احساس حضور هم یعنی امام معصوم(ع) چه حاضر و غایب باشند، چه حی و چه میت، ما را می‌بینند و ناظر اعمال ما هستند»؛ این جملات بخشی از سخنان حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر ناصر رفیعی، خطیب و کارشناس مذهبی است که به مناسبت نهم ربیع الاول، سالروز آغاز امامت حضرت ولی‌عصر(عج) با قدس درمیان گذاشته و مشروح آن در ادامه تقدیم حضورتان می‌شود.

اهمیت پرداخت به مباحث مهدوی در مناسبت‌هایی همچون ۹ ربیع الاول چیست؟ اساساً چرا باید ابعاد مسئله مهدویت در عصر غیبت و جامعه منتظر بیان شود؟

کمتر موضوعی در اسلام و ادیان به اندازه مهدویت مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته، چنان که کتاب‌های بسیاری پیش از ولادت امام عصر(عج) درباره ایشان توسط کسانی همچون فضل بن شاذان و مهزیار نوشته شده و سیدحمیری، دعبل خزاعی و کمیت اسدی شاعرانی هستند که سال‌ها پیش از ولادت امام مهدی(عج) درباره مهدویت و امام عصر(عج) شعر سروده‌اند، در حالی که هیچ موضوعی در تاریخ چنین جایگاه و پرداختی نداشته است. گاهی درباره فایده انتظار می‌پرسند و شبهه می‌کنند نسل‌های بسیاری آمده و رفته‌اند و امام زمان(عج) را درک نکرده‌اند، پس این انتظار برای امامی که نمی‌دانیم کی می‌آیند از چه باب است؟

پاسخ این پرسش چیست؟ این انتظار از چه باب است و ارتباط و تعامل و نوع رسیدگی امام عصر(عج) به شیعیان در عصر غیبت چگونه است که انتظار برای ظهور ایشان را مهم و حیاتی کرده است؟

امام زمان(عج) در عصر غیبت از احوال ما اطلاع دارند همان‌گونه که امام رضا(ع) در ایران در تشییع جنازه فردی شرکت کردند و چون از ایشان پرسیدند مگر وی را می‌شناسید، پاسخ دادند: ما شیعیان را در همه دنیا می‌شناسیم؛ امروز هم امام مهدی(عج) با ما آشنا هستند و از ما شناخت دارند.

از این رو، ما انتظار یک مسئله رؤیایی را نمی‌کشیم، ما منتظر حضور نیستیم، ما منتظر ظهور هستیم. دومین نقش امام زمان(عج) در جامعه، توجه و رسیدگی به امور شیعیان است؛ بسیاری از اوقات که کار ما گره می‌خورد با یک توسل، یک زیارت آل یاسین، یک نماز، حضرت(عج) از ما مشکل‌گشایی می‌کنند. ایشان فرمودند: ما شما را یادمان نمی‌رود و فراموشتان نمی‌کنیم. اگر ما به درد شیعه نمی‌رسیدیم دشمن آن‌ها را درو می‌کرد.

رسیدگی به پرونده اعمال ما در اوقات مختلف به‌ویژه شب‌های قدر که ملائکه به محضر امام زمان(عج) نازل می‌شوند از دیگر وجوه رسیدگی ایشان به ماست. از این رو، انتظار برای امام زمان(عج) شفاف و همراه با ساحل است نه انتظار تاریک و جامد و بازدارنده، این انتظار پویا و فعال است نه بازدارنده. منتظر، عقیده و عمل و روشش را با امام زمان(عج) هماهنگ می‌کند. امام(عج)، حی و حاضر هستند و به توسلات ما پاسخ می‌دهند با این تفاوت که ما از جای ایشان اطلاعی نداریم.

در مهدویت سراغ مسائل حاشیه‌ای نروید مثل اینکه همسر و فرزند امام زمان(عج) چه کسانی هستند یا علائم ظهور چند تاست و امام(عج) در چه سالی ظهور می‌کنند؟... بعضاً کتاب‌ها و مقاله‌های سخیفی در بازار می‌بینیم که هر حادثه‌ای را به زور به ظهور می‌چسبانند در حالی که از ما نخواسته‌اند علائم ظهور را بیان کنیم، علائم ظهور بحثی واقعاً پیچیده و حقیقت آن مخفی است مثل اینکه نمی‌دانیم سفیانی کیست.

آیا غیبت امام زمان(عج) به معنای امکان نداشتن انس و الفت با حضرت ولی‌عصر(عج) است یا این غیبت معنایی دیگر دارد و نباید مانعی میان ما و اماممان باشد؟

منتظران باید با احساس حضور امام زمان(عج) زندگی کنند. اگرچه یوسف(ع) از پیش پدر گم شد اما حضرت یعقوب(ع) هیچ‌گاه احساس عدم حضور نمی‌کرد و همیشه می‌گفت: بوی یوسف را استشمام می‌کنم.

مثل اینکه نیروی جاذبه در همه جا هست هرچند ما آن را نمی‌بینیم؛ احساس حضور هم یعنی امام(ع) چه حاضر و غایب باشند، چه حی و چه میت، ما را می‌بینند و ناظر اعمال ما هستند؛ مگر وقتی امام صادق(ع) در مدینه بودند همه ایشان را می‌دیدند؟

 افرادی بودند که در زمان امام صادق(ع) تا پایان عمرشان ایشان را ندیدند چون در قدیم امکان سفر از خراسان و دیگر سرزمین‌ها به مدینه به آسانی مقدور نبود، یا امام عسکری(ع) در تبعید بودند و مردم اجازه ارتباط با ایشان را نداشتند و نمی‌توانستند به محضر حضرت(ع) بروند اما آن کسی که در خراسان بود می‌دانست امام(ع) ناظر بر اعمالش است. امروز هم وضعیت درباره امام زمان(عج) همین گونه است ایشان حضور دارند هرچند ما حضرت(عج) را نمی‌شناسیم و نمی‌دانیم کجا سکونت دارند.

آن‌ها که برای ترک گناه راهکار می‌خواهند اگر احساس حضور امام(عج) را در زندگی خود پررنگ کنند بسیاری از گناهانشان از بین می‌رود به‌ویژه اینکه قرآن می‌فرماید: هر کاری می‌کنید، خدا، پیامبر(ص) و ائمه(ع) مشاهده می‌کنند.

با این اوصاف سیره امام زمان(عج) در عصر غیبت به‌ویژه از منظر ارتباط با امت و ایفای نقش امامت و هدایت‌گری چگونه است و چطور انجام می‌شود؟

امام زمان(عج) به قدری از احوال ما باخبر هستند که حتی نسبت به جلسات و همایش‌ها و کتب و مقالات ما نیز دقت نظر و اهتمام دارند. شیخ صدوق(ره) که در شهرری مدفون است، کتابی به نام «کمال الدین» دارد؛ او که در عصر غیبت کبری زندگی کرده در مقدمه این کتاب آورده: شبی در عالم رؤیا، خواب دیدم در مکه هستم و برای طواف وارد مسجدالحرام شدم. در دور هفتم طواف وجود مقدس امام زمان(عج) را دیدم. جلو رفتم و سلام کردم، حضرت(عج) فرمودند: فلانی چرا درباره ما کتاب نمی‌نویسی؟ عرض کردم: من کتاب‌های بسیاری نوشته‌ام. امام عصر(عج) فرمودند: کتابی درباره غیبت بنویس! بنویس که غیبت مخصوص من نیست بلکه پیش از من حضرت ادریس(ع) و نیز حضرت عیسی(ع) غایب شده‌اند.

این نشان می‌دهد امام زمان(عج) حتی به موضوعات پژوهش‌های ما حساس هستند. یا آنکه علی بن محمد از نواب خاص امام زمان(عج) می‌گوید: حضرت(عج) به من مرقوم کردند ۶ روز دیگر از دنیا می‌روی وقتی چنین شد، غیبت کبری آغاز می‌شود و پس از تو، من دیگر نایب خاص ندارم. حضرت حجت(عج) اینچنین نسبت به وقایع عالم آگاهی و اطلاع دارند. با وجود این می‌بینیم در زندان، امام زمان‌های قلابی و مدعیان دروغین بسیاری هستند.

در روایات بر دعا برای امام زمان(عج) به‌ویژه فرج آن حضرت توصیه و سفارش بسیار شده است فلسفه این سفارش‌ها چیست؟

دعا برای امام زمان(عج) به معنای نیاز ایشان نیست بلکه ابراز محبت ماست.

 دعا برای امام زمان(عج) راه وصل شدن به ایشان است؛ از این طریق دعای ایشان هم شامل حال ما می‌شود. فردی به نام عبدالرحمن از اهالی اصفهان و سنی‌مذهب می‌گوید: از نظر مالی گرفتار شدم و به سامرا رفتم تا به متوکل گلایه و درخواست کمک کنم. چون رسیدم گفتند امروز ملاقات نیست چون ابن الرضا(ع) (امام هادی(ع)) توسط متوکل احضار شده است. گوشه‌ای ایستادم و دیدم آقازاده‌ای جوان (۲۳- ۲۲ ساله) همچون ماه می‌درخشد و سوار بر مرکب می‌رود.

با خود گفتم نکند متوکل ایشان را بکشد یا زندانی کند، در همان حال در دل گفتم: خدایا، این آقا را حفظ کن... همین که حضرت(ع) به من رسیدند، فرمودند: عبدالرحمن دعای تو به اجابت رسید، ما هم سه دعا در حق تو می‌کنیم؛ نخست مال زیاد، دوم عمر طولانی و سوم اولاد صالح؛ به شهرت بازگرد.

 او به اصفهان بازگشت؛ خدا به وی مال فراوان و ۱۰ اولاد پسر عطا کرد و سال‌های طولانی هم در قید حیات بود.

از این رو، وقتی دعای فرج و دعای سلامتی امام زمان(عج) را می‌خوانیم و می‌گوییم: «اللَّهُمَّ کُنْ لِوَلِیِّکَ الحُجَةِ بنِ الحَسَن…» حتماً امام زمان(عج) هم از خدا می‌خواهد ما را یاری کند.

از اعمال روز ۹ ربیع الاول تجدید عهد و بیعت با امام زمان(عج) و اعلام آمادگی برای یاری حضرت(عج) است؛ این تجدید عهد و یاری چگونه ممکن می‌شود؟

یکی از وظایف مهم ما یاری امام معصوم است. در فرازی از دعای ندبه می‌خوانیم: «وَ انصُر مَن نَصرَه» یعنی خدایا کسی که علی(ع) را یاری می‌کند، یاری کن.

امروز هم باید امام زمان(عج) را یاری کنیم. نصرت و یاری امام(ع) به سه شکل است؛ همان اشکالی که امام صادق(ع) درباره هُشام‌بن حکم فرمودند: هُشام ما را سه جور یاری می‌کند با قلبش (یعنی محبت اهل بیت(ع) را در دل دارد)، با زبانش و با دستش (می‌تواند بنویسد، جهاد کند و...).

یاری امام زمان(عج) هم امروز باید به این سه شکل باشد به قلب، زبان و عمل؛ چنان که امام رضا(ع) وقتی دعبل خزاعی شعری درباره اهل بیت(ع) خواند، فرمودند: او ما را یاری کرد. هر کسی در زندگی بگردد و ببیند در چه محوری می‌تواند امام زمان(عج) را یاری کند و کوتاهی نکند، با پول و کمک به دیگران، با قلم و نوشتن و هر طریق دیگر برای این کمک اقدام کند.

برای آنکه در زمره مهدی‌باوران و مهدی‌یاوران قرار بگیریم باید آراسته به چه اوصاف و ویژگی‌هایی شویم؟ یاران امام(عج) چه اوصافی دارند؟

مردمی که در دوران غیبت زندگی می‌کنند اگر دو ویژگی داشته باشند از مردم دوران دیگر ائمه(ع) برتر هستند، چنان که رسول خدا(ص) به اصحاب فرمودند: برادران من کجا هستند؟ عرض کردند ما هستیم. حضرت(ص) فرمودند: نه، شما اصحاب من هستید؛ کسانی که پس از من می‌آیند و معصوم را نمی‌بینند و ایمانشان از خطوط روی کاغذ است (مراجعه و استناد به منابع) این‌ها برادران من هستند.

این یعنی فرق است بین کسی که امام صادق(ع) را دیده و از ایشان حدیث شنیده با منتظران عصر غیبت که فقط از طریق منابع و کتب با اسلام و تشیع آشنا شده و در ایمان خود استوار هستند. برای همین است برخی روایات، ثواب عبادات دوران غیبت را بالاتر از ثواب عبادات عصر ظهور ائمه(ع) پیشین می‌دانند؛ این، اهمیت انتظار در عصر غیبت را نشان می‌دهد البته شرط آن دانستن فرهنگ انتظار است.

آیه ۵۴ سوره مبارکه مائده فرهنگ انتظار را به خوبی تصویر می‌کند: «...خدا قومی را که بسیار دوست دارد و آن‌ها نیز خدا را دوست دارند و نسبت به مؤمنان سرافکنده و فروتن و به کافران سرافراز و مقتدرند (به نصرت اسلام) برانگیزد که در راه خدا جهاد کنند و (در راه دین) از نکوهش و ملامت احدی باک ندارند...»؛ در روایات، این آیه به ویژگی‌های یاران حضرت حجت(عج) تأویل شده و به پنج خصیصه آن‌ها اشاره دارد، نخست آنکه مهدی‌باوران خدا را دوست دارند و خدا هم آن‌ها را دوست دارد؛ یعنی اگر می‌خواهید یاور امام زمان(عج) باشید خدادوست باشید، پیروان امام زمان(عج) باید ارتباطشان با خدا قوی باشد، به خمس و نماز و عبادت اهمیت بدهند.

فرهنگ انتظار همین ۳۸ «أینَ» دعای ندبه است؛ در یکی از آن‌ها می‌خوانیم: «أَیْنَ مُعِزُّ الْأَوْلِیاءِ وَ مُذِلُّ الْأَعْداءِ» یعنی امام زمان(عج) می‌آیند دوستان خدا را عزیز و دشمنان ایشان را ذلیل کنند؛ پس منتظران ایشان هم باید این رویکرد را داشته باشند.

دومین ویژگی یاران امام زمان(عج) تواضع و پرهیز از تکبر و منیت است؛ سوم در مقابل دشمن محکم و استوار هستند و خود را نمی‌بازند؛ چهارم یاران امام زمان(عج) همواره در حال جهاد در راه خدا هستند و در نهایت آنکه از سرزنش نمی‌ترسند. اگر به این اوصاف آراسته شویم فرهنگ انتظار را در عمل پیاده کرده‌ایم.