نظام آموزش و پرورش ایران به‌شدت دچار بحران کمبود معلم است؛ بحرانی که تقریباً از سال تحصیلی ۹۰-۸۹ برای مدیران و مسئولان حوزه آموزشی نمود پیدا کرد و هر چه زمان گذشت حادتر شد. در واقع همان زمان که دولت دوم اصلاحات، سیاست کاهش جذب دانشجومعلم را از سوی دانشگاه‌های فرهنگیان و شهید رجایی در پیش گرفت با توجه به بازنشسته شدن سالانه بخشی از معلمان، کاملاً قابل پیش‌بینی بود طولی نخواهد کشید که وزارت آموزش و پرورش با کمبود معلم روبه‌رو شود، به‌طوری که به گفته امان قلیچ شادمهر، عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی آمار کمبود معلم در حال حاضر به ۲۰۰ تا ۲۵۰هزار نفر می‌رسد.
البته وزارت آموزش و پرورش در یک دهه اخیر و به‌ویژه از سال۱۳۹۷ برای برون‌رفت از وضعیت پیش آمده، در کنار افزایش جذب دانشجومعلم از طریق دانشگاه فرهنگیان و همچنین استخدام معلم از محل قانون ماده۲۸ به راهکارهای دیگری هم رو آورده که به نظر می‌رسد خالی از اشکال نیستند. یکی از این راهکارها استفاده از ظرفیت معلمان بازنشسته است. یوسف نوری، وزیر آموزش و پرورش بیستم آبان ماه گذشته از تلاش خود برای دریافت مجوز از سران قوا به‌منظور تدریس تمام‌وقت معلمان بازنشسته در مقطع ابتدایی خبر داد؛ اظهارنظری که البته واکنش برخی از نمایندگان و حتی محمدباقر قالیباف، رئیس قوه مقننه را هم به‌دنبال داشت تا جایی که در این زمینه به وزیر آموزش و پرورش تذکر داد و گفت: «نباید برخلاف قانون منع به‌کارگیری بازنشستگان عمل شود».
با این همه، پرسش این است آیا استفاده از معلمان بازنشسته برای تدریس تمام‌وقت در مدارس رویکرد مناسبی است و مهم‌تر اینکه دولت و وزارت آموزش و پرورش تا چه زمان می‌خواهند از راهکارهای اینچنینی برای تأمین معلم در کشور استفاده کنند؟

استفاده از معلمان بازنشسته فقط تا دو سال دیگر
امان قلیچ شادمهر، عضو کمیسیون آموزش مجلس شورای اسلامی در پاسخ به قدس می‌گوید: براساس بررسی‌ها اکنون دست‌کم ۲۰۰هزار معلم کم داریم و ۱۵۰هزار معلم هم تا سال ۱۴۰۳ بازنشسته می‌شوند. بنابراین تا به تراز معلم در سال یاد شده برسیم ۳۵۰هزار معلم کم داریم. از این رو وزارت آموزش و پرورش چاره‌ای جز استفاده از معلمان بازنشسته در کنار سایر روش‌ها از جمله جذب نیرو از محل قانون ماده ۲۸ و... ندارد.
وی استفاده از معلمان بازنشسته را مقرون به‌صرفه‌ترین راهکار برای جبران کمبود نیروی معلم در شرایط فعلی کشور می‌داند و می‌گوید: ضمن اینکه معلمان بازنشسته، با تجربه و توانمندی بالا هستند و این‌ها امتیازات خوبی برای آموزش و پرورش و دانش‌آموزان محسوب می‌شوند.
وی هدف اصلی کمیسیون آموزش و همچنین وزارت آموزش و پرورش را تأمین نیروی انسانی مورد نیاز می‌خواند و می‌گوید: هرچند در سال تحصیلی جدید ۲۵هزار دانشجو جذب دانشگاه فرهنگیان و تعدادی از دانش‌آموختگان دانشگاه هم از محل ماده ۲۸ وارد این دانشگاه شده‌اند تا پس از طی یک دوره یک‌ساله مهارت‌آموزی به عنوان معلم جذب آموزش و پرورش شوند با این وجود باید از ظرفیت‌های دیگر مثل خرید خدمات و به‌کارگیری معلمان بازنشسته هم برای پاسخ‌گویی به نیازها استفاده کنیم.
وی می‌افزاید: سازمان برنامه و بودجه تمایل چندانی برای جذب بیشتر نیروی انسانی در آموزش و پرورش ندارد، دلیلش هم این است که جذب نیرو بار مالی به‌دنبال دارد بنابراین باید تا حدی از معلمان بازنشسته هم استفاده کنیم.
شادمهر در پاسخ به اینکه آیا به‌کارگیری معلمان بازنشسته در تضاد با سند تحول بنیادین آموزش و پرورش نیست که در آن به ۶ ساحت آموزشی برای ارتقای کیفیت آموزشی تأکید شده، می‌گوید: به‌طور حتم بهترین راهکار در اجرای سند تحول و تعلیم و تربیت دانش‌آموزان در ۶ساحت تربیتی و آموزشی، پرورش و جذب معلمان جوان و پرانرژی از طریق دانشگاه فرهنگیان است اما وقتی به تعداد کافی نیروی جوان استخدام نمی‌کنند چاره چیست؟ ما می‌توانیم از ظرفیت معلمان مهرآفرین استفاده کنیم اما هنوز خیلی از آن‌ها که در آموزش و پرورش مشغول کار هستند کدگذاری نشده‌اند.
وی در خصوص پیش‌بینی خود از دورنمای استفاده از نیروی بازنشسته در آموزش و پرورش هم می‌گوید: استفاده از معلمان بازنشسته در نهایت تا دو سال آینده ادامه خواهد داشت نه بیشتر، چون پس از این مدت بین ظرفیت‌های موجود با جمعیت دانش‌آموزی توازن برقرار می‌شود. در واقع برای سال ۱۴۰۴ جمعیت دانش‌آموزی ما کم و مشکل کمبود معلم تا حد زیادی برطرف می‌شود.

ضرورت به‌کارگیری معلمان بازنشسته واجد شرایط
دبیرکل سابق شورای عالی آموزش و پرورش هم اگرچه به‌کارگیری معلمان بازنشسته را مطلوب وزارت آموزش وپرورش ارزیابی نمی‌کند اما با توجه به نیاز شدید این وزارتخانه به معلم در این سال‌ها آن را رویکردی مثبت برای رفع مشکل کمبود معلم می‌داند و به قدس می‌گوید: معلمان بازنشسته و مدیران آموزش و پرورش، نیروهای توانمندی هستند که سال‌ها تجربه مؤثر تعلیم و تربیتی و تخصص موضوعی درزمینه درسی که می‌خواهند تدریس کنند دارند، ضمن اینکه از صلاحیت عمومی برخوردارند، بنابراین در شرایط فعلی به‌کارگیری آن‌ها مفید خواهد بود البته مشروط بر اینکه وضعیت مناسب جسمی و روحی و نشاط و شادابی کافی برای معلمی داشته باشند.
مهدی نوید ادهم با اشاره به اینکه براساس قانون، جذب نیرو برای آموزش و پرورش تنها از طریق دانشگاه فرهنگیان ممکن است، می‌افزاید: این دانشگاه با وجود افزایش پذیرش دانشجومعلم هنوز پاسخ‌گوی تأمین معلم برای نظام آموزشی کشور نیست. ضمن اینکه به دلایل مختلف نیازهای انباشته شده‌ای در آموزش و پرورش وجود دارد که تنها از طریق دانشگاه فرهنگیان نمی‌توان آن‌ها را تأمین کرد بنابراین چاره‌ای نیست مگر اینکه از روش‌های دیگری از جمله به‌کارگیری معلمان بازنشسته واجد شرایط استفاده کنیم.

خبرنگار: محمود مصدق