بر پایه گفته مسئولان ۱۵ درصد برنامه نهضت ملی مسکن در داخل بافت‌های فرسوده انجام می‌شود به این معنا که بازآفرینی شهری فضا را فراهم کند تا مردم وارد این جریان شوند و روند نوسازی بافت‌ها تسریع شود.

هر چند بافت‌های فرسوده برای مسکن‌سازی یک فرصت هستند اما رهاشدگی آن و نداشتن برنامه مشخص تا پیش‌ از این، این فرصت را به یک تهدید تبدیل کرده است.

فرهاد بیضایی، کارشناس مسکن درباره مسئله بافت فرسوده در گفت‌وگو با قدس می‌گوید: ما هیچ ‌گاه برنامه‌ریزی یا راهبرد مناسبی برای احیای بافت‌های فرسوده در کشور نداشتیم؛ در دوره به خصوص دولت سازندگی ورودهایی به بحث احیای بافت فرسوده شد که این ورودها به این دلیل که مدل‌هایش مبتنی بر تملک اراضی بود و این مستلزم صرف هزینه‌های خیلی هنگفتی می‌شد تقریباً به شکست انجامید.

بازخوانی تجربه‌های دولت در بازسازی بافت‌های فرسوده

وی ادامه می‌دهد: مهم‌ترین پروژه‌ای که در این خصوص انجام شد پروژه نواب در تهران بود که موجب شد طرحی نامناسب و به عبارتی فاجعه‌ای که در اتوبان نواب اتفاق افتاده، شکل بگیرد. چون به سبب هزینه‌های گزافی که وجود داشت، این امکان میسر نشد تمام بافت تملک بشود بنابراین سبب شد طرح فقط به همان اتوبان نواب محدود شود و نتواند در دل بافت پیشروی داشته باشد؛ البته تلاش‌هایی هم در شهرهایی مثل مشهد در کوی طلاب و بافت فرسوده اطراف حرم انجام شد ولی چون منافع مردم دیده نشده بود و مردم از این نحوه مداخله منتفع نمی‌شدند منجر به بروز حوادثی هم شد که در تاریخ ثبت شد. وی می‌افزاید: پس از آن مدل‌هایی که اتفاق افتاد مبتنی بر این بود که دخالت سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی سیاست‌های عمومی و دولتی را در بحث بافت‌های فرسوده کم کند و به سمت این برود که مردم داوطلبانه و با ایجاد مشوق‌هایی به احیا، بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده بپردازند.

این کارشناس مسکن با بیان اینکه این امر یک مشکل اساسی داشت و آن اینکه به این توجه نشده بود که مردم توان و امکان مالی و فنی و تخصصی ساخت‌وساز را ندارند و این امر امکان‌پذیر نیست که از مردم انتظار داشته باشیم فرایند احیای بافت فرسوده را به دوش بکشند، ادامه می‌دهد: به همین دلیل بحث احیای بافت فرسوده از گذشته هم کندتر شد و آن ‌طور که انتظار می‌رفت پیش نرفت و بافت‌های فرسوده همچنان هم معضل اصلی کشور هستند و در کنار آن هم بحث حاشیه‌نشینی و بافت‌های نامناسب شهری هم در حاشیه شهرها به وجود آمد که مشکل را دوچندان کرد.

نقش طرح‌های توسعه شهری

بیضایی تأکید می‌کند: برای این کار عمدتاً دولت‌ها از توسعه‌گرهایی استفاده می‌کنند که وارد مشارکت با مردم در مقایسه‌ای کلان می‌شوند؛ اما نکته‌ای که وجود دارد این است که این سیاست‌ها باید یک سیاست بالادستی داشته باشد که بحث احیای بافت‌های فرسوده در طرح‌های توسعه شهری دیده شود؛ اگر فرایند مشارکت بخش خصوصی با مردم هم ‌شکل بگیرد در حالی ‌که در طرح‌های توسعه شهری قابل‌ هضم نباشد منجر به تراکم‌های جمعیتی در بافت‌های فرسوده می‌شود. وی می‌افزاید: اکنون خود بافت‌های فرسوده مشکل اساسی در حوزه تراکم و ریزدانگی دارند که موجب شده تراکم جمعیتی ساکن در آن بیش ‌از حد مجاز باشد. اگر ما به سمتی برویم که این‌ها را برای احیا متراکم‌تر و اقتصادی کنیم سبب می‌شود جمعیت بیشتری ساکن شوند و از آن سمت بحث مشکلات اجتماعی و بزهکاری و مسائلی از این‌ دست هم افزون شود که نتیجه مطلوبی در برندارد.

زمین؛ چالش اصلی در کلانشهرها

تنهایی مقدم، کارشناس اقتصادی نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ما با اشاره به چالش تأمین زمین در طرح نهضت ملی مسکن، می‌گوید: به ‌طور کلی این چالش در کلانشهرهاست که اراضی در این مناطق هم محدود بوده و هم گران است ولی با راهبرد ارائه تسهیلات مدیریت ‌شده و ارزان‌قیمت دولتی و در نظر گرفتن برخی امتیازات به بافت‌های فرسوده می‌توان بر میزان ساخت‌وساز در این محدوده شهری نیز افزود. وی با اشاره به اینکه دارایی‌هایی که خاندوزی، وزیر اقتصاد برای مولدسازی دنبال آن است در کلانشهرها قرار دارد و شامل ابنیه ساخته‌ شده است، می‌افزاید: این املاک اغلب بناهای ساخته‌ شده را در برمی‌گیرد و به نظر می‌رسد با زمین‌های بکر مدنظر قاسمی، وزیر راه و شهرسازی برای طرح نهضت ملی مسکن همپوشانی کمی دارد؛ چراکه قاسمی برای تأمین زمین به ابنیه دولتی دل نبسته است.

تنهایی مقدم می‌افزاید: این ‌طور که آقای قاسمی می‌گوید ما اکنون بیش از ۲میلیون واحد زمین تأمین کردیم که بیشتر در شهرهای کوچک قرار دارند و مشخص است دولت برای تأمین زمین باید سراغ شهرک‌های اقماری برود. شهرک‌های اقماری ماهیت فنی مهندسی دارند و مانند بافت فرسوده با ماهیت اجتماعی در برابر نوسازی قد علم نمی‌کند به خاطر همین دولت‌ها ترجیح می‌دهند برای ساخت‌وساز به سراغ این زمین‌ها بروند. در حالی ‌که اگر بخواهیم اصل مسئله زمین را در شهرها حل کنیم کلید آن را باید در بافت فرسوده جست‌وجو کنیم.

مثلاً شهرک رجایی و آبکوه در مشهد از نمونه‌های این موارد هستند که با تجمیع واحدهای کوچک‌مقیاس این مناطق و بلندمرتبه‌سازی آن‌ها می‌توان به بهبود فضای شهری و افزایش ساخت‌وساز در کشور کمک شایانی کرد. ولی به نظر می‌رسد با چشم‌اندازی که دولت برای ساخت ۴میلیون واحد در طول چهار سال ترسیم کرده، عملاً زمانی وجود ندارد که بخواهند در کوچه‌ پس‌کوچه‌های بافت فرسوده طرح‌های نوسازی را دنبال کنند.