امام هادی(ع) برای راهبری و امامت شیعه در شرایط سخت و خفقانی که دستگاه خلافت بر امامین عسکریین(ع) تحمیل کرده بود، چه شیوه‌ای داشتند و با چه تدابیری شیعه را هدایت می‌کردند؟

نخستین بار پیامبر عظیم‌الشأن اسلام(ص) مژده ولادت امام هادی(ع) را دادند و فرمودند: پدر و مادرم به فدای آن بانوی نوبیه که فرزندم علیُ الهادی را به دنیا می‌آورد. (مادر امام هادی(ع) از اهالی نوبه از توابع سودان بودند). پس از رسول خدا(ص) که چندین روایت درباره امام هادی(ع) دارند، امیرالمؤمنین علی(ع) در معرفی ائمه اثنی‌عشر، به ولادت و دوران امامت حضرت هادی‌الائمه(ع) اشاره کرده‌اند.

در «صحیفه فاطمیه» نیز حضرت صدیقه طاهره(س) که نام ائمه اثنی‌عشر و بالاتر نام همه نوادگان و نبیرگان خود را بیان کرده‌اند، نام امام هادی(ع) را با آن عظمت و جلالت مکان آورده‌اند و امیرالمؤمنین(ع) مبشرات حضرت زهرا(س) را در این صحیفه نوشتند و این صحیفه از امانات و عهود امامت است که اکنون در نزد امام زمان(عج) قرار دارد.

 از دیگر ذوات مقدس معصومین(ع) نیز درباره امام هادی(ع) بشارت‌هایی وجود دارد.

امام هادی(ع) در ذی‌الحجه ۲۱۲ هجری در بیت شریف امام رضا(ع) در مدینه‌النبی(ص) متولد شدند و در سال ۲۵۴ هجری در سن ۴۲ سالگی به شهادت رسیدند؛ امامت آن حضرت حدوداً در سن ۱۰ سالگی آغاز و ۳۲ سال طول کشیده است که در مقایسه با دیگر حضرات معصومان(ع) دورانی نسبتاً طولانی است. در این مدت سی و چند سال تمشیت همه امور شیعیان بر عهده آن حضرت بود و از همه موقعیت‌ها برای تثبیت امر امامت و اشاعه ولایت امیرالمؤمنین(ع) استفاده می‌کردند.

آیا در امامت امت به شیوه‌ای خاص اهتمام داشتند یا از همه مواضع و راه‌ها بهره می‌گرفتند؟

این طور نبود امام هادی(ع) فقط یک وجه از وجوه امامت را دنبال کنند مثل شمشیر، دعا یا دعوت بلکه از دریای بی‌کران علم و موقعیت عصمت خود برای هدایت جامعه شیعی بهره گرفتند.

 آن حضرت شبکه نُواب را در سراسر عالم وسیع اسلام ایجاد کردند؛ شبکه‌ای که از سمرقند و بخارا تا مکه و مدینه، کوفه و بصره و ری و طوس و دیگر مناطق در اختیار مسلمین را زیر پوشش داشت و در آن‌ها نمایندگانی را فعال کرده بود.

امام هادی(ع) این شبکه دعوت و امامت را ایجاد کردند و بعدها امام عسکری(ع) از همان شبکه بهره بردند و موجبات اشاعه تشیع و تفکر ولایتمدارانه را که مبتنی بر حق است، فراهم کردند و عظمت و شهرت شیعه را در مناطق اسلامی به‌ویژه در مراکز تحقیقی علمی و محقق‌پرور و عالم‌پرور جا انداختند.

اقدام‌های امام هادی(ع) به شیعه و تشیع چه جایگاه و شأنیتی بخشید؟

شیعه در زمان امام هادی(ع) به جایگاهی متعالی و رشد عظیمی نائل شد البته همه این‌ها به برکت امام رضا(ع) و تشریف‌فرمایی ایشان به ایران بود؛ چراکه حضرت ثامن‌الحجج(ع) به عنوان عالم آل محمد(ع) جایگاه ویژه‌ای در عالم اسلام داشتند؛ پس از ایشان، امام جواد(ع) تا اندازه‌ای توانستند آن جایگاه پدر را حفظ کرده و توسعه دهند اما عمر کوتاه و شهادت ایشان توسط معتصم عباسی مانع از تداوم راه شد. پس از آن حضرت، امام هادی(ع) همان مشی جوادالائمه(ع) را ادامه دادند. چون دوران امامتشان سی و چند سال به طول انجامید و ایشان عالمانه و حکیمانه مسئله امامت را هدایت کردند، دشمن به راحتی نمی‌توانست از ایشان خرده بگیرد بنابراین مبانی و مجامع شیعی را حفظ کردند و به شیعه جایگاهی ویژه بخشیدند.

 امام عسکری(ع) نیز همان مشی را ادامه دادند و بعد هم که با ولادت امام مهدی(عج) تحولی ویژه در شبکه امامت رخ داد چنان‌ که نورانیت، عظمت و هدایت همچنان بر سرزمین‌های اسلامی سایه افکنده و نام نامی حضرت حجت(عج) از در و دیوار بلاد اسلامی می‌بارد و این‌ها نیست مگر به برکت همت جانانه‌ای که امام هادی(ع) به کار بستند.

حضرت هادی(ع) برای اشاعه امر هدایت و امامت هم از علمیت خود که همان علم نبوی و علوی بود، بهره گرفتند و هم در راستای شاگردپروری و ایجاد شبکه پرتحرک و پویای نواب اقدام کردند و هم کلمات و احادیث پیامبر(ص) و ائمه(ع) در تفسیر قرآن را نشر دادند.

امام هادی(ع) در دفاع از مسئله غدیر و ولایت ائمه(ع) چگونه عمل کردند و شیوه ایشان چه برکاتی را رقم زد؟

درخصوص جا انداختن مسئله غدیر توسط ایشان باید گفت گویا ما غدیر را میهمان امام هادی(ع) هستیم، زیارت عمیق و پرمعنای «جامعه کبیره» را از ایشان داریم که انصافاً بسیاری از معارف، مراتب و مدارج حضرات معصومان(ع) را بیان می‌کند و گنجینه‌ای عمیق در اختیار حق‌جویان قرار می‌دهد.

برای همین هم در زیارت همه معصومان(ع) این زیارت شریف را می‌خوانیم.

 جامعه کبیره که صادره از ناحیه امام هادی(ع) است باید مفصل مورد بحث قرار بگیرد؛ چراکه عبارت‌ها و فرازهای آن می‌تواند موضوع یک کتاب باشد.

کیفیت دفاعیات امام هادی(ع) از غدیر چگونه است؟

مبحث غدیر از مظلوم‌ترین مباحث صدر اسلام و دوران حیات پیامبر عظیم‌الشأن اسلام(ص) است، ایشان با صراحت تمام و جدی به معرفی چهره بی‌نظیر حضرت علی ‌بن ابیطالب(ع) پرداخته‌اند و به گونه‌ای عمل کرده‌اند که جایی برای کسی به منظور خرده گرفتن بر غدیر باقی نماند.

 باید توجه داشت پیش از غدیر در فرصت‌های مختلف ۲۳ سال بعثت، رسول خدا(ص) به معرفی علی‌ بن ابیطالب(ع) به عنوان جانشین خود اقدام کرده بودند و در حجه‌الوداع یا حجه‌البلاغ، پیش از روز غدیر و در خطبه روز عرفه تقریباً بسیاری از اصحاب را در خیمه خود جمع کردند و خطبه خواندند و فرمودند: مردم! من به زودی از میان شما می‌روم و امسال دو بار قرآن بر من عرضه شد که نشان می‌دهد از دنیا خواهم رفت و دو امانت گرانبها نزدتان به میراث می‌گذارم و حدیث ثقلین را ایراد کردند.

پیامبر(ص) در مسجد خیف هم همین سخنان را بیان کردند که نشان می‌دهد قرآن بدون اهل بیت(ع) معنا ندارد، اهل بیت(ع) همان‌ کسانی هستند که در احتجاج با نصارای نجران با پیامبر(ص) وسط میدان آمدند یعنی حضرت زهرا(س)، امیرمؤمنان(ع) و حسنین(ع) تا هم مسلمانان و حتی کفار دریابند چه کسانی اهل بیت(ع) رسول خدا(ص) هستند!

چنین واقعه‌ای که تکلیف اسلام را تا ابد مشخص کرده است پس از رحلت پیامبر(ص) به شدت به فراموشی سپرده شد گویی اصلاً غدیری در کار نبوده است، اینجا بود که امام هادی(ع) وقتی مشاهده کردند بسیاری از اهل تحقیق و مورخان صدر اسلام به همه چیز اشاره کرده‌اند اما یا غدیر را نادیده گرفته یا بسیار مختصر به آن پرداخته‌اند در زیارت جامعه کبیره به موضع‌گیری جدی و جانانه‌ای درباره غدیر دست زدند و هم غدیر و هم امیرالمؤمنین(ع) و ائمه(ع) پس از ایشان را معرفی و اوصافشان را تبیین کردند.

آنچه از تبیین ولایت و امامت در زیارت جامعه کبیره توسط امام هادی(ع) انجام شد چه افق‌هایی را در موضوع غدیرشناسی و ولی‌شناسی به روی جامعه شیعی گشود؟

بسیاری از اضلاع شخصیت امیرالمؤمنین(ع) بر مردم مکتوم و پوشیده بود و ایشان را صرفاً به عنوان انسانی فوق‌العاده می‌شناختند در حد صحابی و چه بسا پایین‌تر! چنان‌که حضرت امیر(ع) خود در نهج‌البلاغه فرموده‌اند: به قدری مقام من نزد مردم پایین آمد که من را با معاویه مقایسه کرده و می‌گفتند او از علی(ع) مملکت را بهتر اداره می‌کند!از این ‌رو بسیاری از ابعاد آن شخصیت عظیم پوشیده بود و حتی خوبان امت، علی ‌بن ابیطالب(ع) را با ابوذر و سلمان مقایسه می‌کردند.

 در چنین شرایطی امام هادی(ع) از فرصت باقیمانده نهایت استفاده را برده و وجوهی از شخصیت مولای متقیان(ع) را در زیارت جامعه کبیره تبیین کردند که بی‌سابقه و عمیق است. ایشان تصریح کردند فردای قیامت بازگشت مردم به سمت ما(ائمه(ع)) است و آن حضرات(ع) انسان‌هایی عظیم‌الشأن هستند که در قیامت جایگاه‌ واقعی‌شان مشخص می‌شود.

با این زیارت و تبیین این مفاهیم شرایط تغییر کرد؛ قشر عظیمی از مؤمنان و متدینان این آموزه‌ها و حقایق را پذیرفتند؛ امروز هم دل‌های آماده این حقایق را می‌پذیرند چنان‌که در جبهه‌های جنگ تحمیلی نیز رزمندگان این تلقی را قبول می‌کردند و شیفته حضرات معصومان(ع) بودند.

امام هادی(ع) تحول فکری ایمانی را در جمع مؤمنان رقم زدند.

دوران سی و چند ساله امامت حضرت هادی(ع) از درخشان‌ترین ادوار وصایت ائمه(ع) محسوب می‌شود ایشان با حکمت و صبر و مدیریت الهی، موجبات انسجام در اعتقادات شیعی، انسجام در اقتدار شیعی و انسجام در فقه شیعی را فراهم کردند و این انسجام بعدها مطمئن‌ترین مرکب برای پیشرانی اهداف شیعه شد. از این رو، ما شیعیان مدیون مدیریت و حکمت امام هادی(ع) هستیم.