در محرم به‌ویژه دهه نخست و منتهی به عاشورا باید پیام‌های نهضت حسینی به‌ویژه در بعد بندگی خدا تبیین شود...»؛ این جملات بخشی از سخنان حاج یدالله بهتاش، ذاکر و پیرغلام اهل بیت(ع) و صاحب بیش از ۴۰ عنوان کتاب درباره تاریخ اسلام و اهل بیت(ع) همچون «روایت کربلا»ست که به مناسبت فرا رسیدن محرم حسینی با ما در میان گذاشته که مشروح آن در ادامه تقدیم حضورتان می‌شود.
سنت سیاه‌پوشی در محرم حسینی چه فلسفه‌ای دارد؟
در پاسخ به این پرسش به روایتی مفصل از امام رضا(ع) اشاره می‌کنم که در بخشی از آن خطاب به ریّان بن شبیب فرمودند: «ای پسر شبیب، اگر تو را خوشحال می‌کند که در درجات والای بهشت با ما باشی، پس در اندوه ما غمگین و در شادی ما خوشحال باش». سیاه‌پوشی در محرم حسینی برای آن است که حزن و اندوه خود را در عزای سید و سالار شهیدان(ع) نشان دهیم.
علمای ما پوشیدن لباس سیاه را مکروه می‌دانند مگر در عزاداری امام حسین(ع) چون این سنت حزن و اندوه شیعه را نشان می‌دهد و مصداق همان حدیث رضوی است که ما در غم اهل بیت(ع) غمگین باشیم.
عزاداری‌های محرم حسینی و گریه و سیاه‌پوشی و دیگر آیین‌ها چه کارکرد مثبتی در جامعه دارد؟
باید توجه داشته باشیم آنچه اهل بیت(ع)، ما را به آن سفارش کرده‌اند نه تنها جنبه و کارکرد منفی ندارد بلکه کارکردهای مثبت دارد... این عزاداری‌ها فقط گریه و ماتم نیست، اساساً کارکرد مجالس سوگواری ائمه(ع) فقط برای گریستن و حزن و اندوه نیست بلکه همه این‌ها فرصتی است که پیام عاشورا را به گوش مردم برسانیم. اگرچه برخی استثنائات در عزاداری‌ها وجود دارد که کارکردهای ذاتی روضه را محقق نمی‌کند و صرفاً جنبه شور و هیجان دارد، اما فارغ از آن‌ها، گریه بر مصائب حضرت سیدالشهدا(ع) ثواب و اجری بی‌نظیر دارد و در روایات بر این مهم تصریح و سفارش بسیار شده است.
تبیین درس‌های عاشورا در منابر و مجالس چقدر در شعورآفرینی در کنار شورآفرینی تأثیر دارد؟
عزاداری‌های سیدالشهدا(ع) در ماه محرم فرصتی است که درس‌ها و عبرت‌های عاشورایی را به مردم منتقل کنیم؛ نخستین درس عاشورا بندگی خداست چنان که وقتی «ابوثمامه همدانی‌صائدی» در بحبوحه جنگ در روز عاشورا به حضرت(ع) عرضه داشت وقت نماز است، امام(ع) فرمودند: خدا تو را از مصلین (نمازگزاران) محسوب بدارد و سپس نماز را به جماعت اقامه کردند. این نماز سیدالشهدا(ع) سه پیام تاریخی دارد: نخست اهتمام به نماز، دوم توجه به اقامه نماز در وقت فضیلت و سوم نماز خواندن به جماعت.
علاوه بر این، سیره هر یک از شهدا و یاران امام(ع) درس‌آموز است؛ مثل سیره حضرت مسلم(ع) که در روز اول محرم روضه ایشان در منابر و مجالس خوانده می‌شود و آموزه‌های بسیار کاربردی دارد. ما روضه‌خوان‌ها فقط جنبه احساسی دستگیری، اسارت و شهادت ایشان را بیان می‌کنیم و می‌گوییم سفیر امام(ع) تشنه به شهادت رسید، در حالی‌که نقل تاریخ است وقتی ایشان مجروح و به دارالعماره برده شد، طلب آب کرد و برایش آب آوردند اما چون خون صورتشان به آب ریخت و آن را نجس کرد، از آن آب ننوشیدند! این سیره یعنی مسلمان حتی زمانی که جانش در خطر است نباید حرام و نجس بخورد. این برای عزاداران حسینی درس است که در هیچ شرایطی حرام‌خواری نکنند.
همچنین، یکی از وصایای حضرت مسلم(ع) این است: من در اینجا مقروض هستم، زره من را بفروشید و قرضم را ادا کنید تا مدیون نباشم.... علاوه بر این، در کتاب «احقاق الحق» جلد ۱۸ نقل شده: امام حسین(ع) در روز عاشورا خطاب به یاران فرمودند: اگر کسی مدیون دیگری است، برای یاری من نماند.
این‌ها همه درس‌های عاشوراست که باید تبیین شود. نباید فقط جنبه‌های شور و هیجانی را مدنظر داشت، بلکه باید توجه داشته باشیم از بستر و خوان گسترده روضه‌ها چه چیزهایی برای عزاداران بدست می‌آید و در بعد شعور برای آن‌ها چه ارمغانی دارد. در محرم به‌ویژه دهه نخست و منتهی به عاشورا باید پیام‌های نهضت حسینی به‌ویژه در بعد بندگی خدا تبیین شود.
در یکی از سال‌ها که ما مداحان در سالروز ولادت حضرت زهرا(س) محضر رهبری رسیدیم، ایشان فرمودند: مردم را مغرور نکنید مردم را تشویق به دینداری کنید. این یعنی اگرچه روضه حضرت سیدالشهدا(ع) فرصت تحول و تغییر است و این اشک‌ها و گریه‌ها ما را نجات می‌دهد اما نباید چنین تعبیر شود که هر کاری بکنیم می‌توانیم با گریه در دهه محرم آثار آن را از بین ببریم و مسئولیت اعمالمان را نپذیریم.
یکی از ایرادات به شیعه برای عزاداری‌های حسینی همین کارکردهایی است که برای گریه بر مصائب حضرت سیدالشهدا(ع) بیان می‌شود، کدام گریه و با چه کیفیتی این آثار و برکات را دارد؟ آیا هر گریستنی با هر گونه عملی چنین کارکردی دارد؟
در کتاب «امالی» آمده امام رضا(ع) به ریان بن شبیب فرمودند: «ای پسر شبیب، اگر بر حسین(ع) آن‌قدر گریه کنی که اشک‌هایت بر چهره‌ات جاری شود، خداوند همه گناهانت را که مرتکب شده‌ای می‌آمرزد، کوچک باشد یا بزرگ، کم باشد یا زیاد».
اما قطعاً بهره‌مندی از این برکات شروطی دارد و صرف گریه نیست؛ قرآن کریم در آیه ۵۳ سوره مبارکه زمر می‌فرماید: ... هرگز از رحمت (نامنتهای) خدا ناامید مباشید، البته خدا همه گناهان را (چون توبه کنید) خواهد بخشید که او خدایی بسیار آمرزنده و مهربان است. وقتی این‌ها را کنار هم بگذاریم، درمی‌یابیم این اشک و گریه باید ما را متحول کند و توبه‌آفرین باشد و پس از عزاداری و گریه درصدد جبران گذشته بربیاییم.
عزاداری‌های حسینی و آنچه از شور و شعور در این مجالس رقم می‌خورد از نظر تلطیف فضای معنوی و روحی در جامعه چه آثاری دارد؟
اگر مجالس حسینی با محتوا برگزار شود جامعه را متحول و متدین می‌کند، بنابراین ضرورت دارد واعظان، مداحان و ذاکران اهل بیت(ع) توجه داشته باشند در مجالس صرفاً به تحریک احساسات اکتفا نشود.
جامعه باید پس از محرم متحول شود به‌ویژه آنکه امروز دشمنان درصدد هستند مجالس حسینی را از محتوا خالی کنند و ممکن است جلساتی برگزار شود، سینه زده و شور برپا شود اما پس از پایان مجلس، اخلاقیات نخستین توسط عزاداران رعایت نشود. اگر این مجالس با آن کیفیتی که در روایات و سیره بزرگان سفارش شده برگزار شود و شعور را در کنار شور محقق کند، جامعه را از جهات معنوی تلطیف می‌کند.
برخی ایراد می‌گیرند در شرایط کرونایی چه الزامی در برگزاری مجالس عزاداری حسینی وجود دارد، پاسخ به این ایراد و اشکال چیست؟
شخصاًعقیده دارم نه افراط و نه تفریط در مجالس اهل بیت(ع) نباید باشد؛ مجالس حسینی باید برگزار شود اما همراه با رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی و ابلاغی نه به صورت شعاری؛ بعضاً دیده‌ام در ورودی برخی مجالس نوشته شده: ویروس و بیماری به مجلس سیدالشهدا(ع) وارد نمی‌شود!
این‌گونه تعابیر صحیح نیست. عالم قوانینی دارد و این قوانین تغییرناپذیر است، بله معجزه و استثنا هم داریم مثل آنکه بریدن، ویژگی ذاتی خنجر است و همیشه چنین می‌کند اما یک جا خدا خواست گلوی اسماعیل را نَبُرد، اما همان شمشیر گلوی سیدالشهدا(ع) را برید و فرق امیرالمؤمنین(ع) را شکافت. این‌ها قوانین عالم است؛ ویروس اگر وارد بدن امام معصوم(ع) هم شود، اثر می‌کند چنان‌که برخی از آن حضرات(ع) با تأثیر زهر، مسموم شدند و به شهادت رسیدند. چرا مردم را در ورود به حرم‌های مقدس بازرسی می‌کنند؟ چون انفجار بمب در حرم امام(ع) هم وجود دارد همان‌طور که چند سال پیش در حرم مقدس امام رضا(ع) چنین شد. از این رو، باید دعا و توسل داشته باشیم اما تا جای ممکن مجالس حسینی را با رعایت همه دستورالعمل‌ها برگزار کنیم.
در شرایط امروزی جامعه که با مشکلات مختلف دست و پنجه نرم می‌کنیم، چه ابعادی از درس‌ها و پیام‌های عاشورایی باید تبیین شود؟
این مهم به تناسب مکان و مخاطب متفاوت است، زمانی مجلس در بازار برگزار می‌شود که باید به اقتضای مخاطب، به احکام کسب و کار و مکاسب، حلال و حرام و بدی احتکار و رباخواری و غش در معامله بپردازیم؛ گاهی در منطقه‌ای از شهر منبر می‌رویم که باید درباره عفت و حیا و حجاب تأکید شود؛ این یعنی مستمع‌شناسی و جامعه‌شناسی در منابر حسینی ضرورت دارد. متأسفانه، این روزها عمل به واجبات کمرنگ شده و بعضاً حتی در خانواده‌های مذهبی بچه‌ها دین‌گریز شده‌اند و قُبح و ناپسندی بی‌حجابی و بدحجابی از بین رفته است که باید در منابر حسینی به همه این‌ها توجه شود. همچنین است تبیین بایدها و برکات کمک مؤمنانه به فقرا و نیازمندان؛ چنان که در روایت است: «به هم رحم کنیم تا خدا به شما رحم کند». علاوه بر این، یکی از معضلات امروز جامعه، کاهش جمعیت و موالید است، از این رو ضرورت دارد به برکات و الزامات فرزندآوری برای جامعه شیعی نیز در منابر حسینی تصریح و تأکید شود.
فرصت‌هایی می‌آید و می‌رود، اگر از آن‌ها استفاده نکنیم از دستمان می‌روند؛ عاشورا و دهه اول محرم نیز فرصتی است که همه افراد با هر مکتب و فکری حتی افراد غیرمذهبی و پیروان دیگر ادیان اعم از مسیحی، ارمنی و... در آن شرکت می‌کنند. سال‌ها در کشورهای اروپایی مثل ایتالیا و سوئیس برای حضرت سیدالشهدا(ع) روضه خوانده‌ام و به عینه دیدم امام حسین(ع) شخصیتی بین‌المللی هستند، بنابراین باید از فرصت مجالس ایشان بهره ببریم و عبرت‌ها را تبیین کنیم؛ به فرموده رهبر معظم انقلاب مجالس حسینی را خالی از موعظه نکنیم.
نظر شما