برای نمونه نخبگان و متخصصان مهاجر برای توسعه و پیشرفت کشورهای مقصد، یک فرصت طلایی محسوب می‌شوند. چون علاوه بر توان فکری و علمی، دارای انگیزه و پشتکار هم هستند. به همین دلیل کشورهای دنیا نگاه خاصی به این‌گونه افراد در قیاس با سایر مهاجران دارند و با حمایت از آنان زمینه جذب و ماندگاریشان را فراهم می‌کنند. اما ایران در این زمینه برخلاف سایر کشورها عمل می‌کند.
به‌طوری که اگر مراحل آموزش را به مرحله کاشت، داشت و برداشت یک محصول تشبیه کنیم برای کاشت و داشت محصول که همان آموزش به دانش‌آموزان و دانشجویان اتباع خارجی در کنار دانش‌آموزان ایرانی است هزینه‌های سنگینی می‌کند ولی موقع برداشت محصول که همان بهره‌برداری از نخبگان و متخصصان مهاجر است آن‌ها را به امان خدا می‌سپارد. یعنی نه مجال اقامت به آن‌ها می‌دهد و نه فرصت اشتغال. به همین دلیل بسیاری از نخبگان مهاجر که اغلبشان از اتباع کشور افغانستان هستند پس از تحصیلات عالی و تخصص در یک رشته خاص به ناچار ایران را ترک می‌کنند و به سایر کشورها می‌روند. اما این مشکل ریشه در چه چیزی دارد و برای برون‌رفت از آن چه باید کرد؟
ایجاد زمینه برای اشتغال نخبگان غیرایرانی در کشور
دکتر جعفر رازقی، مدیر کل امور دانشجویان بین‌الملل سازمان امور دانشجویان ریشه مشکل یاد شده را در قانون اتباع خارجی جمهوری اسلامی ایران می‌بیند و به قدس می‌گوید: نبود زمینه اشتغال برای دانشجویان و دانش‌آموختگان نخبه بین‌المللی جدی‌ترین چالش این قشر در ایران است، به‌طوری که تعدادی از آنان به دلیل قرابت فرهنگی، مذهبی و اعتقادی تمایل به ماندن در ایران دارند، اما بر اساس قانون اتباع خارجی، اجازه اشتغال در ایران ندارند و باید به کشور خود برگردند.
وی اضافه می‌کند: با توجه به اینکه زمینه اشتغال و چشم‌اندازی برای آینده این دانشجویان و نخبگان در ایران وجود ندارد آنان برای ادامه تحصیل و بدست آوردن فرصت‌های شغلی مناسب به سایر کشورها از جمله کشورهای اروپایی می‌روند که امکان اشتغال برایشان فراهم است.
رازقی، حمایت از دانشجویان و دانش‌آموختگان نخبه از جمله دانشجویان نخبه افغانستانی را امری ضروری می‌داند و می‌گوید: اگرچه یک آیین‌نامه حمایتی برای این قشر تصویب شده که اگر بتوانند در کنکور سراسری رتبه زیر هزار بیاورند و یا دانشجویانی که بتوانند در آزمون تحصیلات تکمیلی رتبه‌های یک تاسه را کسب کنند از تسهیلات ویژه بهره‌مند می‌شوند و از پرداخت شهریه به دانشگاه‌ها معاف خواهند شد، اما برای ماندن آنان در کشور باید نگاه نخبگانی داشته باشیم و زمینه اشتغال نخبگان بین‌المللی را در ایران فراهم کنیم، چرا که حضورشان از نظر اقتصادی، فرهنگی و سیاسی، مثبت و کمک‌کننده است. به عنوان مثال، در مراودات بین‌المللی شرکت‌ها و سازمان‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان یا در حوزه گردشگری و مترجمی نخبگان غیرایرانی در مقایسه با کارشناسان ایرانی بهتر می‌توانند با کشورهای مقصد ارتباط و همکاری برقرار کنند.
وی با اشاره به اینکه فراهم شدن زمینه اشتغال برای نخبگان بین‌المللی نه تنها موجب نمی‌شود اشتغال ایرانیان تحت‌الشعاع منفی قرار گیرد، بلکه تأثیر مثبتی روی اشتغال هموطنان ما خواهد داشت چون از نخبگان مهاجر فقط در حوزه‌های تخصصی استفاده خواهد شد، می‌افزاید: براین اساس هرچه زمینه اشتغال قشر نخبگان بین‌المللی در کشور بیشتر فراهم شود آنان فعال و پویاتر می‌شوند درغیر این صورت یک نیروی بالقوه که به‌راحتی می‌تواند به بالفعل تبدیل شود را از دست می‌دهیم. از این رو، به دنبال ایجاد زمینه‌ای برای اشتغال نخبگان غیرایرانی در کشور هستیم.
وی در پاسخ به این پرسش که با توجه به اینکه برای فراهم کردن زمینه اشتغال نخبگان بین‌المللی در ایران نیاز به اصلاح قانون اتباع خارجی است، برای این منظور آیا وزارت علوم قصد ارائه لایحه‌ای به مجلس شورای اسلامی را دارد، می‌گوید: نگاه وزارت علوم در این مورد حل مشکل است. یعنی اصلاح این قانون را ضروری می‌داند و به‌دنبال این مهم نیز است چون این موضوع را یک دغدغه و چالش جدی می‌بیند اما فعلاً برای اصلاح آن قصد دادن لایحه به دولت را ندارد چون ممکن است سایر دستگاه‌ها نظرات متفاوتی داشته باشند که در این صورت اگر دولت لایحه‌ای در این زمینه ارائه دهد با مخالفت نمایندگان ملت مواجه خواهد شد.
بنابراین، دراین موضوع ابتدا باید نظر دستگاه‌های مسئول را دریافت کنیم و به یک جمع‌بندی مشخص برسیم، سپس مشکل را حل و فصل نماییم. شاید این مشکل با هماهنگی بین دستگاه‌ها و یا از طریق هیئت دولت رفع شود اما اگر نشد از طریق نهاد مجلس به اصلاح قانون می‌پردازیم. رازقی در ادامه از رایزنی وزارت علوم با دستگاه‌های مسئول برای ایجاد زمینه اشتغال برای دانشجویان و دانش‌آموختگان نخبه خارجی در ایران خبر می‌دهد و می‌گوید: برای این منظور پیشنهادهایی به برخی از وزارتخانه‌ها از جمله وزارت کار داده‌ایم که ظاهراً در حال بررسی آن‌ها هستند اما هنوز نتیجه مشخصی نگرفته‌ایم.
قانون اتباع خارجی بازنگری شود
دکتر محمد مهدی زاهدی؛ وزیر اسبق علوم و عضو کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری مجلس شورای اسلامی نیز در این خصوص از ضرورت بازنگری قانون اتباع خارجی خبر می‌دهد و به قدس می‌گوید: موضوع اتباع بیگانه ابعاد مختلفی دارد، نخست حضور اتباع خارجی که به صورت غیرقانونی و دوم اتباع خارجی که به‌طور قانونمند وارد خاک کشور شده‌اند و نیاز به اشتغال دارند و دسته سوم؛ اتباع بیگانه‌ای هستند که در کشور تحصیلات عالی گرفته‌اند و نخبه هستند و تمایل دارند در ایران بمانند و کار کنند. البته مباحث جانبی دیگری هم وجود دارد اما آنچه مشخص است اینکه قانون اتباع خارجی باید مورد بررسی دوباره قرار گیرد تا ابعاد مختلف آن اصلاح شود.
وی با اشاره به اینکه اتباع بیگانه‌ای که از وزارت کار پروانه بگیرند می‌توانند اشتغال داشته باشند، می‌افزاید: البته به‌کار گماردن اتباع خارجی در پست‌های مدیریتی برخلاف مصالح کلی نظام و انقلاب است اما از نظر کاری می‌شود برای نخبگان خارجی تسهیلاتی ایجاد کرد که به‌راحتی بتوانند در شرکت‌های دانش‌بنیان و یا در مراکز آموزش عالی و پژوهشی کشور فعالیت کنند که اگر در این خصوص نیاز به اصلاح قانون باشد، مجلس برای این منظور آمادگی دارد چون واقعاً این نهاد می‌خواهد از ظرفیت نخبگانی جهان اسلام حداکثر بهره را ببرد.
خبرنگار: محمود مصدق
نظر شما