در بخش کتب انوار تعداد ۱۶۵۰ خدمه در طول یک دوره هشت روزه، به صورت ۲۴ ساعته به انجام وظایف مشغول بوده و در کنار این عزیزان تعداد ۶ نیروی کادر رسمی و پیمانی عهده دار وظایف محوله هستند.

این بخش وظیفه تأمین، تنظیف و تنظیم تمامی قفسه‌ها و کتاب‌ها در کل حرم مطهر، تنظیف و مرتب‌سازی تمامی صندلی‌های نماز و همراه، انجام تعمیرات مرتبط با صندلی‌های همراه با استفاده از نیروهای متخصص بخش خدمه، توزیع پلاستیک مورد نیاز زائرین در صحن‌های مرکزی و ورودی‌های حرم مطهر برای گذاشتن کفش‌ها و تأمین، انتقال، توزیع در صحن‌های مقدس؛ جمع‌آوری، وجین، بسته‌بندی و انتقال مجدد به انبارهای مرکزی تمامی کتب ادعیه مناسبتی مانند لیالی قدر، عرفه، ‌ام داوود را دارد.

در بخش کتب انوار به طور متوسط در هر کشیک ۲۰۰ نفر از خدمه محترم در دو شیفت روز و شب به انجام وظیفه مشغول هستند. در کنار این عزیزان تعداد ۲۰۰۰ خدمه تحت عنوان خدمه کانون‌های نمایندگی استان‌ها و به طور متوسط در هر روز تعداد ۳۰ نفراز این عزیزان وظایف محوله را در فضائی سرشار از دوستی، اخوت و برادری به انجام می‌رسانند.

مرتب کردن ۲۰۰هزار جلد قرآن و مفاتیح کار یک نفر نیست. اصلاً اگر در توان یک نفر هم باشد، آن یک نفر نمی‌تواند همزمان در همه رواق‌ها و صحن‌های حرم بگردد و کتاب‌های دعا و قرآن و مفاتیح را مرتب کند.

افتخار خدمت در بخش کتب انوار

در میان شلوغی جمعیت زوار نشسته در ایوان طلا به سمت ضریح مطهر می‌روم. در این اجتماع عظیم خلوتی پیدا نمی‌شود. با این حال، هرکسی سر به گریبان خویش است. یکی در خلوت خود سر به سجده گذاشته و دیگری قرآن به سرگرفته است.

به سختی حلقه جمع را می‌شکافم و به سمت ضریح مطهر می‌روم و با هر گامی، تکرار عذرخواهی برای طعنه‌هایی که به دیگران می‌زنم. گوشه پله سنگی، زیارت‌نامه‌ای با جلد سرمه‌ای رنگ را بر می‌دارم اما قفسه کتاب‌ها خیلی از من دور است. بر فرض آنکه بتوام حتی به کندی تا آن سوی صحن بروم، از میان این همه جمعیت معلوم نیست دوباره پای چند نفر را لگد خواهم کرد. به ناچار آن را روی لبه سنگی ایوان طلا می‌گذارم تا لااقل زیر دست و پای نماند.

بانویی از آن سوی صحن صدایم می‌کند و اشاره می‌کند که زیارت‌نامه را به او بدهم. در اینجا بود که متوجه شدم عده‌ای از خدمه حضرت منتظر هستند تا کتاب‌های رها شده را جمع‌آوری نموده و در جایگاه خود مرتب نمایند. کمی بعد زیارت‌نامه دست به دست می‌شود و خدمه عزیز کتاب را در قفسه مربوطه می‌چیند. نظم کتب و قفسه‌ها گویای این است که این کار هر روز و هر ساعت از شبانه‌روز و در تمام صحن‌ها و رواق‌های حرم حضرت امام علی بن موسی الرضا(ع) تکرار می‌شود. زائری که قرآنی را می‌خواند و در گوشه‌ای از حرم به‌امان خدا می‌گذارد، آن دیگری که زیارت نامه حضرت را به اتمام رسانده و به دیگری می‌سپارد و آن دیگری بر زمین می‌گذارد و... اما خدمه کتب انوارخواهر و برادر، ‌امان نمی‌دهند تا قرآنی بر زمین رها شده بماند و یا به کتاب ادعیه‌ای بی‌حرمتی شود.

بخش کتب انوار، جایی برای سر و سامان دادن به کتب ادعیه

غلامرضا تاج، رئیس بخش کتب انوار وظایف اصلی خدمه بخش کتب انوار را اینگونه تشریح می‌کند: تهیه، تنظیم و تنظیف قرآن‌ها، مفاتیح‌ها، کتب ادعیه و زیارت‌نامه‌ها در قفسه‌های ثابت و سیار واقع در رواق‌ها و صحن‌ها از جمله خدمات و وظایفی است که بر عهده خدمه کتب انوار است.

او اضافه می‌کند: این گروه در تمام طول شبانه‌روز قفسه‌های مخصوص کتاب‌ها در حرم رضوی را بررسی کرده و علاوه بر مرتب‌سازی کتاب‌ها، کمبودهای موجود را نیز گزارش می‌دهند و نسبت به رفع آن از مخازن کتب که بیت انوار نامیده می‌شود اقدام می‌کنند. خدام بخش کتب انوار، همچنین کتاب‌های پاره و فرسوده را جمع‌آوری کرده و برای رفع نقص به بخش صحافی می‌سپرند.

تاج همچنین می‌گوید: از آنجا که توجه به همه اقشار جامعه از تأکیدات تولیت محترم بوده و هست، انواع کتب مورد نیاز شامل قرآن دانشجویی، نوجوانان، کتاب عیون اخبار الرضا، زیارتنامه گل یاس که ویژه کودکان است، منتخب حسنی، صحیفه سجادیه و نهج‌البلاغه تهیه و در اختیار عزیزان در قفسه‌ها قرار گرفته است. جمع‌آوری کتب غیر مصوب از قفسه‌های کتب نیز از دیگر فعالیت‌های بخش خدمات کتب انوار است. گردگیری از قفسه‌های کتب و توزیع پلاستیک برای زائران از عمده فعالیت‌های این بخش در مواقع نماز و مناسبت‌های ملی، مذهبی است.

ادعیه‌ای با خط بریل در حرم مطهر رضوی

رئیس بخش کتب انوار اضافه می‌کند: در مجموع بالغ بر ۲۰۰ هزار جلد انواع کتب ادعیه و مصحف شریف در رواق‌ها، شبستان‌ها و صحن‌های حرم مطهر رضوی موجود است که بین زائران در گردش است. وظیفه تنظیف، جابه‌جایی و انتقال کتب از مخازن به قفسه بر عهده نیروهای بخش کتب انوار است. البته در بخش مخزن نیز برای جایگزینی کتاب‌های فرسوده کتب زیادی پیش‌بینی شده است.

او یادآور می‌شود: از جمله مواردی که در بخش کتب انوار مورد توجه ویژه‌ای قرار گرفته است توجه ویژه به جامعه روشندلان عزیز است. به همین دلیل با حمایت مجموعه اداری کفشداری بالغ بر ۲۸۰ جلد انواع کتب ادعیه با موضوعات مختلف و به زبان بریل تهیه شده و در ۹ بیت انوار در صحن‌های مقدس آزادی، انقلاب اسلامی، مسجد گوهرشاد، ورودی باب‌الرضا و باب الجواد، رواق مبارکه دارالحجه،رواق مبارکه دارالمرحمه، ورودی شیخ طوسی و باب الکاظم به صورت شبانه‌روزی به متقاضیان محترم تقدیم خواهد شد.

۱۶۰۰ خادم و چیدمان روزانه ۲۰۰ هزار جلد ادعیه

تاج با بیان اینکه بخش صحافی حرم مطهر وظیفه ترمیم و جایگزینی کتاب‌های فرسوده را بر عهده دارد می‌گوید: این واحد با فعالیت حدود ۱۶۸ نفر از بهترین صحافان با تجربه و متعهد در ۸ کشیک کاری در صحن پیامبر اعظم(ص) خدمات ارائه می‌دهد. کنترل و جلد کنی، کنترل کیفیت صحافی، جدا کردن جلدهای فرسوده، باز نگری اوراق، استخراج کسری یا فرسودگی ورق‌های کتاب، مرتب کردن و صفحه‌گذاری، انجام دوخت برگه‌های کتاب‌های بازسازی شده و چسباندن نوار شومیز جهت استحکام قسمت دوخته شده از مراحل صحافی هستند.

او در پایان به بخشی از کار همکارانش نیز اشاره کرده و بیان می‌کند: در مراسم شب‌های قدر گذشته حرم مطهر بیش از ۴۰۰۰ سبد حاوی کتب لیالی قدر قریب به 500 هزار جلد کتاب را در بیش از ۵۰ محل در اختیار زائرین عزیز قرار داده و پس از انجام خدمت و وجین نمودن و تفکیک نهایی مجدداً به انبارهای آستان منتقل نمودیم.