به گزارش قدس آنلاین، آستان مقدس امام هشتم در مشهد همواره شاهد زیارت عاشقان و دلباختگان رضوی بوده است اگر چه حرم مطهر در طول تاریخ در معرض حوادث و بحران های بسیاری بوده است ولی خیل بی شماری از علاقمندان به خاندان رسول اکرم(ص) روی به این آستان داشته اند و رنج سفر را به عشق زیارت آن حضرت به جان پذیرفته اند. در دوره قاجار نیز، زائران با مشکلات ناشی از دشواری های مربوط به وضعیت بد راهها، بهداشت، تهاجم راهزنان و نا امنی های ناشی از هجوم مهاجمان داخلی و خارجی مواجه بوده اند. بررسی ساختار محتوای عریضه های به جا مانده از زوار در این دوره، حاوی دقیق ترین و جزئی ترین اطلاعاتی است که سبب و علت درخواست مساعدت زائران را از آستان قدس رضوی آشکار می سازد.

  با بررسی عریضه های زوار این دوره، بیماری و فوت همراهان، طولانی شدن مدت سفر، فقر، تنها و بی سرپرست بودن، هجوم و حمله راهزنان از جمله علل نگارش عریضه بوده است. محتوای عریضه ها، حاوی یک مقدمه در اهداء سلام، تحیت و تکریم مقام متولی و معرفی مختصر صاحب عریضه از حیث جنسیت، لقب و شهرت و یا اتساب خود به رجال و علماء است. در بدنه عریضه علت درخواست ذکر می شد و در انتها بر اهمیت این درخواست با استفاده از جملات تحذیری تاکید می شد. حواشی عریضه هم ممهور به مهر و خط توصیه کنندگان و شاهدان می شد. نوع نگارش عریضه ها بر حسب طبقات اجتماعی متفاوت بود. طبقات اجتماعی بالا عریضه هایشان با تفصیل و نگارش زیباتری تقریر می شد  و عریضه زائرانی که سواد خواندن و نوشتن نداشتند، توسط محرران و عریضه نگاران که به طور حرفه ای به این شغل اشتغال داشتند، نگاشته می شد. در عریضه های زنان زائر از اصطلاح کمینه، ضعیفه، عاجزه، پاشکسته و یا ترکیبی از دو اصطلاح استفاده می شد و در صورتی که سیده یا سادات بودند، صفت آن نیز مرقوم می شد ولی در عریضه مردان فقط به شغل و طبقه اجتماعی فرد اشاره می شده است.

    اقامت زوار در مشهد تا چند ماه به طول می انجامید عریضه ها اغلب درخواست خرجی برگشت، پرداخت مقرری در مدت اقامت، پول یک جفت کفش، چادر و پوستین بوده است. سیستم پرداخت ها برای زائرین بدین منوال بود که بسته به مدت زمان اقامتشان در مشهد و همچنین بر حسب وضع حال و موقعیت معیشتی آنها به صورت روزانه و یا هر چند روز یکبار نان و وجه خورشت به آنها تعلق می گرفت .این کمک ها تقریباً  هم روزه بود.هزینه کمک به زائران اغلب از محل موقوفات  وزیر نظام و عتیق علی منشی تامین می شد.

   بررسی اسناد کمک های مالی زائران، توسط شخص متولی وقت انجام می گرفت که به مطالعه مستقیم درخواست ها می پرداخت و سپس در قسمت بالای عریضه ها، با دستخط خود، خطاب به تحویلداران آن آستان دستور پرداخت مبالغی وجه نقد و یا وجوه جنسی که غالباً نان بود، به فرد درخواست کننده را می داد و مهر می نمود و در نهایت از تحویلداران می خواست تا پس از پرداخت کمک،از صاحب عریضه، رسید دریافت نمایند. این رسید غالباً در ظهر همان عریضه و یا در سندی دیگر، ازصاحب عریضه اخذ می گردید. سند ذیل( به شماره اموالی 203694 ثبت مرکز اسناد آستان قدس رضوی) یک نمونه از این گونه عریضه هاست که خطاب به محمد علی صدرالممالک، متولی باشی وقت آستان قدس رضوی در سال 1303 قمری نگاشته شده است.

جناب عالی سرکار آقای متولی دام اقباله

عرض می شود داعی سید حسن نام از سادات دزفول از طایفه حاج سید عیسی نقیب عربستان به عزم زیارت حضرت ثامن الائمه علیه آلاف من الثناء و التحیه بی خرجی مشرف شده، در تهران ازسرکار امین السلطان وجه تومان به جهت مخارج التفات فرمود. متوقع از سرکار، التفاتی و مرحمتی درباره این داعی بشود برای مخارج رفتن خود با مرکوب . زیاده عرضی نیست.  والسلام       حسن الحسین الموسوی

 [حاشیه پیشانی سند:]  حاجی ملا محمد علی تحویلدار، مبلغ یک تومان ده من نان به موجب این نوشته به جناب سید از بابت موقوفه زواری بدهید. ذیقعده  1303        [سجع مهر:] الراجی محمد علی الحسینی

[حاشیه سمت راست سند: ]  بسم الله الرحمن الرحیم   السید المشارالیه من اجلا السادات و محل و الالتفات و اعانته من افضل القربا   [سجع مهر:] عبدالرحیم بن محمد علی

  بسم الله الرحمن الرحیم    بلی جناب سید از زوار مستحقین است    [سجع مهر:]  الواثق باالله علی الموسوی الجزایری

[ پشت سند:]   یک تومان با ده من نان به اینجانب رسید    [سجع مهر: ] حسن الموسوی

مهدی خانی زاده کارشناس مسئول بخش طبقه بندی و آماده سازی مرکز اسناد آستان قدس رضوی