با این حال، این حمایت و سرپرستی تنها در بُعد عاطفی و تربیت عادی محدود نماند و علی از تربیت علمی و دانش الهی برادرش به نحو اکمل بهره‌مند شد.

او به دلیل زندگی کردن در قریه «عُرَیض» در نزدیکی مدینه به «علیِ عُریضی» نیز شهرت دارد. آنچه از تاریخ بدست می‌آید، نشان می‌دهد علی بن جعفر در اطاعت از امام زمانِ خود، سخت مقید بود و در حالی که برخی از وابستگان نسبی به خاندان امامت، راهی غیر از این طی می‌کردند و به کذب، مدعی مقامات معنوی و الهی می‌شدند، وی در پاسداری از حریم ولایت سخت می‌کوشید و آن‌گونه که شیخ مفید نقل کرده ‌است، بسیار باتقوا و اهل عبادت و فضل بود. نجاشی، رجالی معروف، علی بن جعفر را صاحب کتابی درباره حلال و حرام می‌داند و شیخ طوسی از وی دو عنوان کتاب با نام‌های «المناسک» و «مسائل لاخیه موسی بن جعفر» (شرح پرسش‌های علی و پاسخ‌های امام هفتم(ع)) نام برده‌ است که نشان می‌دهد علی بن جعفر تسلطی عالی بر معارف و آموزه‌های اهل ‌بیت(ع) داشت و نیز به انتشار این آموزه‌ها، آن هم در شرایط پراختناق عصر عباسی، اهتمام می‌ورزید. برای درک بهتر موقعیت علمی علی بن جعفر، کافی است بدانیم بزرگانی مانند عبدالعظیم حسنی(ع)، احمد بن محمد بزنطی و یونس بن عبدالرحمن که با دو نفر اخیر، در یادداشت‌های صفحه نخست رواق آشنا شده‌اید، از شاگردان علی بن جعفر بوده‌اند.

نیای سادات جنوب شرق آسیا
علی بن جعفر، فردی عائله‌مند بود. مورخان برای وی ۲۰ فرزند نام برده‌اند (۱۳ پسر و هفت دختر) که پس از وی، دودمانی بزرگ از سادات را پدید آوردند. تعدادی از نوادگان علی بن جعفر در قرن پنجم هجری برای تبلیغ دین اسلام، راهی آسیای جنوب شرقی شدند و در مدت کوتاهی، بسیاری از ساکنان این مناطق را مسلمان کردند. امروزه گروهی از سادات در کشورهایی مانند اندونزی، مالزی و سنگاپور زندگی می‌کنند که نسب آن‌ها به نوادگان علی بن جعفر می‌رسد و او را باید جد اعلای سادات جنوب شرق آسیا و واسطه اتصال آن‌ها به خاندان پیامبر خدا(ص) بدانیم.

پاسدار حریم ولایت، ناشر معارف امامت
گفتیم علی بن جعفر از یاران و شاگردان ثامن‌الحجج(ع) و پدر بزرگوار ایشان بود. این شاگردی موجب می‌شد وی در همراهی با آن دو امام همام، مداومت داشته ‌باشد؛ چنان که مشهور است علی چهار مرتبه به همراه امام کاظم(ع) و نیز همراه با امام رضا(ع) به عُمره مشرف شد. موقعیت نَسَبی و خویشاوندی وی با خاندان امامت موجب می‌شد علی بن جعفر از اصحاب خاص و صاحب سِرّ نیز باشد.
حسن بن فضال نیشابوری، روایتی از امام کاظم(ع) نقل کرده ‌است که آن ‌حضرت، امامت فرزندش علی بن موسی‌الرضا(ع) را بر برادر خود، علی بن جعفر عرضه کرد و او نیز از صمیم قلب امامت برادرزاده‌اش را پذیرفت و پس از شهادت امام کاظم(ع)، در زمره بزرگان آل‌ابوطالب بود که درباره امامت ثامن‌الحجج(ع) سخنرانی قرّایی کرد و بر ولایت آن حضرت تأکید کرد. او بعدها نیز در مورد امامت امام جواد(ع) همین مشی و روش را داشت و چنان که مولایش، امام رضا(ع) به او فرموده ‌بود، جوادالائمه(ع) را امام برحق پس از ثامن‌الحجج(ع) می‌دانست.
نقل است او به امام جواد(ع) حتی در خردسالی و زمانی که هنوز به امامت نرسیده بود، فوق‌العاده احترام می‌گذاشت و وقتی علت را از وی جویا شدند، گفت امام برحق پس از علی بن موسی‌الرضا(ع)، محمد بن علی(ع) است و بس. گزارش‌هایی وجود دارد که علی بن جعفر، دوران امامت امام هادی(ع) را هم درک کرده ‌است که به نظر می‌رسد چندان دقیق و درست نباشد و احتمال دارد منظور از این سخن، دیدار وی با امام دهم(ع)، پیش از آغاز امامت آن حضرت باشد.

رحلت و مکان دفن
درباره زمان رحلت این یار صدیق و صاحب سرّ ثامن‌الحجج(ع)، اختلافاتی وجود دارد. شمس‌الدین ذهبی، مورخ اهل ‌سنت، زمان وفات علی بن جعفر را سال ۲۱۰قمری می‌داند اما مورخان شیعه روی سال ۲۲۰قمری تأکید بیشتری دارند یعنی همان سال شهادت امام جواد(ع). البته گزارشی هم درباره رحلت وی در سال ۲۵۲قمری موجود است که نمی‌توان به آن اعتنا کرد. بر سر مکان دفن علی بن جعفر نیز اتفاق نظر وجود ندارد؛ عموم مورخان وی را رحلت ‌یافته عُریض و مدفون در این مکان دانسته‌اند. تا پیش از تخریب قبور مدینه و اطراف آن توسط آل‌سعود، مقبره علی بن جعفر در عُریض وجود داشت و تصاویری از آن موجود است. برای او، دو آرامگاه دیگر در قم و سمنان هم ذکر کرده‌اند که البته اعتبار و سندیت «عُریض» را ندارد.

خبرنگار: محمدحسین نیکبخت