بگیران ندارند

وی بیان کرد: احمدی‌نژاد با افزایش نرخ بنزین، مابه‌التفاوت ‌بدست‌آمده را به ‌عنوان یارانه به مردم داد و هیچ برنامه‌ای برای توانمندکردن یارانه‌بگیران نداشت که طی آن مشخص باشد این یارانه تا چند سال باید ادامه داشته باشد و پس از آن چه اتفاقی بیفتد و اکنون هم برنامه‌ریزی پشت وعده‌های یارانه‌ای نامزدها وجود ندارد.

وی ادامه داد: آنچه ما زمانی مطرح کردیم این بود که به‌ جای یارانه‌ها یک کارت انرژی به همه بدهیم که در آن سرانه یک‌ رقمی برای همه واریز کنیم، ولی این پول فقط برای پرداخت هزینه‌های انرژی مثل آب و برق و گاز و بنزین به کار گرفته شود. اگر کسی بیشتر از سرانه خود انرژی مصرف می‌کند باید بقیه آن را از جیب خودش بپردازد، ولی از طرفی سازوکاری فراهم باشد کسانی که کم‌مصرف هستند بتوانند این پول را از کارت انرژی به کارت ‌بانکی خود انتقال دهند و از آن استفاده کنند. نتیجه این می‌شود که قاچاق سوخت در کشور از بین می‌رود، چون انرژی به قیمت تمام‌شده به فروش می‌رسد. رئیس‌جمهور فعلی نیز می‌توانست به‌ جای اینکه برق رایگان به کم‌مصرف‌ها بدهد، کارت انرژی به همه بدهد، ولی قیمت برق را در حد استاندارد بین‌المللی بالا بکشد تا تولید برق شکل ‌گرفته و رقابتی شود، به این شکل هم رانت برق حذف می‌شود و هم نیروگاه‌های فرسوده نقدینگی مورد نیاز را برای نوسازی بدست می‌آورند.

یارانه‌هایی که پول داغ وارد بازار می‌کنند

این اقتصاددان می‌افزاید: یارانه پنهان در حقیقت همان بشکه ۱۴ دلار نفت است که به پالایشگاه‌ها می‌دهیم. ما اگر بنزین را به قیمت اوپک دربیاوریم مثلاً لیتری ۷ هزار تومان، تفاوت آن با نرخ فعلی ۵ هزارتومان است. با فرض مصرف ۹۰ میلیون لیتر بنزین در کشور، درآمد ناشی از این محل اگر بین ۴۰ میلیون نفر مدنظر ایشان تقسیم شود، نفری ۳۳۰ هزارتومان یارانه می‌شود، اما این نامزد آن روی سکه را برای مردم توضیح نمی‌دهد که اگر چنین پول پرفشار و داغی را وارد بازار کند، چه آثار تورمی وحشتناکی گریبان جامعه را خواهد گرفت. همین‌قدر می‌توان گفت که باید منتظر تورم‌های ۷۰ و ۸۰ درصدی در چنین دولتی باشیم. تورمی که تولید، اشتغال و رشد اقتصادی را نابود می‌کند.

بی‌انضباطی بودجه‌ای و افزایش نقدینگی و تورم

دکتر کمیل طیبی، استاد اقتصاد دانشگاه اصفهان در گفت‌وگویی، وعده‌های انتخاباتی برخی از نامزدها را ابزاری برای وخیم‌تر شدن شرایط اقتصادی کشور دانسته و تصریح می‌کند: افزایش یارانه‌ها و پرداخت برخی وام‌ها به بی‌انضباطی بودجه‌ای و افزایش نقدینگی و تورم دامن می‌زند و مبنای کارشناسی ندارد. مثلاً یک نامزد گفته در صورت پیروزی در انتخابات، وام ۵۰۰ میلیون تومانی و حتی بالاتر به جوانان خواهم داد. این اعداد عجیب است.

به گفته وی، در بسیاری از کشورها اگر چنین بودجه‌هایی وجود دارد صرف امور توسعه‌ای می‌شود. افزایش ناگهانی یارانه‌ها تبعات تورمی دارد و فقط در کوتاه‌مدت تأثیرگذار است. دادن این وعده‌ها در بلندمدت به ضرر اقتصاد کشور تمام می‌شود و شیوه‌های نادرستی برای حل مشکلات اقتصادی کشور است.

دکتر سعید نایب، تحلیلگر مسائل اقتصادی نیز در گفت‌وگویی اعلام کرد: وعده یارانه ۴۵۰هزارتومانی نیاز به ماهی ۵۰هزارمیلیارد تومان اعتبار دارد و نامزدی که این وعده را داده باید دقیق منبع آن را مشخص کند.