این نمونه، تأثیر شگرف علامه طباطبایی را بر اندیشه معاصر آشکار می‌سازد، به‌طوری‌که در نیم قرن اخیر تاریخ فکر ایران و شیعه علامه طباطبایی یکی از قله‌های رفیع شناخته می‌شود.
استاد شهید مرتضی مطهری، از برجسته‌ترین شاگردان علامه طباطبایی که خود یک قله بی‌همتا در اندیشه دینی معاصر است درباره استاد خود، سید محمدحسین طباطبایی می‌گوید: «علامه طباطبایی، این مرد بسیار بسیار بزرگ و ارزنده، مردی است که ۱۰۰سال دیگر باید بنشینند و آثار این مرد را تجزیه و تحلیل کنند و به ارزش این مرد پی‌ببرند. این مرد یکی از خدمتگزاران بسیار بسیار بزرگ اسلام است».

توصیف‌های شاگرد از استاد
مرتضی مطهری توصیف علامه طباطبایی را در پاسخ به یکی از سؤال‌کنندگان این‌گونه آغاز می‌کند: «یکی از رفقا انتقاد لطیفی می‌کرد، می‌گفت آیا این تجلیل از اقبال لاهوری نشانه‌ای از مرده‌پرستی نیست که هر مرد بزرگی پس از آنکه مُرد، او را تجلیل می‌کنیم؟ بزرگان مرده و زنده ندارند، اما منظور او این بود چرا از بعضی زنده‌هایی که کمتر از اقبال نیستند و در بسیاری از قسمت‌ها بالاتر از اقبال‌اند تجلیل نمی‌شود؟ علامه طباطبایی، این مرد بسیار بسیار بزرگ و ارزنده- که البته مجلس امروز مجلسی نیست که این مقدار شایستگی داشته باشد که حق ایشان را ادا کند، ولی چون این شخص این حرف را زد عرض می‌کنم- مردی است که ۱۰۰سال دیگر باید بنشینند و آثار او را تجزیه و تحلیل کنند و به ارزش او پی ببرند. چرا ما از حالا به این فکر نیفتیم؟ این مرد واقعاً یکی از خدمتگزاران بسیار بسیار بزرگ اسلام است. اولًا مجسمه تقوا و معنویت است. در تهذیب نفس و تقوا مقامات بسیار عالی را طی کرده است. من سالیان دراز از محضر این مرد بزرگ بهره‌مند بوده‌ام و اکنون هم هستم».
شهید مطهری می‌افزاید: «کتاب تفسیر المیزان ایشان یکی از بهترین تفاسیری است که برای قرآن مجید نوشته شده است. البته قرآن مجید مقامی دارد که نمی‌شود درباره هیچ تفسیری ادعا کرد حق قرآن را ادا کرده، ولی مفسران هرکدام از یک جنبه بخصوص خدمتی به قرآن کرده‌اند، من می‌توانم ادعا کنم این تفسیر از جنبه‌های خاصی- که اکنون وقت آن نیست برایتان عرض کنم- بهترین تفسیری است که در میان شیعه و سنّی از صدر اسلام تا امروز نوشته شده است».
مطهری به عنوان شاگرد علامه طباطبایی از شخصیت‌هایی است که در سراسر آثارش پرهیز از غلو و ثناگویی و تمجید بی‌مورد از افراد و حتی انتقاد از این رفتار در محافل گوناگون به چشم می‌خورد اما تعابیر او درباره تفسیر المیزان علامه طباطبایی از ناحیه شخصیتی که خود یک مفسر شیواست منزلت والای اندیشه و آثار علامه طباطبایی را گوشزد می‌کند.
مطهری در آن زمان می‌گوید: «این وظیفه حوزه قم و وظیفه همه است و شاید وظیفه ما هم باشد که ۷۰سالگی این مرد را- که اکنون در حد ۷۰سالگی است- تجلیل کنیم». او با انتقاد تلویحی از سیاست‌های فرهنگی رژیم پهلوی در ترویج چهره‌های ادبی و هنری، تصریح می‌کند: «دیگران چطور یک ۷۰ساله که پیدا می‌کنند به اعتبار اینکه مردی است که در طول عمرش به ادب و فرهنگ و ادبیات خدمت کرده، از او تجلیل می‌کنند، آن‌هایی که یک صدم علامه بزرگ طباطبایی شمرده نمی‌شوند! چرا از این مرد بزرگ به این عنوان در زندگی‌اش تجلیل نشود؟! تجلیل از این‌ها تجلیل از علم است، تجلیل از اجتماع است، یعنی کمترین فایده‌ای که دارد این است مردم صبر نمی‌کنند ۱۰۰سال بگذرد بعد، از فیض این مرد بهره‌مند شوند؛ هرچه زودتر از فیض وجود این مرد بهره‌مند می‌شوند».
در چهار دهه پس از پیروزی انقلاب اسلامی افکار علامه طباطبایی در صدر اندیشه‌های علوم اسلامی و انسانی قرار داشته و همایش‌های متعددی در بزرگداشت مقام او برگزار شده است.
شهید مطهری که خود از چهره‌های شناخته شده در میان جریان‌های اسلامی جهان اسلام است درباره آفاق بین‌المللی علامه طباطبایی یادآور می‌شود: «البته ایشان تنها در ایران شناخته نیستند بلکه در دنیای اسلام شناخته شده هستند. تفسیر المیزان را در بیروت بدون اطلاع چندین بار تجدید چاپ کرده‌اند و این خودش نشان می‌دهد افکار و کتاب‌های ایشان در دنیای اسلام چقدر برای خودش جا باز کرده است؛ نه تنها در دنیای اسلام، در دنیای غیراسلام و بین مستشرقانی که با معارف اسلامی آشنا هستند، در اروپا یا آمریکا نیز چنین است. یکی از کسانی که در دنیای اسلام به صورت یک متفکر بزرگ می‌شناسند و سراغش می‌آیند علامه طباطبایی هستند. علّال الفاسی- که البته در دنیای اسلام مرد دانشمندی است- وقتی به ایران آمد، مخصوصاً به قم و به خانه ایشان رفت تا یک ساعت از محضر این مرد بزرگ بهره‌مند شود و شنیده‌ام وقتی از منزل ایشان بیرون آمد خیلی از مقام این شخص بزرگ مُعجب بود؛ کسی که هم شخصیت اسلامی دارد (شخصیتش تنها شخصیت شیعی نیست) و هم شخصیت علمی جهانی.

علامه طباطبایی و احیای تراث اسلامی در برابر تحجر و تجدد
با آنکه درباره زندگی و شرح احوال علامه طباطبایی کتاب‌های متنوعی انتشار یافته اما بیان شاگردان ایشان در مقایسه با سایر تحلیل‌ها از جذابیت و تأملات بیشتری برخوردار است و در این میان، توصیف‌های استاد مطهری به عنوان شارح بزرگ اندیشه‌ها و آثار علامه طباطبایی بسیار ممتاز است.
شرح مقالات اصول فلسفه و روش رئالیسم علامه طباطبایی به‌وسیله مرتضی مطهری یکی از منابع گرانقدر فکر فلسفی در ایران معاصر است. شهید مطهری هدف علامه از تدوین مقالات اصول فلسفه و شرح خود بر آن را تأسیس یک نظام جامع نوین فلسفی در ایران و جهان اسلام عنوان می‌کند تا قابلیت رقابت با سایر مکاتب رایج فکری را داشته باشد. مطهری بیان می‌کند: مقصود علامه طباطبایی از تدریس و تدوین مقالات اصول فلسفه و شرح آن، عرضه دستگاه عظیم فکر فلسفی در اسلام بوده است.
در این زمینه شایان ذکر است در محافل حوزوی و دانشگاهی ایران، هواداران و مدعیان علوم عقلی به اشکال مختلف فعال بوده و هستند که داعیه بهره‌مندی از سنت‌های فلسفی شیعه و ایران را دارند اما مکتب و مسیری که علامه طباطبایی بنیان گذاشت و شاگردان راستین او مانند مرتضی مطهری تداوم بخشیدند یک نهضت ضد تحجر و آگاه از مقتضیات جهان است. این در حالی است که در سال‌های اخیر برخی طیف‌های مذهبی تلاش می‌کنند با انتساب خود به جریان علامه طباطبایی میراث او را تفسیر و نمایندگی کنند.
واقعیت آن است سنت فکری و اجتماعی علامه طباطبایی و شاگردان راستین او توانستند اندیشه اسلامی و زیبایی‌های مکتب اهل بیت(ع) را در عصری که جامعه مذهبی ایران در انزوا قرار داشت احیا کرده و مانع یک تحقیر تاریخی بزرگ در برابر جریان‌های موسوم به روشنفکری یا گروه‌های الحادی و غیردینی شوند.
شهید مطهری که خود در آثارش درباره تحول عمیق نسل‌های جدید جامعه ایران و تغییر سبک زندگی ایرانیان در دهه ۴۰ و ۵۰ شمسی هشدار می‌دهد با محوریت علامه طباطبایی می‌توانند بنیان‌های تازه در الهیات م��رد نیاز زندگی در ایران و بلکه جهان اسلام عرضه دارند و اگر مجاهدت‌های قرآنی، فلسفی و کلامی علامه طباطبایی نبود، انقلاب اسلامی توان تداوم و پویایی فکری خود را به‌صورتی که در سال‌های نهضت امام خمینی(ره) و پس از پیروزی انقلاب تجربه کرد، نمی‌یافت.

تأسیس نخستین صندوق حمایت از فلسطین در خاورمیانه
اما سیر و سلوک فلسفی و عرفانی علامه طباطبایی در امور نظری محدود نماند و او را غافل از احوال مسلمانان نمی‌کرد. شهید مطهری در کتاب احیای تفکر اسلامی اظهار می‌کند: «یکی از کارهایی که اخیراً ایشان[علامه طباطبایی] اقدام فرموده‌اند موضوع همدردی با برادران اسلامی است، این برادران فلسطینی ما که به هر منطقی حتی آمریکایی‌ها نمی‌توانند به حق آن‌ها اعتراف نکنند. ایشان به‌تازگی دو سه حساب در بانک ملّی ایران شعبه مرکزی و بانک بازرگانی شعبه مرکزی و بانک صادرات شعبه بازار باز کرده‌اند. آقایان اگر میل داشته باشند شماره‌ها را یادداشت کنند».
اهمیت اقدام علامه طباطبایی در تأسیس صندوق حمایت از مردم فلسطین زمانی خود را بیشتر نشان می‌دهد که بدانیم این حرکت عملاً نخستین صندوق حمایت از مسئله قدس و فلسطین در خاورمیانه بود؛ در زمانه‌ای که در داخل و خارج از فلسطین هنوز گروه‌های اسلامی مبارز فلسطینی یا سازمان‌های حامی آنان تأسیس نشده بودند و کشورهای عربی و اسلامی مانند امروز خود را حامی حق فلسطین نشان نمی‌دادند. در سال‌های اخیر دولت‌های بزرگ اسلامی در منطقه و آسیا خیریه‌های متعددی برای مسئله فلسطین تشکیل داده‌اند و آن را در انظار اهالی سرزمین‌های اشغالی تبلیغ می‌کنند در حالی که در حدود نیم قرن پیش علامه طباطبایی مؤسس و مبتکر این‌گونه حمایت‌ها از مسئله اول جهان اسلام بوده است.

خبرنگار: بهـــمن دهســــتانی