برخی دیگر نیز مانند بسیاری از فمنیست‌ها، فرزندان را عامل عقب‌ماندگی زنان برای رسیدن به درجات بالای مدیریتی می‌دانند و از آن سر باز می‌زنند، اما با دقت در سیره حضرت زهرا(س) می‌بینیم ایشان راه سومی را در پیش گرفته‌اند. به‌راستی چه وقت باید به کار مهم فرزندآوری اهتمام کرد و چه زمانی باید سراغ فعالیت اجتماعی رفت و در صورت تعارض وظایف، کدام را باید انتخاب نمود؟ برای آشنایی و کنکاش بیشتر در این موضوع به سراغ خانم معصومه گُل‌گیری رفتیم. مجتهده گُل‌گیری با وجود داشتن چهار فرزند و مسئولیت‌های مادری، از معدود بانوانی است که به درجه اجتهاد رسیده و به صورت تخصصی سیره حضرت زهرا(س) را بررسی نموده است. حاصل گفت‌وگو با ایشان را در ادامه می‌خوانید.
وقتی از حضور زن در صحنه اجتماع صحبت می‌کنیم چه معنایی مدنظر ماست؟ به طور کلی «حضور» را باید چگونه معنا کرد؟
باید توجه کنیم حضور در جامعه و پرداختن به تکالیفی غیر از تکالیف محوله در خانه به معنای خروج از خانه نیست؛ نباید این‌گونه تلقی شود کسی که بنا دارد در جامعه حضور پیدا کند حتماً باید ساعاتی را از منزل خارج شود؛ نه، ممکن است بانوان وظایف دیگری غیر از مسئولیت خانه‌داری را نیز در خانه بپذیرند و اجرا کنند بدون اینکه نیازی به خروج از منزل داشته باشند. نکته دوم اینکه باید توجه کنیم حضور معنای وسیعی دارد و در همان نکته اول هم به این مسئله پرداخته شده، وقتی حضور در جامعه را مترادف و برابر با خروج از منزل درنظر نگیریم، به وسعت معنای حضور پی می‌بریم. یعنی بانویی در خانه باشد و به وظایف اصلی محوله‌ای که خداوند بر عهده او گذاشته عمل کند و در عین حال بروز و ظهور اجتماعی داشته باشد. حضرت زهرا(س) به این معنا همواره حضور اجتماعی داشته‌اند.
فرهنگ‌سازی برای ارجح دانستن نقش زن در خانه در زمانه‌ای که ذائقه بانوان هم شاید نسبت به مقولاتی چون تعدد فرزندان فرق کرده، چطور امکان‌پذیر است؟
امروز نقش بانوان در مسئله فرزندآوری و نگهداری نسل و تربیت فرزندان، بیشتر از گذشته معلوم شده است. امروز ما با کاهش جمعیت مواجه هستیم و می‌توان گفت یکی از علل آن ترویج شعار «فرزند کمتر، زندگی بهتر» بود مبنی بر اینکه بهتر است بانوان مقدار زیادی از وقت خود را در خروج از منزل و پرداختن به کارهای دیگر، غیر از خانه‌داری صرف کنند؛ در نتیجه لازمه این خروج دائمی و ارجح دانستن حضور اجتماعی آن هم به معنای خروج از منزل، موجب شد بانوان نتوانند فرزندان متعددی را تربیت کنند و اشتغال به این کار را بپذیرند؛ در حالی که قرآن دستور داده مسلمانان همواره آماده باشند و حتماً باید دشمن را بشناسند: «و اعدوا لهم ماستطعتم من قوه» یعنی باید قوت فراهم شود. یکی از بهترین قوا، نیروی انسانی است؛ اول باید نیروی انسانی کافی وجود داشته باشد تا دشمن بترسد. بنابراین بانوان نباید در مقایسه با کار بیرون از منزل و تربیت فرزند، کار بیرون از منزل را مقدم بدارند بلکه اصلی‌ترین وظیفه برای بانوان این است که مشغول جمع کردن عُده باشند و قوای اصلی را برای حراست از جامعه فراهم کنند. به گفته امام خمینی(ره) از دامن بانوان است که مردانی به معراج می‌روند پس این مسئله مهم‌ترین نقش بانوان و حضور آن‌ها در جامعه است.
شما به حاضر بودن در صحنه اجتماع در عین حضور در خانه اشاره کردید. این‌ها در سیره حضرت زهرا(س) چگونه نمود داشته است؟
قطعاً حضرت زهرا(س) در بحث فرزندآوری از بهترین بانوانی هستند که در عرصه عالم پیدا شده‌اند؛ ایشان با داشتن سن کم -از ۹ تا ۱۸ سالگی که به شهادت رسیدند- دارای چهار فرزندبودند و در حال بارداری پنجمین فرزندشان به شهادت رسیدند. یعنی در یک مدت کوتاه این اتفاق افتاد. یکی از مهم‌ترین مظاهر حضور زن در جامعه کیفیت نگهداری اولاد، بهداشت آن‌ها، ابراز محبت به فرزندان است که حضرت زهرا(س) به نهایت از آن برخوردار بودند به‌طوری‌که در جای جای روایات ما کاملاً مشهود است (یا قره عینی و ثمره فوادی). حتی نقل شده اشعاری هم در وصف آن‌ها می‌سرودند؛ بعدها هم آن‌ها را به مسجد اعزام می‌کردند، از آن بزرگواران می‌خواستند در مسجد حضور پیدا کنند، سخنرانی‌ها را بشنوند و بعد خدمت حضرت گزارش دهند. در تمام دوران حیات پیغمبر اکرم(ص) این کار انجام می‌شد و حسنین(ع)، مباحثی را که پیامبر اکرم(ص) مطرح می‌کردند به خانه منتقل می‌نمودند و این‌گونه قوای فکری – ذهنی و ایمانی آن‌ها رشد می‌یافت و شکوفا می‌شد.
اما در عرصه‌های دیگر هم می‌بینیم با اینکه چند روز بیشتر از وضع حمل حضرت زهرا(س) نگذشته در جنگ احد در پشت جبهه حضور پیدا کرده و به پانسمان زخم نبی اکرم(ص) یا امام علی(ع) می‌پرداختند، این نشان‌دهنده احساس مسئولیتی است که آن حضرت در برابر همه جهان احساس می‌کند نه فقط خانواده که یک جامعه کوچک‌تر است. ایشان با اینکه جهاد از بانوان برداشته شده در جهاد نیز به تناسب وضعیت خودشان حضور پیدا کرده و نقش خود را ایفا می‌کنند.
در روایات ما آمده در جنگ خندق که مسلمانان در فشار قرار گرفتند و گرسنه ماندند حضرت زهرا(س) نانی تهیه کردند و مقداری از آن را خدمت نبی اکرم(ص) بردند. پیامبر(ص) نیز قسمتی از آن را به امیرالمؤمنین(ع) دادند. یعنی آنچه برای آن حضرت مقدور بود تهیه مقداری نان بود به‌طوری‌که خودشان فرمودند این نان را برای امام حسن(ع) و امام حسین(ع) و اولاد دیگر تهیه کرده بودم، مقداری هم خدمت شما آوردم چون نمی‌توانستم گرسنگی شما را درحالی‌که در جنگ حضور دارید ببینم و بی‌تفاوت از این قضیه بگذرم. برای حضرت زهرا(س) مقدور نبود برای همه لشکریان نان تهیه کنند اما این یک رویه‌ای بود که حضرت زهرا(س) آن را بنا نهادند. ایشان در ملأعام این کار را انجام دادند تا سایر بانوان هم نقش خودشان را در پشت جبهه بفهمند و به ایفای این نقش بپردازند.
در مورد فعالیت علمی حضرت زهرا(س) کمتر صحبت می‌شود. شواهد تاریخی در این قضیه چه روایت می‌کنند؟
شواهد زیادی داریم که حضرت زهرا(س) در عرصه علم و دانش هم در دوران حیات نبی اکرم(ص) و هم پس از ایشان، حضور علمی داشتند؛ به سؤالات بانوان در هر زمینه‌ای که بود پاسخ می‌دادند و حتی به آقایان هم از پشت در سؤالات را پاسخ می‌فرمودند. خطبه فدکیه یکی از آثار علمی آن حضرت بود که به نام دفاع از ولایت و به اسم فدک انجام شد و نقش علمی و اطلاعات وسیع و دامنه‌دار آن حضرت را نشان می‌دهد. ایشان آن خطبه را در آن شرایط روحی که برای آن حضرت به‌وجود آمده بود در جمع مسلمانان و با رعایت مسائل اخلاقی و رعایت حجاب و عفاف ایراد کردند. حتی کلمه شاهکار برای این سخنرانی کم است و بزرگان دین و دانشمندان در برابر فهم مقام حضرت و دانش ایشان اظهار عجز کرده‌اند. بنابراین مشاهده می‌شود حضرت(س) با ایراد خطبه –که به منظور حمایت و دفاع از امر ولایت بود – بزرگ‌ترین نقش را ایفا کرده‌اند، درواقع پس از مسئله تربیت اولاد، دفاع از امر ولایت و دفاع از مقام امیرالمؤمنین(ع) – که امام منصوص و معین بودند – نشان‌دهنده حضور فعال آن حضرت است.
نگاه اسلام به فعالیت اقتصادی زن چگونه است؟ به هر ترتیب بحث استقلال مالی یا فعالیت اقتصادی زن، از نقاط اصلی منازعه در بحث حضور زن در جامعه است.
فعالیت اقتصادی برای بانوان - حتی در حالی‌که همسر دارند و تکلیف اولاد و فرزندآوری بر عهده آن‌هاست- بلامانع است. قرآن فرموده است: «و للنساء نصیب ممن اکتسبن کسب» و از آن، فعالیت زن مشخص می‌شود و مقید به حدودی هم نشده است -غیر از حدودی که برای همه کسانی است که در عرصه کار و تجارت و فعالیت اقتصادی حضور دارند- و به‌معنای این نیست که زنان فقط در مواردی که خانواده تشکیل نداده‌اند می‌توانند فعالیت اقتصادی کنند؛خیر اکتساب بانوان در صورتی که به حقوق همسر زیانی وارد نکند جایز است و می‌توانند به امر اکتساب و فعالیت اقتصادی بپردازند. چنان‌که درباره حضرت خدیجه آمده است. هرچند این کاری بود که پیش از اسلام بوده اما مورد تأیید پیغمبر اکرم(ص) قرار گرفت و کارگزار حضرت خدیجه(س) شدند و از سوی ایشان تجارت را انجام دادند. موارد و شواهد زیادی داریم به‌خصوص اگر همسر نتواند نفقه همسرش را بدهد و تأمین‌کننده مایحتاج زن باشد و این خانم بتواند فعالیت اقتصادی داشته باشد، حتماً باید دنبال تأمین معیشتش باشد. در واقع در برخی از موارد چون حفظ جان واجب است ممکن است اکتساب و فعالیت اقتصادی نه تنها مجاز بلکه واجب باشد.
در تعارض بین نقش‌های متفاوت و ارزشمند یک بانو کدام‌یک اولویت دارد؟
اینجا می‌شود ادعا کرد آن حضرت با اینکه می‌دانستند آمدن پشت در، بسیار پرخطر است -ایشان باردار هستند، کودکی را حمل می‌کنند و ممکن است این طفل از دنیا برود و شهید شود- در عین حال از وظیفه خود کوتاه نمی‌آیند. شاید از این رویه حضرت بتوانیم نتیجه بگیریم اگر بین دو امر ارزشمند مثل فرزندداری و دفاع از حقیقت و ولایت، تعارضی به وجود آید باید تعارض را حل نمود؛ چنان‌که حضرت زهرا(س) این تعارض را حل کردند و با فدا کردن فرزند و بلکه خودشان، امر ولایت را ترجیح دادند و به دفاع از آن پرداختند. ما اینجا نتیجه می‌گیریم در تعارض بین ارزش‌ها، باید تشخیص «اهم» داشته باشیم. چنان‌که حضرت زهرا(س) آن را معین و معلوم کردند و برای امر مهم‌تر که در اینجا مسئله ولایت امیرالمؤمنین(ع) یعنی نجات اسلام بود فرزند خود و بلکه خودشان را هم فدا کردند.
شخص باید بتواند اهم و مهم کند؛ یعنی اگر امروز بانویی برای حفظ اولادش بکوشد اما در عین حال امر عظیم‌تری را ممکن است از دست بدهد درصورتی که آن امر عظیم را بشناسد، باید مانند حضرت زهرا(س) به آن امر عظیم بپردازد. اگر یک جا دین در خطر است و دارد حقیقتی نابود می‌شود دفاع از حقیقت و جلوگیری از انهدام انسانیت و کرامت انسانی اقتضا می‌کند انسان حتی از فرزندش نیز بگذرد. با این مطالبی که عرض شد حضور اجتماعی حضرت زهرا(س) اثبات می‌شود و جای هیچ‌گونه تردیدی نیست که آن حضرت، به این وظیفه عمل کردند.
نظر شما