به گزارش قدس آنلاین، بعضی از محققان بر این عقیده اند که قمه زنی در زمان صفویه تاٌسیس گردیده و صفویه آغازگر آن بوده است به این صورت که در روز عاشورا سلاطین صفویه به بخش های خاصی از افواج ارتش قزلباش خود که به گروه فدائیان قزلباش مشهور بودند، دستور می دادند تا به طور منظم و دسته بندی شده، دسته های عزاداری راه بیاندازند.

نصراله فلسفی در کتاب تاریخ شاه عباس کبیر، فوج فدائیان را چنین تشریح می کند :

«فدائیان قزلباش که همیشه سرشان به نشانه خدمت تراشیده بود در رز عاشورا شمشیر به دست بیرون می آمدند و تصورشان این بود که نوعی همدردی با اصحاب امام حسین داشته باشند. آنان می گفتند : در چنین روزی که امام حسین و اصحابش تیر می خورند پس ما هم این حالت را برای خودمان ایجاد می کنیم، یعنی نشان می دهیم که ما در راه امام حسین فدوی هستیم و حاضریم سرمان بریده شود و این شروع قمه زنی شد».

استاد یوسفی غروی در تاریخ نگاری عاشورا و تحریفات آن چنین می نویسد :

«این احتمال نیز وجود دارد که نخست این عمل از سوی صوفیان و درویشان انجام می گرفته است. چنانکه " پیترو دلاواله " یکی از گردشگران خارجی در عصـــر شاه عباس اول می نویسد : بسیاری از دراویش در کوچه های پر رفت و آمد شهر، تمام بدن خود تا گلو و حتی قسمتی از سر خود را در خمره هایی از گل پخته که در داخل زمین پنهان شده فرو می کنند بطوری که انسان تصور می کند واقعاً مدفون شده اند و از طلوع تا غروب خورشید و حتی تا پاسی از شب گذشته به همین نحو باقی می مانند ...جمعی دیگر در میدان ها وکوچه های مختلف و جلوی خانه های مردم برهنه و عریان در حالی که فقط با پارچه سیاه سترعورت کرده و تمام سر تا پای خود را با ماده ای سیاه و براق رنگ زده اند، حرکت می کنند. به همراه این اشخاص عده ای برهنه راه می روند که تمام بدن خود را به رنگ قرمز در آورده اند تا نشانی از خون هایی که به زمین ریخته و اعمال زشتی که آن روز نسبت به امام حسین (علیه السلام) انجام گرفته است، باشد. و تمام این برای نشان دادن مراتب سوگواری و غم و اندوه آنان در عزای امام حسین (علیه السلام) است... ت.».

اما برخی دیگر از محققان و تاریخ نگاران نیز بر این عقیده می باشند که قمه زنی مربوط به دوره قاجار بوده و در عصر صفویه وجود نداشته است.

در پاسخ به این سوال که «قمه زنی و سینه زنی از کجا شروع شده است؟» گفته شده است که دو - سه احتمال هست:

۱- یک نظر این است که بخش هایی از صورت های عزاداری از هند آمده است. گروهی از شیعیان در زمان صفوی به هند رفته و در برگشت از بندر بوشهر و شیراز وارد ایران شدند. در مورد لبنان هم همینطور است. در نبطیه یک عالم شیعه گفته یک عده ایرانی این جا آمدند و یک رسم و رسوم خاصی در عزاداری دارند که جلوی اینها باید گرفته شود. این عبارت مال اواخر زمان قاجار است... ت. عزاداری ریشه اش از خود ائمه است، ولی شکل عزاداری عرب ها به گونه دیگری است.

۲- شکل عزاداری ایرانی ها بعدها به وجود آمد. راجع به سینه زنی و قمه زنی، تاریخش به بیشتر از اواخر قاجاریه نمی رسد... د. یکی از دلایل این است که فتاوایی که از علما داریم همه اش مال اواخر قاجاریه است و مطلقاً در استفتائات قدیمی تر راجع به این نصی نداریم. این سیستم سینه زنی یا زنجیر زنی یا قمه زنی مطلقاً در متون صفوی نیست. عزاداری ها معمولاً در خانه ها برپا می شد، به این صورت که روضه الشهداء را رو به روی خودشــــــان می گذاشتند و از روی آن می خواندند.

اما اگر بخواهیم به یک جمع بندی میان این دو نظریه دست یابیم باید گفت که ریشه های این گونه عزاداری ها از زمان صفویه نشاٌت می گیرد ولی نه بصورت کنونی، بلکه بصورت فردی و بسیار محدود و بی ضابطه انجام می گرفته است  و خواستگاه آن بیشتر در شهرهایی بوده است که در آن دراویش و صوفیان نفوذ بیشتری داشته اند.

گزارشی از اولیاء چلپی در عهد شاه صفی در مورد عزاداری مردم تبریز که مرکز اصلی تجمع دراویش و صوفیان بوده اظهارات فوق را تاٌیید می کند :

هنگامی که خواننده به قسمتی می رسد که طرز کشته شدن امام حسین به دست شمر ملعون را توصیف می کند، درست در همان لحظه تصاویر اجساد اطفال کشته شده امام را از چادر شهیدان کربلا بیرون می آورند. از تماشای این منظره فریادها و ناله و شیون های " وای حسین " گوش فلک را کر می کند و تمامی تماشگران گریه وناله سر می دهند، صدها تن از مخلصان با شمشیر و قمه به سر و صورت و پیکر خود زده، مجروح می شوند. (ایرانیان و عزاداری عاشورا، اصغر فروغی ابری، ص۶۱)

با این حال در طول دوره صفویه و زندیه، عزاداری رسمی و سنتی شیعیان همواره به صورت روضه خوانی و برگزاری تعزیه انجام می گرفته است و همین امر منجر گردیده تا گردشگران خارجی عصر صفوی حرفی از قمه زنی یا زنجیر زنی به میان نیاورده و فقط اشاره ای به اعمالی داشته باشند که می تواند سرآغازی برای این اعمال باشد. اما این سبک عزاداری ها در دوره قاجاریه صورت منظم تری به خود گرفت و با نفوذ در میان عوام، در مراسم رسمی ایرانیان رسوخ کرد. " پیر لوتی " که در زمان مظفر الدین شاه به ایران سفر کرده در مورد قمه زنی می نویسد :

مردان، سر برهنه در میان گیسوان خود شکاف خون آلودی ایجاد کرده اند (قمه زده اند) و عرق و قطرات خون روی شانه هایشان جاری است. " (ایرانیان و عزاداری عاشورا، اصغر فروغی ابری، ص۶۸)

منبع : مرکز مطالعات و پاسخ‌گویی به شبهات حوزه‌های علمیه

انتهای پیام/