آمنه مستقیمی: بیست و پنجم ذی‌القعده روز دحوالارض به معنای گسترده شدن زمین است. از امیرالمومنین(ع) روایت شده که فرمودند: «نخستین رحمتی که از آسمان به زمین نازل شد، در بیست و پنج ذی‌القعده بود. کسی که در این روز روزه بگیرد و شبش را به عبادت بایستد، عبادت صد سال را که روزش را روزه و شبش را عبادت کرده است، خواهد داشت».

دحوالارض در قرآن

دَحْوُالْأرْض به معنای گستراندن زمین، روز بیرون آمدن زمین از زیر آب است. برخی آن را به گسترش دادن خشکی‌های زمین و بعضی به حرکت زمین معنا کرده‌اند. بنابر منابع روایی، گسترده شدن زمین در روز ۲۵ ذی‌القعده بوده ‌است. همچنین براساس منابع حدیثی و تاریخی، نخستین جایی از زمین که از آب سر برآورد، مکه یا کعبه بود. آیه ۳۰ سوره مبارکه نازعات «وَالْأَرْ‌ضَ بَعْدَ ذَلِک دَحَاهَا؛ و زمین را پس از آن گسترانید»، تنها آیه‌ای است که به واقعه دحوالارض اشاره دارد. بیشتر مفسران، در ذیل این آیه، مسئله‌ی دحوالارض را مطرح کرده‌اند.

تعابیر روایی از دحوالارض

بنابر بعضی روایات در این روز وقایعی همچون فرود آمدن کشتی نوح(ع) بر کوه جودی، تولد حضرت ابراهیم(ع) و حضرت عیسی(ع) و نزول نخستین رحمت خدا بر حضرت آدم(ع) به وقوع پیوسته‌است. همچنین در برخی از روایات این روز به عنوان روز قیام امام زمان(عج) معرفی شده و شیخ عباس قمی(ره) دحوالارض را از چهار روز معروفی ذکر کرده که روزه آن ثواب هفتاد سال عبادت را دارد. دحوالارض در فرهنگ اسلامی از روزهای بافضلیت شناخته و اعمالی همچون غسل، روزه و نماز در آن سفارش شده‌ است.

از امام رضا(ع) روایت شده که فرمودند: در بیست و پنجم ذی‌القعده رحمت خدا نشر و زمین در این روز گسترش یافته و کعبه در آن نصب شده و آدم(ع) در این روز به زمین هبوط کرده است.(بحارالانوار، ج۱۱، ص۲۱۷)

فضیلت روز دحوالارض

راوی می‌گوید: «به هنگام جوانی در شب بیست و پنجم ذی‌القعده به همراه پدرم در خدمت امام رضا(ع) شام خوردیم، پس امام(ع) فرمود: شب بیست و پنجم ماه ذی‌القعده حضرت ابراهیم(ع) و حضرت عیسی‌(ع) متولد شدند. و زمین در آن شب از زیر کعبه گسترش پیدا کرد، و نیز فضیلتی در این شب وجود دارد که هیچ‌کس از آن یاد نکرده است و آن این است که هر کس در آن روز روزه بگیرد مانند کسی است که شصت ماه روزه گرفته باشد(ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص ۷۹)

تأیید علما بر ماجرای دحوالارض

برخی از علما، گسترده شدن زمین از کعبه را با یافته‌های علمی سازگار دانسته و می‌گویند از آنجا که کعبه، بلندترین نقطه زمین بود، پس از فرونشستن آب، نخستین نقطه‌ای بود که ظاهر شد و سپس سایر نقاط زمین از زیر آب بیرون آمدند. عده‌ای از محققان معاصر نیز تلاش کردند این مطلب را با نظریات علمی همچون ریخت‌شناسی زمین و نظریه اشتقاق واگنر توضیح و توجیه کنند.

اعمال شب و روز دحوالارض

قیام به عبادت و شب زنده‌داری در این شب که ثواب آن برابر است با ثواب صد سال عبادت و شب زنده‌داری؛ روزه گرفتن که در روایات به آن تأکید شده و دارای ثواب زیادی است؛ در این روز مستحب است خواندن دعایی که با این فراز «اللَّهُمَّ دَاحِیَ الْکَعْبَةِ وَ فَالِقَ الْحَبَّةِ وَ صَارِفَ اللَّزْبَةِ وَ کَاشِفَ الْکُرْبَةِ ...» آغاز می‌شود؛ خواندن دو رکعت نماز هنگام ظهر به این کیفیت که در هر رکعت آن یک‌بار سوره‌ی حمد و پنج مرتبه سوره‌ی والشمس خوانده شود و سپس بعد از سلام دادن نماز گفته شود: «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ، یَا مُقِیلَ الْعَثَرَاتِ أَقِلْنِی عَثْرَتِی یَا مُجِیبَ الدَّعَوَاتِ أَجِبْ دَعْوَتِی یَا سَامِعَ الْأَصْوَاتِ اسْمَعْ صَوْتِی وَ ارْحَمْنِی وَ تَجَاوَزْ عَنْ سَیِّئَاتِی وَ مَا عِنْدِی یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ»((إقبال الأعمال، ج ۱، ص ۳۱۰ تا ۳۱۴) و زیارت امام رضا(ع) ازجمله اعمالی است که برای این روز عظیم‌الشان توصیه شده است.