مشهد مقدس به دلیل جایگاه خاصی که به لحاظ وجود بارگاه منور حضرت رضا(ع) یافته و علاوه بر عنوان پایتخت معنوی ایران اسلامی، بزرگ‌ترین کلانشهر مذهبی جهان نیز هست؛ همچون سایر شهرهای مهم مسلمانان چون مکه‌مکرمه، مدینه، نجف، کربلا، قم و... همواره مورد توجه و قضاوت نه‌تنها هموطنانمان که مردم مسلمان و غیرمسلمان سایر کشورهای دنیا بوده و هست.

این شهر به برکت وجود حرم مطهر هشتمین پیشوای شیعیان جهان، سالانه پذیرای نزدیک به ۳۰ میلیون نفر زائر داخلی و خارجی است. مسافرانی که «زیارت» انگیزه و هدف اصلی سفرشان به دومین کلانشهر کشور است. مردمی که با شور و عشق و ارادت، برای زیارت می‌آیند و حاجت‌هایشان را به آستان مقدس امام مهربانی‌ها می‌آورند و به دنبال یافتن معنویت و نشان دادن عشق به ائمه‌اطهار(ع) قدم به حریم حرم یار می‌گذارند.

به همین دلیل، این شهر به شکلی اجتناب‌ناپذیر سالانه مورد قضاوت میلیون‌ها نفر قرار داشته و علاوه بر این، آنچنان‌که گفتیم، به عنوان ویترین عملکرد مسئولان بومی و مدیریت‌کلان کشور، زیر ذره‌بین همه قرار گرفته و مورد ارزیابی و ملاک قضاوت در زمینه موفقیت یا ناکامی مدیریت اسلامی در بخش معماری و شهرسازی مبتنی بر هویت مذهبی است. البته در ادوار مختلف، کم‌کاری‌های فراوانی در حوزه رسیدگی به مسائل و نیازمندی‌های این کلانشهر را شاهد بوده‌ایم.

در جست و جوی هویت

در این میان اما شاید بی‌توجهی به احیای هویت مذهبی و زیارتی مشهدالرضا، بیش از هر کمبود و کاستی دیگری خودنمایی می‌کند و بیشتر تقصیر آن نیز متوجه کم‌کاری و سوءمدیریت‌ها در سالیان دور و ادوار گذشته است که در برخی مقاطع حتی نه از روی سهو و سهل‌انگاری که به عمد مورد اهمال و اغفال قرار داشته است. این کم‌کاری‌ها کار را به جایی رسانده که امروزه هویت تفریحی و گردشگری مشهد، رنگ و لعاب بیشتری در مقایسه با هویت اصلی خود یافته که ذاتاً مذهبی و زیارتی است و قدمت آن به زمان شهادت امام هشتم(ع) و تغییر نام این شهر از سناباد به مشهدالرضا برمی‌گردد.

از جمله اقدام‌های ناصواب و مشکوک به عمدی بودن برخی مسئولان محلی و ملی در این راستا می‌توان به تخریب بافت تاریخی پیرامون حرم مطهر امام رضا(ع) اشاره کرد که به بهانه توسعه و بهسازی، از اوایل دهه۵۰ آغاز و در طول زمان، به ساخت بناهای مدرن و بلندمرتبه منجر شده؛ تا جایی که امروزه علاوه بر تخریب ده‌ها بنای فرهنگی و تاریخی اطراف حرم مطهر، اصالت و ارزش‌های ایرانی‌اسلامی، مبلمان شهری مشهدالرضا نیز از بین رفته است. این رویه متأسفانه در برخی مقاطع نیز با وجود انتقادها و اعتراض‌های دغدغه‌مندان، بزرگان حوزه دین، هنر، فرهنگ و تاریخ و دلسوزان بسیاری در سطوح مختلف اجتماعی، ادامه یافته و گاه شدت نیز گرفته است. به عنوان مثال از دهه۸۰ شمسی، تخریب حداکثری، محور عملیاتی مجریان طرح نوسازی بافت پیرامونی حرم مطهر شد و درحالی‌که این کلانشهر می‌توانست با بهسازی محیطی، به‌عنوان نماد یک شهر تاریخی، اسلامی و شیعی معرفی شود، اما برخی مدیران شهری بدون توجه به این الزامات، به اقدام‌های سوداگرانه خود پرداخته و تمامی موازین قانونی و شرعی را زیر پا گذاشتند و با نابودی و تخریب بخش مهمی از میراث ملموس (بناها و مسیرهای تاریخی) و ناملموس(آیین‌ها و روابط اجتماعی)، محلات تاریخی هسته مرکزی شهر را با برج‌های مدرن تجاری، هتل‌ها و ساختمان‌های بلندمرتبه‌ای که هم‌اکنون چون وصله ناجوری بر پیکر این شهر نمایان است، جایگزین کردند.حرف تا عمل

بیشتر نمایندگان مردم که همواره با شعار حفظ و توسعه جایگاه مذهبی مشهد و رفع نیازهای زائران و مجاوران، بر کرسی شورای اسلامی شهر تکیه زدند، علاوه بر سکوت و گاه همراهی با این جریان سوداگری، ضد هویت مذهبی شهر عمل کردند و در برابر بی‌مهری و بدعهدی‌های دولت هم عملکرد قابل قبولی نداشته و جز معدود دلسوزانی که صدایشان به‌جایی نمی‌رسید، عمدتاً انفعال را پیشه خود ساختند.

نتیجه آن شد که امروز کمتر اثری از وجهه زیارتی و مذهبی مشهدالرضا در این کلانشهر می‌توان یافت؛ در مقابل اما میلیاردها تومان از پول بیت‌المال برای مدرن‌سازی این شهر براساس الگوهای غربی هزینه شد و بسیاری تلاش کردند تا هرچه بیشتر گردشگری زیارت را در پایتخت معنوی ایران کمرنگ جلوه داده و دومین کلانشهر زیارتی جهان اسلام را به مدد جاذبه‌های دیگر توریستی، مسافرپذیر کنند.

این در حالی است که بیشتر کشورهای مسلمان جهان با استفاده از ظرفیت و جاذبه شهرهای مذهبی خود و فراهم آوردن زمینه‌های آسایش و رفاه هرچه بیشتر زائران در این شهرها، نه‌تنها رضایت شهروندان و زائران را فراهم کرده و به درآمدهای هنگفت و پایدار دست ‌یافته‌اند که در سطح جهانی نیز آبرویی برای خویش خریده‌اند.

بی‌تردید تغییر رویه گذشته و التیام زخم‌هایی که بر پیکر مشهدالرضا ایجاد شده است، تنها با عزم و اراده‌ای سیاسی امکان‌پذیر خواهد بود و تردیدی نیست که پیگیری، تلاش و عزم جزم اعضای شورای اسلامی شهر مشهد، زمینه تحقق این مطالبه بحق دلسوزان و علاقه‌مندان به اهل‌بیت(ع) و فرهنگ ایرانی، اسلامی را فراهم می‌کند.