چند روز پس از بروز حادثه غم‌انگیز و شوک‌آور برخورد قطار مسافری مشهد -یزد با یک دستگاه بیل مکانیکی و جان باختن چندین نفر در آن واقعه، تعدادی از لکوموتیوران‌های شاغل در راه‌آهن مشهد با مراجعه به تحریریه روزنامه قدس از موضوعی بسیار حساس پرده برداشتند که تا به امروز برای رفع آن اقدامی صورت نگرفته و هر آن ممکن است شاهد حادثه‌ای دیگر باشیم و به جای پیشگیری، پس از رخ دادن حادثه‌ای دیگر فقط به دنبال شناسایی مقصر باشیم و باز همین چرخه ادامه پیدا کند. صحبت‌های این کارشناسان درحالی مطرح شد که برخی تصاویر گرفته شده از کابین لکوموتیوران عمق این فاجعه را بیشتر نمایان می‌کرد که اگر خدایی ناکرده لکوموتیوران مراقبت دقیق نداشته باشد فاجعه‌ای رخ خواهد داد...

این در حالی است که خطوط سیر و حرکت قطار از سال ۹۳ به سامانه علایم الکترونیکی (ATC) مجهز شده است.
اما یکی از این لکوموتیورانان مدعی شد: سال‌هاست که شاهد حوادث ریلی در استان و کشور هستیم. هر گونه حرکت و حمل و نقل بدون وقوع حادثه تقریباً غیرممکن است اما تکرار حوادث از نوعی کوتاهی در انجام وظیفه، بی‌فکری، بی‌انضباطی و... حکایت دارد.
وی ادامه داد: قطار مسافری مشهد به یزد در مورخ ۱۸ خرداد با یک بیل مکانیکی در مجاور خط راه‌آهن برخورد می‌کند و ۱۴ تن از هموطنان و زائران امام هشتم(ع) فوت و تعدادی هم زخمی می‌شوند. 
اما مشابه این حادثه چند سال پیش، در ناحیه راه‌آهن خراسان رضوی بین بلاک ابومسلم به تربت در برخورد قطار با یک گریدر به وقوع پیوسته بود که منجر به خروج لکوموتیو از خط آهن شد و خوشبختانه زخمی و فوتی نداشت. اگر دقت شود حادثه‌ای کاملاً مشابه آنچه در مسیر قطار مشهد به یزد به وقوع پیوست رخ داده بود.
اما آیا گذشت چند سال زمان، برای مدیران راه‌آهن کافی نبوده تا از تکرار این گونه حوادث با مدیریت و برنامه‌ریزی جلوگیری کنند و سلامتی و ایمنی سیر قطارها را با جلوگیری از حوادث تکراری تضمین کنند؟
این لکوموتیوران بیان کرد: اینکه همیشه آخرین و زحمتکش‌ترین نیروهای راه‌آهن (نیروهای عملیاتی سیر و حرکت و خط) تنها مقصران حوادث اعلام شوند مسلماً نباید پایان کار باشد و بررسی بیشتری می‌طلبد.

سامانه ATC  بدون کنترل‌کننده سرعت 
این فرد ادامه داد: در راه‌آهن برای اینکه بر سقف سرعت قطارها و وسایط نقلیه ریلی بتوان نظارت کرد و در صورت تخطی راهبران وسایل ریلی به هر دلیل، بتوان شرایط سیر قطارها را در محدوده ایمن حفظ کرد از سامانه‌ای با عنوان ATC استفاده می‌شود.
مثلاً اگر در فاصله بین دو ایستگاه به علت وضعیت هندسی خط و یا وجود موانع محدودکننده سرعت نیاز باشد تا قطار تحت یک سرعت مشخص حرکت کند، با نصب یک وسیله الکترونیکی با نام «بالیز» در ابتدا و انتهای ورود و خروج از آن دو ایستگاه و یا منطقه، سرعت ایمن را برای وسایل نقلیه ریلی قطعی می‌کنند به طوری که حتی در صورت عدم توجه راهبران (لکوموتیوران) به رعایت حد سقف مجاز سرعت، سامانه ATC پس از عبور از روی «بالیزها» وارد عمل شده و با انجام ترمز به اصطلاح تنبیهی خودکار قطار، سرعت سیر را به محدوده سرعت مجاز و تعریف شده کاهش می‌دهد و از بروز حوادث جانی و مالی جلوگیری می‌کند.
همچنین در ماده ۹-۱۵۱ قانون سیر و حرکت، اداره کل ارتباطات و علایم الکتریکی موظف است پنج نوع بالیز برای سرعت‌های ۱۵، ۳۰، ۶۰، ۹۰ و ۱۲۰ کیلومتر بر ساعت را تهیه و در اختیار ادارات کل راه‌آهن که مجهز به ATC هستند قرار دهد .
از سوی ماده ۱۰-۱۵۱ برای تقلیل سرعت موقت در بلاک باید در هر سمت محدوده تقلیل سرعت در مجاورت تابلوهای تقلیل سرعت و پایان محدودیت سرعت دو بالیز نصب شود. 
جالب است که سامانه ATC از سال ۱۳۹۳ راه‌اندازی شده اما هنوز در چند نقطه در استان اقدام به نصب بالیز نکرده‌اند. 
این فرد ادامه داد: اگر بالیز به حکم قانون در محل‌های اعلامی نصب می‌شد احتمال وقوع حادثه بسیار کم و نزدیک به صفر می‌رسید و حتی در اثر برخورد احتمالی لکوموتیو با مانعی حتی یک نفر فوتی هم نخواهیم داشت. حال چرا هنوز برای تقلیل سرعت‌ها از بالیز استفاده نمی‌شود؟  
پرسش دیگر این است که با توجه به اینکه مشابه حادثه ریلی قطار مشهد به یزد، در چند سال گذشته در ناحیه خراسان رضوی هم حادثه‌ای رخ داد، کمیسیون عالی پیشگیری از سوانح در راه‌آهن برای جلوگیری از موارد مشابه چه کرده است؟
در پایان این توضیحات دقیق و کارشناسی که این لکوموتیوران به خبرنگار ما داد می‌توان وقوع حادثه در مناطقی مانند پیچ‌ها و شیب‌های تندی که تابلو رعایت سرعت مجاز وجود دارد اما از نصب سیستم کاهش‌دهنده سرعت هوشمند در صورت خطای انسانی (بالیز) خبری نیست را متصور بود. همچنین از سوی دیگر تصاویری از داخل کابین راهبر در اختیار رسانه قرار داده شد که بازبینی آن نشان می‌داد در چند نقطه در استان که همان نزدیکی پیچ‌های تند و خطرآفرین است باید سرعت قطار مناسب با تحمل فشار روی خط آهن باشد مثلاً روی تابلو سرعت مجاز ۱۲۰ کیلومتر درج شده بود در صورتی که سیستم ناوبری هوشمند ATC پیش چشم لکوموتیوران اجازه حرکت تا ۱۴۰ کیلومتر را به او می‌داد و اگر نظارت شخص راهبر نباشد و با سرعت سیستم هوشمند یک قطار با وزن چند هزار تنی از محل عبور کند امکان احتمال فاجعه‌ای دیگر متصور است.
از طرفی این ماجرا در چند نقطه دیگر هم وجود دارد که مستندات آن در اختیار رسانه قرار گرفته است و دلیل این ماجرا عدم نصب بالیز در محل‌هاست؛ چرا که سیستم ناوبری هوشمند آخرین بانیز مجوز سرعت صادره خروج از محدودیت کاهش سرعت را مبنا قرار می‌دهد و این مشکل می‌تواند حادثه‌آفرین باشد.

مدیر کل راه‌آهن و ماجرای بالیزها
برای پیگیری بیشتر ماجرا به سراغ مدیر کل راه‌آهن خراسان رضوی رفتیم که مصطفی نصیری ورگ در واکنش به ماجرا بیان کرد: سامانه ATC چند فاز دارد، این سامانه در واقع کنترل اتوماتیک قطار نامیده می‌شود. نخستین بار هم در استان خراسان نصب شد و در حال نصب در محورهای پرتردد است. 
مدیرکل راه‌آهن خراسان رضوی تصریح کرد: در رابطه با بالیزها هم چند نوع بالیز داریم که شامل موقت و دایم است. وسیله‌ای هم که سرعت قطار را کنترل می‌کند همان بالیزها هستند.
پای هر چراغ و... یک بالیز نصب است و اگر چراغی قرمز باشد اجازه حرکت به قطار نمی‌دهد. اگر محلی سرعت قطار ۸۰ کیلومتر مشخص شده باشد اجازه حرکت با سرعت بیشتر داده نمی‌شود. این فاز اول بوده است و هنوز کل شبکه مجهز به سامانه ATC نیست که آن‌ها هم در دست اقدام قرار دارد.
مصطفی نصیری ورگ گفت: بالیزهایی داریم با نام موقت که در فاز بعدی و در محل‌های کاهش سرعت نصب می‌شوند که اگر لکوموتیوران سرعت را رعایت نکرد سرعت را کاهش می‌دهد. در مسیر حرکت قطار چندین بالیز وجود دارد که سرعت قطار را کنترل می‌کنند، تکمیل موضوع در دستور کار قرار دارد.
در زمینه کاهش سرعت مقرراتی داریم؛ یک نمونه آن تابلو نزدیک شدن به مسیر است. با توجه به اینکه در محور خراسان افزایش سرعت به ۱۴۰ کیلومتر را داشتیم، سه قوس در استان داریم که از نظر شعاع آن نباید با سرعت بیشتر از ۱۲۰ کیلومتر از آنجا عبور کرد که آن‌ها بالیز ثابت دارند.
در برخی مکان‌ها بالیز موقت نصب و پس از مدتی حذف می‌شود، حتی در زمانی که تقلیل سرعت موقت ایجاد می‌شود به مسئول ایستگاه و لکوموتیوران اعلام می‌شود و آن‌ها برگه مربوطه را امضا می‌کنند.

نصب بالیز در سه نقطه حساس
 در دست پیگیری
مدیر کل راه‌آهن خراسان رضوی در واکنش به این موضوع که اگر هوشیاری لکوموتیوران از دست رفت وجود بالیز می‌تواند از حادثه جلوگیری کند و در سه قوس تابلو تقلیل سرعت دایم وجود دارد اما خبری از نصب این سیستم نیست، بیان کرد: این‌ها در فاز بعدی ATC نصب خواهد شد، موضوع را هم ستا�� مرکزی به ما اعلام کرده است. این سامانه ایمنی خوبی ایجاد می‌کند. اگر ما می‌گوییم بالیز موقت معنی آن خارج از ایستگاه‌هاست. اما در محل تقلیل سرعت‌ها که ۱۲۰ کیلومتر است و بالیز بلندمدت نامیده می‌شود، باید اصلاح مسیر انجام شود. از همین رو پیگیر اصلاح آن هستیم. وی ادامه داد: اما مرکز در مورد بالیزهایی که تقلیل سرعت می‌دهد اعلام کرده است در فاز دوم موضوع پیگیری خواهد شد. ما به جز این موارد چند لایه ایمنی دیگر داریم مانند امضا از رئیس قطار و اعلام مکان‌های تقلیل سرعت، این کار ملکه ذهن آن‌ها خواهد شد که در منطقه تقلیل سرعت وجود دارد. اگر بالیز باشد مسلماً ایمنی خیلی بیشتر می‌شود. حتی سیستمی داریم که هر ۴۵ ثانیه تا یک و نیم دقیقه سیستم هوشیاری لکوموتیوران را چک می‌کند.

دادستانی پیش از حادثه جدید به ماجرا ورود کند
در پایان این گفت‌وگو آنچه مشخص است و نیاز دارد پیش از وقوع حادثه‌ای مشابه دادستان مرکز استان به ماجرا ورود کند این است که مشخص شود چرا از سال ۹۳ تاکنون اقدامی برای نصب این قطعه بااهمیت در برخی پیچ‌های خطرناک نشده است. در حالی که مدیرکل راه‌آهن خراسان رضوی مدعی بود سیستم‌های دیگری برای افزایش ایمنی سیر و سفر وجود دارد که با وجود همه این‌ها حادثه قطار مشهد به یزد بر ناکافی بودن ماجرا تأکید دارد.

خبرنگار: عقیل رحمانی