قطار ۲۴ واگنی مذکور که ۸ دی ماه به حرکت درآمده، قرار است ۵۲۵ تن محموله پودر سنگ تالک در بسته بندی ۵۰ کیلوگرمی از بندر خشک آزاخل در پاکستان را به مقصد استانبول در کشور ترکیه به مسافت ۶ هزار و ۴۴۰ کیلومتر از راه ریلی ایران حمل کند.

فعال شدن دوباره کریدور ITI (استانبول-تهران-اسلام‌آباد) نوید گسترش همکاری‌های تجاری میان سه کشور همسایه است. با وجود این، حرکت جدید می‌تواند در زمینه همکاری‌های دوجانبه میان تهران و اسلام آباد هم حیاتی ارزیابی شود. حقیقت این است که ایران و پاکستان به عنوان دو کشور مهم منطقه، باوجود داشتن خط مرزی ۹۰۴ کیلومتری، نتوانسته‌اند سطح روابط خود را به حد مطلوب برسانند.

در این بین لجن پراکنی رسانه‌های بیگانه در این زمینه بی‌تأثیر نیست. شکی نیست در ذهن مردم ما پاکستان یکی از ناامن‌ترین کشورهای جهان و سیاه‌ترین مقاصد برای سفر است.

درفضای واقعی ولی با کشوری مواجه هستیم که واشنگتن پست در گزارش مهم خود ( ۲۰۱۳ ) اعلام می‌کند در بین کشورهای جهان بیشترین علاقه به انقلاب اسلامی ایران را مردم پاکستان دارند. کشوری که سرود ملی آن به زبان فارسی است و میزبان حدود ۱۱ درصد از ظرفیت فرهنگی خارج از کشور ایران است. ولی متأسفانه در معرفی این ظرفیت بزرگ همسایگی روشی درست توسط رسانه‌ها اتخاذ نشده و به همین دلیل مردم پس از شنیدن ظرفیت‌های دوستی معمولاً تعجب می‌کنند. 

تجارت برگ برنده مغفول در روابط

نکته جالب در مورد ایران و پاکستان علاوه بر وجود مرز مشترک این است که اقتصاد این دو همسایه مهم و پر جمعیت یک اقتصاد مکمل است. آن‌ها در حوزه اقتصادی با هم رقیب نیستند و به راحتی می‌توانند نیازهای بازار هم را تأمین کنند. پاکستان با داشتن نزدیک به ۲۱۰ میلیون نفر جمعیت در کنار ایرانی که ۸۵ میلیون نفر جمعیت دارد، روی هم رفته یک سوم تمام اتحادیه اروپا جمعیت دارند.

 ایران توان تأمین محصولات پتروشیمی، شیمیایی، گازوئیل، حلال‌های صنعتی، گاز مایع، سیمان، کاشی، فرش، زعفران، آهن آلات، رنگ، کیک و کلوچه و شکلات، میوه هایی چون سیب و انگور و انار و انواع مختلف روغن‌های صنعتی را برای پاکستان دارد. همسایه شرقی هم به منابع انرژی ما نیاز مبرمی دارد.  البته اجرای قراردادی چون خط انتقال گاز صلح (بین ایران و پاکستان) می‌تواند مشکل را برای همیشه حل کند، ولی به دلایل مختلف این پروژه اجرایی نشده است.

در مقابل ایران نیز خریدار برنج و ادویه پاکستانی است. میزان خرید برنج از پاکستان به اندازه‌ای است که به تازگی خبر از تهاتر گاز مایع با برنج نیز شنیده می‌شود. مشخص است ایران با داشتن محصولات متنوع پتروشیمی و صنعتی به سادگی می‌تواند با پاکستانی که اقتصاد آن مبتنی بر کشاورزی است ارتباط اقتصادی پایدار برقرار کند.  با این حال خبر اسفناک این است که سطح روابط تجاری بین دو کشور آن‌قدر پایین است که پاکستان حتی بین پنج کشور اولی که مقصد محصولات ایرانی هستند یا مبدأ صادرات به ایران هستند، دیده نمی‌شود.

گره‌های کور پیش روی توسعه روابط

نگاه تاریک موجود میان دو طرف یکی از موانع جدی توسعه روابط است. به‌ویژه در ایران نگاه به پاکستان نگاهی منفی است. این در حالی است که بین همسایگان پاکستان، چینی‌ها این سوءنگاه را شکسته و پیش قدم شده اند. آن‌ها ۴۶ میلیارد دلار در پاکستان سرمایه‌گذاری کرده و سی پیک را کلید زده‌اند تا فاصله خود با کشورهای عربی را ۷ هزار کیلومتر نزدیک کنند.

مانع دوم قوانین سخت گمرکی و میزان تعرفه‌هاست. با اینکه ایران و پاکستان بازار مکمل هم را دارند ولی متأسفانه میزان گمرک آن‌قدر بالاست که قیمت‌ها جذابیت خود را از دست می‌دهند. یکی دیگر از مسائل بزرگ این است که ایران و پاکستان سازوکار رسمی برای انتقال پول ندارند. بین دو کشور نظام بانکی وجود ندارد.

البته مشکل اصلی وجود تحریم‌هاست، ولی به نظر می‌رسد مسئولان دو کشور باید روشی مناسب برای انتقال پول پیدا کنند. کمبود گذرگاه‌ها و امکانات مرزی مشکلی دیگر است. یکی دیگر از مسائل پیش روی تجارت دو کشور سخت بودن مسیر صدور ویزاست. البته پس از روی کار آمدن دولت عمران خان اعلام شد تجار ایرانی می‌توانند ویزای فرودگاهی دریافت کنند، ولی هنوز هم رانندگان در دریافت ویزای پاکستان با مشکلاتی مواجه هستند. 

 قطار امید آفرین

با وجود همه این موانع قطار باری که حرکت خود را از اسلام آباد شروع کرده و پس از ورود به خاک ایران به ترکیه می‌رود نوید یک حرکت منسجم اقتصادی است. در پی آن قرار است کریدور ITI حرکت منظم خود را پس از یک دهه توقف شروع کند. کشورهای ایران، پاکستان و ترکیه در منطقه نقش پر رنگی دارند و اگر در فعالیت‌های اقتصادی به هم تکیه کنند به سادگی می‌توانند موانع موجود را از پیش روی خود بردارند.

در نگاهی دقیق‌تر حجم روابط ایران و پاکستان را رقمی زیر یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار می‌بینیم، در حالی‌که جمعیت دو کشور روی هم رفته نزدیک به ۳۰۰ میلیون نفر است. در مقابل حجم ارتباط اقتصادی ایران و عراق که روی هم رفته نزدیک به ۱۲۰ میلیون نفر جمعیت دارند و حتی اقتصاد دو کشور در موضوعاتی رقیب تلقی می‌شوند افزون بر ۱۰ میلیارد دلار است.

برای افزایش حجم روابط تجاری با پاکستان یکی از مهم‌ترین اقدامات ممکن ایجاد مسیر ریلی و افزایش رفت و آمد قطارها بین دو کشور است. در گذشته در این مسیر ریلی حتی قطارهای مسافربری نیز آمد و شد داشتند. گفته می‌شود فرسوده بودن خط ریلی از تفتان تا شهر کویته یکی از دلایل عدم تردد قطارها است، ولی اگر این مسیر سوددهی لازم را داشته باشد، حتی شرکت‌های خصوصی حاضر می‌شوند به سرعت این خط ریلی را ترمیم کنند. 

به هر حال علاوه بر قطار موجود می‌توان برنامه ریزی حرکت قطارهایی را انجام داد که تنها بین ایران و پاکستان تردد داشته باشند و مسیر تجاری دو کشور را آسان‌تر کنند. حرکت این قطار بیش و پیش از هر چیز نشان دهنده این است که روابط اقتصادی برای مسئولان دو کشور ایران و پاکستان اهمیت دارد و اگر تهران و اسلام آباد دست به دست هم دهند به سرعت می‌توانند سطح فعالیت‌های اقتصادی را افزایش دهند.

در گام دوم باید زیرساخت مرزها بهتر شود و در گام مهم بعدی قوانین گمرگی اصلاح شوند.  برگزاری تورهای مشترک اقتصادی بین دوکشور و حتی برپایی نمایشگاه‌های اقتصادی مشترک می‌تواند از جمله مواردی باشد که اهمیت بسزایی دارند.