قیصر علاوه بر شعر بزرگسال، در شعر نوجوان هم نام‌آور بود و علاوه بر تربیت نسل جدیدی از شاعران در مجله «سروش نوجوان»، جریان شعر نوجوان را نیز تحت تأثیر قرار داد. کسانی که در دهه‌های ۶۰ و ۷۰، مخاطب سروش نوجوان بودند، جهان خودشان را در این مجله می‌دیدند اینکه دیگر مثل یک کودک با آن‌ها رفتار نمی‌شود و مثل یک بزرگسال از آن‌ها توقع نمی‌رود، در واقع قیصر امین‌پور با «سروش نوجوان» دست دوستی به سوی نوجوانان دراز کرد. درباره تأثیری که این شاعر بر جریان شعر نوجوان گذاشت با بیوک ملکی، شاعر کودک و نوجوان و از دوستان نزدیک قیصر امین‌پور که سال‌ها در «سروش نوجوان» همکار و همراه یکدیگر بودند، گفت‌وگو کردیم که می‌خوانید.

قیصر امین‌پور در سال‌های فعالیتش در سروش نوجوان چه تأثیری بر جریان شعر نوجوان گذاشت؟
کسی مانند قیصر امین‌پور، هر جایی که رفت و هر کاری که کرد موجب جریان‌سازی شد چون شخصیت جریان‌سازی داشت بر خلاف بسیاری که ممکن است شاعران خوبی باشند اما جریان‌ساز نیستند. شاعران و نویسندگان جریان‌ساز خوب کم داریم اینکه جریانی راه بیندازند و این جریان، مسیر درستی را طی کند. بسیاری از شاعران خوب امروز، دست‌پرورده قیصر چه در سروش نوجوان و چه دفتر شعر جوان هستند این یعنی جریان‌سازی خوب. به یاد دارم زمانی که در سروش نوجوان شروع به کار کردیم، سرمقاله مجله را قیصر با این مضمون نوشت که هیچ وقت نمی‌خواهیم به عنوان یک بزرگ‌تر یا یک شاعر و نویسنده و یا حتی یک راهنما با شما (مخاطبان مجله) مواجه شویم بلکه از همین ابتدا بنایمان را به دوستی با شما گذاشتیم. این نگاه تا پایان حضور قیصر در سروش نوجوان وجود داشت به همین دلیل این مجله مخاطبانی جدی و همکاران خوبی را جذب کرد چه مخاطبان نوجوان را، چه شاعران و نویسندگان را. بسیاری از نویسندگان در آن دوره فقط با سروش نوجوان همکاری مطبوعاتی داشتند. امیدوارم این طور برداشت نشود که چون خودم در سروش نوجوان کار کردم، دارم از آن تعریف می‌کنم بلکه کسانی که در سروش نوجوان بودند، شاهد دوستی و رفاقت در تحریریه و رابطه دوستانه ما با مخاطبان بودند. ضمن اینکه نویسندگان همکار با مجله هم متوجه جدیت در کار شده بودند. سروش نوجوان از ابتدا، چارچوب «هنر و ادبیات» را مشخص کرد و تا پایان حضور قیصر بر آن وفادار ماند یعنی هر مفهومی را می‌خواست به مخاطبانش بگوید در قالب هنر و ادبیات می‌گفت و به جذابیت کار اهمیت می‌داد. قیصر پیش از سروش نوجوان، مسئول صفحات شعر سروش هفتگی (بزرگسال) بود که جریان شعر انقلاب را تا حدی به جامعه شناساند. بسیاری از شاعران جوان آن دوره آرزو داشتند شعرشان در سروش هفتگی چاپ شود چون برایشان اعتبار داشت. شاعران توانا پیش از هر جای دیگری آثارشان را به اینجا می‌دادند، در واقع اعتبار این مجله به دلیل حضور قیصر امین‌پور بیش از مجلات دیگر بود. زمانی که قیصر، شعر نوجوان را کار کرد یک شاعر بزرگسال، پخته و آشنا با زبان، عناصر و آرایه‌های شعر بود در واقع به عنوان یک شاعر حرفه‌ای و قوی وارد شعر نوجوان شد به همین دلیل جوهره ادبی شعرهای او در شعرهای نوجوانش هم وجود دارد.

یعنی شعر نوجوان در دوره‌ای از بلاتکلیفی رنج می‌برد که تمیزی بین شعر کودک و بزرگسال برایش قائل نبودند و سروش نوجوان، شعر نوجوان را از وضعیت بلاتکلیفی رها کرد؟
تا آن زمان شعر نوجوان به مفهومی که در سروش نوجوان از سوی آقای امین‌پور، خانم آتوسا صالحی و دیگران کار می‌شد، وجود نداشت. اوایل هم خیلی مورد حمله قرار گرفتیم آن هم از سوی شاعران نزدیک به خودمان که اتفاقاً شاعران حرفه‌ای کودک و نوجوان بودند و می‌گفتند شعرهای سروش نوجوان، شعر بزرگسال است در صورتی که بسیاری از آن شاعران، امروز این اعتقاد را ندارند و باور دارند شعر نوجوان همان است که در سروش نوجوان کار می‌شد. علتش این بود که بچه‌ها را دست‌کم نمی‌گرفتیم و می‌خواستیم شعر نوجوان را به شعر بزرگسال وصل کنیم. این تفکر در سروش نوجوان بود و از نظر مهارت شاعری، قیصر توانمندتر از بقیه بود. البته هر کدام از شاعران، زبان خاص خودشان را داشتند و کسانی که اطراف قیصر بودند، بی‌تأثیر از او نبودند. آن‌ها هم متوجه بودند که شعر باید شعر باشد، جدی باشد و مخاطب را دست‌کم نگیرد. برخی از منتقدان هم سروش نوجوان را به عنوان یک سبک جدید در شعر نوجوان معرفی کردند یعنی شعر جدی نوجوان از سروش نوجوان شکل گرفت و جلو آمد. هر چه شعر نوجوان پیش رفت، شاعران جوان و جدیدی اضافه شدند و تجربیات نو و زبان تازه‌ای شکل گرفت.

گفتید قیصر با نوجوان‌ها دوست بود، چقدر نوجوان‌های زمانه خودش را می‌شناخت؟
از شعرهایش می‌توان فهمید که چقدر می‌شناخت. اشعار نوجوان و اشعار بزرگسال قیصر، هر کدام استقلال خودشان را داشتند. بسیاری در شعر بزرگسال موفق نشدند و گفتند شعر نوجوان ساده است، وارد این عرصه شدند ولی در این حوزه هم موفق نبودند چون شناختی از نوجوانان نداشتند. قیصر، نوجوان‌ها را به خوبی می‌شناخت چون معلمی کرده بود و با بچه‌ها ارتباط داشت. وقتی از دوستی با نوجوان‌ها حرف می‌زد، فقط حرف نبود او نوجوان‌ها را بلد بود مثلاً وقتی نوجوانی از شهرستان به دفتر مجله سروش نوجوان می‌آمد، ساعت‌ها با قیصر حرف می‌زد و قیصر هم راهنمایی‌اش می‌کرد. او نسبت به مخاطبانش شناخت داشت و این شناخت در اشعارش هویدا بود. او در شعر نوجوان از ایهام و آرایه‌های ادبی برای پیچیده کردن مضمون استفاده نمی‌کرد اما در شعر بزرگسال، مضامین پیچیده را با عناصر شعری در هم می‌آمیخت. اشعار او آن قدر آرایه‌های ادبی دارد که مخاطب به سادگی متوجه آن نمی‌شود چون شعرهایش ساده است. این کار بسیار سختی است؛ استفاده از آرایه‌های ادبی به طوری که مخاطب متوجه آن نشود. قیصر در شعر نوجوان از آرایه‌های ادبی، زیاد استفاده نمی‌کرد چون نوجوان را می‌شناخت و می‌دانست که اگر بخواهد از ایهام استفاده کند مخاطب نوجوان متوجه مضمون نمی‌شود. همان طور که اشاره کردم برخی از منتقدان آن دوره می‌گفتند قیصر در شعر نوجوان به شعر بزرگسال نزدیک شده و در شعر بزرگسال به شعر نوجوان، در حالی که این تحلیل درستی نبود. ظاهر اشعار بزرگسال قیصر، ساده است ولی کسی که شعر را می‌شناسد متوجه پیچیدگی مفهومی اشعار او می‌شود. به نظرم این هنر یک شاعر است که بتواند موضوعی پیچیده را به ساده‌ترین شکل ممکن بیان کند با زبانی سهل و ممتنع. تفاوت این ماجرا در شعر بزرگسال با نوجوان در استفاده از آرایه‌های ادبی، عناصر شعر و تفاوت موضوع است.

شاعران و نویسندگان خوبی در سروش نوجوان تربیت شدند و خاطرات خوشی از قیصر دارند، می‌توان گفت نتیجه جدی گرفتن نوجوان‌ها در آن سال‌ها سبب پرورش استعدادهای ادبی شد؟
حتماً این جدی گرفتن در پرورش استعدادهای ادبی تأثیر داشته اما نباید فراموش کرد که ادبیات یک کار فردی است و حرف نخست را تلاش و ذوق شاعر یا نویسنده می‌زند. به نظرم قیصر، یک الگوی خوب بود، حتی کسانی که قیصر را ندیدند و فقط اشعارش را خوانده‌اند می‌توانند از او الگوبرداری کنند و این به این معنا نیست که بسیاری از شاعران و نویسندگان امروز حتماً تحت تأثیر آن دوره از سروش نوجوان باشند ولی شعرهای آن دوره، تأثیر خودش را گذاشته است. هر کدام از شاعران امروز، زبان و نگاه خودشان را دارند و اصل ماجرا نیز همین است یعنی یک شاعر خوب می‌تواند متأثر از شاعران گذشته باشد اما باید نگاه و زبان خودش را داشته باشد.

خبرنگار: زهره کهندل