به گزارش قدس خراسان، بحث هویت شهری در کلانشهر مذهبی مشهد از آن موضوعات بحث برانگیز بین شهرسازان و مدیران شهری است؛ موضوعی که طی سال‌ها و ادوار گذشته هر بار با تغییر مدیران و تصمیم‌گیران به رنگی دیگر درآمده است.
اگر طرح‌های توسعه شهری فارغ از فرهنگ و هویت شهرها، به صورت یکنواخت و مشابه درنظر گرفته شود، منجر به ایجاد محیط‌هایی به دور از معنا، کاهش تعاملات اجتماعی، از بین رفتن حس تعلق شهروندی، بی‌تفاوتی شهروندان نسبت به محیط زندگی و در یک کلام بی‌هویتی می‌شود.
اتفاقی که متأسفانه در این سال‌ها شاهد آن بودیم، بی‌توجهی یا کم‌توجهی به هویت دومین کلانشهر مذهبی جهان اسلام یعنی مشهد تا آنجا پیش رفت که روزی چشم باز کردیم و دیدیم هیچ رنگ و بویی از زیبایی این هویت در خیابانهای شهر نیست. انگار اراده‌ای نامرئی خواست امام رضا(ع) در متن شهر نباشد و تمام حس و حال یک شهر زیارتی به همان چهار خیابان اطراف حرم مطهر خلاصه شود.
معماری مشهدالرضا(ع) باید بوی هویت بدهد
محمد حسین‌زاده، مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی هم در یادداشتی جان مطلب را این‌گونه عنوان کرده و نوشته است: «اگر قرار باشد همه شهرهای ایران و حتی جهان ساختمان‌هایی شبیه به هم، غذاهایی یک شکل، مردمانی با پوشش یکدست، زبانی یکسان و آداب و رسومی یک شکل داشته باشند، دیگر چه زیبایی باقی می‌ماند؟ همین تفاوت هاست که زیبایی‌ها را رقم می‌زند. معماری مشهد، اصفهان و شیراز باید با هم فرق داشته باشد، همان طور که لهجه‌ها و گویش هایشان باهم فرق دارد».
توجه به هویت شهری به ویژه برای کلانشهر مذهبی مشهد که موجودیت شهر به واسطه وجود بارگاه مطهر امام رضا(ع) است، امری ضروری بوده و برنامه‌ریزی برای حفظ و پایداری این موضوع از اهمیت بالایی برخوردار است.
زنده بودن شهر به هویت آن وابسته است
مدیر اندیشکده توسعه منطقه‌ای خراسان رضوی در این باره معتقد است: هویت اصلی و یا به عبارتی دال اصلی شهر مشهد کماکان زیارت است و این امر منافاتی با خرده‌هویت‌ها و خرده‌فرهنگ‌های دیگر ندارد.
میثم ظهوریان عنوان کرد: زنده بودن روح شهر به تقویت ژنوم و هویت مشترک وابسته است و ما اگر توسعه و پیشرفت شهر را مبتنی بر هویت مشترک شکل دهیم، در صورت رخداد جنگ و ویرانی شهر می‌توان گفت که باز هم شهر زنده است.
وی ادامه داد: اهمیت دارد در بحث توسعه و پیشرفت شهر مبنا تقویت این هویت باشد و به نوعی باید در تلاش بود تا از روش‌های مختلف این هویت را تقویت کرد.
به گفته مدیر اندیشکده توسعه منطقه‌ای خراسان رضوی، در نام این شهر با عنوان «مشهدالرضا(ع)» یک ژنوم قوی وجود دارد که بیانگر هویت شهر بوده و شکل‌گیری این شهر بر اساس این هویت نیز اتفاق افتاده است. مشهد در ابتدا روستا بوده و وجود مضجع شریف امام رضا(ع) سبب تبدیل آن به شهر شد و اگر حرم نبود شاید مشهد در حد روستا باقی می‌ماند.
ظهوریان افزود: اما امروزه ما در ابعاد مختلفی به این هویت قوی و ظرفیت مهم که در اختیار ما قرار دارد کم توجه هستیم و به نوعی با کارکردهای مختلف خود برخی اوقات این موضوع را تضعیف می‌کنیم.
نبود هم‌پیوندی بین نقاط مختلف مشهد و حرم رضوی
اگر مشهد را مشهدالرضا(ع) می خواهیم، نیازمند مدیران و شهرسازان هویت‌گرا هستیم که با تصمیمات خود حافظه تاریخی مردم این شهر را احیا کرده و مانع از دست رفتن هویت شهر شوند. با این مقدمه به سراغ رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی شهر مشهد رفتیم تا ببینیم شورای ششم برای هویت شهر چه تدبیری برای این مهم دارد.
حمید ضمیری در گفت‌وگو با خبرنگار ما با تأکید بر اینکه یکی از چالش‌های عمده در بحث هویت مشهد، نبود هم‌پیوندی بین حرم مطهر رضوی و سایر نقاط شهراست، گفت: شما شاهد هستید هر چه از حرم مطهر دور می‌شویم، هم‌پیوندی از بین می‌رود به طوری که مناطقی مانند قاسم‌آباد، آب و برق یا احمدآباد انگار یک شهر غیر زیارتی است.
وی تصریح کرد: تمام شهر مشهد، شهر آقا علی‌بن موسی الرضا(ع) است و در هر کجای این شهر باید حس و حال زیارت و معنویت دیده شود. در همین زمینه ما در چند ماه اخیر طرحی به نام پیشخوان‌های زیارت تهیه کردیم.
به گفته رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی شهر مشهد، پیشخوان‌های زیارت عناصر واسطی مانند المان، آرایه، صوت و رویداد هستند که در محلات و گذرهای تشرف، ورودی‌های مشهد و محلات مختلف ایجاد می‌شوند تا افراد ناخوداگاه متوجه شوند اینجا شهر امام رضا(ع) است.
ضمیری یادآور شد: بولوار وکیل‌آباد مستقیماً رو به حرم مطهر رضوی است و همان‌طور که از عرصه شهدا می‌توان به حضرت سلام داد، از آنجا هم می‌توانند؛ اما بیشتر شهروندان از این موضوع اطلاع ندارند. بنابراین باید در این نقاط المان‌هایی مانند المان سلام که در میدان شهدا وجود دارد، نصب شود.
وی با بیان اینکه مشهد فقط یک منشأ اثر دارد و آن وجود مضجع شریف امام رضا(ع) است و جای‌جای این شهر باید حس و حال زیارت وجود داشته باشد، ادامه داد: یک شکل دیگر از این پیشخوان‌ها می‌تواند عمودها یا نشانه‌هایی باشد که فاصله محل را تا حرم مطهر مشخص کند و در نقاط مختلف شهر نصب شود تا شهروندان با نگاه به آن‌ها ضمیر ناخودآگاهشان درگیر حس زیارت شود.
ضمیری بیان کرد: طرح راهبردی پیشخوان‌های زیارت به تازگی تهیه شده و در مرحله بررسی و تصویب است و پس از مطالعات اجرایی انجام می‌شود. امیدواریم تا آخر سال ۱۴۰۲ بخشی از آن اجرایی شود و بتوانیم عناصری را در مشهد داشته باشیم که موجب هم‌پیوندی بافت شهری ما با حرم مطهر رضوی می‌شوند.
هرچند این اقدام شورای شهر برای تداعی هویت زیارتی مشهد اقدامی ارزشمند است؛ اما انتظار می‌رود با اقدامات زیرساختی و مهم دیگر در حوزه شهرسازی و معماری همراه شود تا بتواند حق مطلب را در خصوص هویت این شهر ادا کند.
خبرنگار: معصـومــه مــؤمنیان
نظر شما