هنر کاریکاتور به واسطه کنایه ای بودنش مخاطبان بی شماری را همراه خود دارد. این روزها کاریکاتورها تاثیر عمیقی بر افکار عمومی جامعه می گذارد. وقتی یک حادثه و رویداد اجتماعی رخ می دهد کاریکاتورها نسبت به مقالات، اینفوگرافیک ها و حتی فیلم ها بیشتر بازنشر می شوند و مردم همراهی بیشتری با آن می کنند. با وجود تاثیرگذاری کاریکاتور در اقناع افکار عمومی، استقبال مردم و تاکیدهای فراوان رهبر معظم انقلاب درباره نیاز توجه ویژه مسئولین بر رشد حوزه کاریکاتور باز هم مشکلات عدیده بر سر راه این هنر وجود دارد و باعث شده آنطور که باید و شاید هنرمندان این عرصه از فعالیت و تاثیرگذاری کار خود راضی نباشند. در گفت و گویی با عباس گودرزی، کاریکاتوریست مطرح ایرانی به نقش و تاثیرگذاری کاریکاتور در جامعه پرداختیم.
گودرزی، مدیر سایت تخصصی کاریکاتور «تلخندک» درباره نحوه حضورش به دنیای کاریکاتور گفت: در سال ۱۳۷۷ به نمایشگاه کاریکاتوری رفتم، آنجا متوجه شدم با کاریکاتور چقدر خوب میتوان حرف زد، ارتباط برقرار کرد و تاثیرگذار بود. از همان جا به فضای کاریکاتور علاقه مند شدم و فعالیتم را شروع کردم. وی تاثیرگذاری کاریکاتور نسبت به طرح گرافیکی بر جامعه را بیشتر دانست و بیان کرد: کاریکاتور به خاطر فضای طنزگونه ای که دارد به عنوان یک رسانه مصلح وارد جامعه می شود. قرار است اتفاقات منفی جامعه را پررنگ و سپس به جامعه، مسئولین و متولیان امر تلنگر بزند تا کاستی ها اصلاح و برطرف شود. نگاه کاریکاتوریست نگاه اصلاح گرایانه است. کاریکاتور همراه با نیش و کنایه است اما به شدت تاثیرگذار است. وی افزود: اگر این نیش نباشد دیگر کاریکاتور نیست و صرفا یک طرح گرافیکی می شود. طرح گرافیکی به نسبت کاریکاتور تاثیرگذاری کمتری دارد. این هنر با نگاه طنازانه و کنایه ای تاثیرگذاری فوق العاده ای دارد.
گودرزی هدف اصلی اش از کشیدن کاریکاتور را رفع مشکلات جامعه دانست و تصریح کرد: تا به حال برای خودم شکایت و مشکلی از طرف مسئولین و جامعه پیش نیامده، اما برای رسانه ای که طرحم را منتشر کرده مشکل پیش آمده است. مثلا مدتی مجموعه طنز سیاسی به اسم «دکتر سلام» داشتیم، چندبار از جاهای مختلف تماس گرفتند که چرا کاریکاتورتان تند و تیز است! به فلانی برخوده است! البته هدف ما هم همین بوده که به افرادی بر بخورد و به فکر اصلاح بیفتند. گاهی هم به شکایت تلفنی اکتفا نمی کردند و شکایت قضایی می کردند. مدیر مسئول خبرگزاری دانشجو به خاطر طرح های ما بار ها جوابگو بود.
خلاقیت و جسارت دو ویژگی مهم کاریکاتوریست ها
طراح کتاب منطق الزور درباره ویژگی های یک کاریکاتوریست خوب عنوان کرد: یک کاریکاتوریست ابتدا باید خلاق باشد. با یک تیتر خبر، توضیح کوتاه و اتفاقات پیرامونش محتوایی را خلق کند. در کنارش نگاه طنازانه هم داشته باشد، به این ترتیب یک کاریکاتور خوب خلق می شود. البته نکته مهم دیگر داشتن جرات و جسارت است. به بعضی از دوستان سوژه می دهیم، اما کار نمی کنند، می ترسند مشکلی برایشان پیش بیاید، فردی ناراحت شود و ... خلاقیت، طنازانه کار کردن و جسارت از ویژگی های یک کاریکاتوریست خوب برای تولید محتوا است. وی درباره چگونگی ایده پردازی کارهایش گفت: من به عنوان یک کاریکاتوریست معمولا ایده های اولیه کارم را از اخبار، رسانه ها و اتفاقات پیرامونم می گیرم. ابتدا اصل موضوع را بررسی و بعد فکر می کنم که آیا می شود برای این بحث کاری تولید کرد؟ سپس مشغول کار می شوم. مهم ترین و موثرترین اخبار در تیتر روزنامه ها است، معمولا برای تیتر یک ها تولید محتوا می کنم. حالا اینکه برای چه تیتر و اخباری طراحی کنیم به نوع نگاه ما به جامعه بر می گردد و خط مشی ما را مشخص می کند. مهم این است اثر حداقلی بگذاریم.
کاریکاتوریست مطرح کشورمان با بیان اینکه یک کاریکاتور حداقل در ۱۰ ثانیه باید پیام خود را منتقل کند، افزود: هر رسانه و محتوایی که تولید می شود توانایی اثرگذاری دارد. شاید یک کاریکاتور به تنهایی نتواند آنطور که باید و شاید اثر بگذارد اما اگر یک کاریکاتور در کنار یک مقاله، اینفوگرافیک، انیمیشن و ... بیاید تاثیر بهتری در جامعه می گذارد. با توجه به همه این نکات بازهم کاریکاتور به واسطه طنازانه بودنش اثرگذاری بیشتری نسبت به سایر موارد دارد. نشریات یا خبرگزاری هایی که کاریکاتور دارند صفحه کاریکاتورشان برای مخاطبان جذاب تر است. مخاطب اول به سراغ صفحه کاریکاتور می رود بعد مقاله، چون کاریکاتورجذابیت تصویری دارد، در کوتاه ترین زمان ممکن پیام را منتقل می کند و از طرفی به اقناع روحی_روانی فرد می پردازد. به خاطر طنز بودنش مخاطب یا لبخند می زند یا اگر کاریکاتور سیاه باشد اخمی بر چهره اش نمایان می شود. پس کاریکاتور اتفاقات بهتری را در جامعه رقم می زند و موج زیادی را با خودش همراه می کند.
مسئولان از دیدن کاریکاتورها ناراحت نشوند!
وی درباره جایگاه کنونی کاریکاتور ایران و چالش های این هنر گفت: تاریخچه کاریکاتور به ۱۲۰ سال پیش در ایران بر می گردد. به خاطر کنایه ای بودنش قبل از انقلاب بسیار محدود بود. قبل انقلاب هر مجله ای کاریکاتور کار می کرد مسئولین وقت سریع ناراحت و مجله یا نشریه تعطیل می شد. بعد از انقلاب فضای کاریکاتور بازتر و مسئولین انتقادپذیرتر شدند. نمونه بارز آن نشریه «گل آقا» که بیش از ۱۸ سال به طور مداوم فعالیت کرد. اتفاقا رهبر معظم انقلاب هم ارتباط بسیار خوبی با آقای صابری فومنی، بنیان گذار «گل آقا» داشتند. آنها را ترغیب و تشویق به ادامه دادن می کردند. ایشانه همیشه تاکید می کنند کاریکاتور می تواند تاثیر بسیار خوبی بر مسئولین و جامعه بگذارد. در حقیقت کاریکاتور بعد از انقلاب جمهوری اسلامی جان گرفت. مثال دیگر مجله طنز و کاریکاتور جواد علیزاده است که از ابتدای انقلاب تا امروز مشغول فعالیت است.
گودرزی افزود: کاریکاتوریست های ما هم بسیار رشد کردند. بسیاری از شرکت کنندگان جشنواره های کاریکاتور سراسر دنیا ایرانی هستند و اکثرا مقام می آورند. ما کاریکاتوریستی داریم که بیش از ۱۰۰ جایزه جهانی کاریکاتور دارد. ایرانی ها در فضای کاریکاتور به دلیل خلاقیت، ایده خوب، اجرای قوی، پشتوانه ادبی و فرهنگی در جهان بسیار قوی و مشغول کار هستند. در رسانه ها قبلا فضا باز تر بود اما چندسالی است به خاطر کنایه ای بودن و احتمال شکایت از سمت جامعه و مسئولان، خبرگزاری ها عطا را به لقا می بخشند و کاریکاتور را حذف می کنند. این کار اشتباه است. خود حضرت آقا در دیدارهایی که با طنزپردازان و دانشجویان داشتند بارها بر اهمیت و تاثیرگذاری کاریکاتور تاکید و درخواست کردند رسانه طنز کاریکاتور جدی گرفته شود. متاسفانه مسئولین رسانه ها آنطور که باید به این موضوع نمی پردازند. به همین خاطر در حال حاضر کاریکاتوریست ها در فضای رسانه ای ما چندان فعال نیستند. این کاریکاتوریست درباره چرایی بازنشر گسترده آثارش توسط مردم اظهار کرد: در کل سعی می کنم کارهایم بسیار ساده و دور از زیاده گویی باشد. کاریکاتور هر چه خلوت تر باشد مخاطب راحت تر پیامش را می گیرد و ارتباط زودتری برقرار کند. سعی می کنم با ساده ترین فرم و شکل کاریکاتور بکشم دور از هر عنصر اضافی. او در پایان گفت: مسئولین باید درک بهتری از کاریکاتور داشته باشند تا طبق فرمایش رهبر معظم انقلاب فضای رسانه ای برای کاریکاتوریست ها بازتر شود و بتوانند تاثیر مطلوب را بگذارند.
خبرنگار: لیلا نوعی
نظر شما