حجت الاسلام والمسلمین هادی سروش در نوشتاری با عنوان« درباره استفاده معنویِ وافر از عرفه» این گونه آورده است:
استفاده از عرفه
طبق روایات حضرت آدم در این سرزمین انابه و دعا داشت و حضرت ابراهیم چگونگی مناسک حج را از جبرییل اخذ نمود و آخرین سوره قرآن بر پیامبر رحمت (ص) نازل شد .
چند نکته کوتاه و عمیق :
۱ ) مهم در مورد عرفه این است که ؛ روز دعاست و استغفار ، و البته زیارت حضرت اباعبدالله الحسین (ع) .
اهمیت دعا در چنین روزی با سخن دریابید ؛ طبق روایات معتبره ؛ روزه در روز عرفه ، کفاره و جبران ۹۰ سال گناه است . اما در دستورات دینی و احادیث ما آمده ؛ اگر بسبب روزه حال دعا در روز عرفه را از دست میدهید ، روزه نگیرید و تا توفیق دعا را از دست ندهید.
۲ ) دعا باید از باطن انسان برخاسته تا بتواند با عالَم ملکوت تماس برقرار کند .
پس مهم ؛ هماهنگی باطن با دعاست و هماهنگی باطن ما با عالَم دعا و مناجات در این است که ؛ دعا با حضور قلب و توجه باشد.
حضور قلب درباره اینکه کجا آمده ام؟ با چه کسی صحبت میکنم ؟ میزبانم کیست و مهمان چه کسی هستم ؟ این نقطه عمر من در این زمان یعنی روز عرفه ، و در این مکان چه بسا که تکرار نشدنی نباشد !
۳ ) در دعا و روز عرفه باید متوجه ظرفیت خویش بود . دعایی که طولانی شود و همراه با خستگی و از این پا به آن پا شدن باشد و گاهی ایستاده و گاهی نشسته انجام شود و یا دائما سرشماری صفحات باقی مانده شود، نمی تواند دعای کاملی باشد.
به این نکته مهم در دعاهای طولانی ، عارف ملکی تبریری و امام خمینی توجه وافری نموده اند.
مرحوم ملکی تبریزی درباره دعاهای طولانی در کتاب المراقبات می فرماید: از صفحات دعاهای طولانی به مقداری که برای دعا نشاط داری و نیز حضور قلب و حال دقت در مضامین آن دعا را داری ، از آن دعا را ، بخوان .
وامام خمینی در شرح چهل حدیث تصریح می کنند :
این دعاهای طولانی که از ائمه (ع) صادر شده مانند دعای ابوحمزه و دعای عرفه و.. مناسب با حال خود آنان بوده و نه مناسب با حال امثال ما ، ما باید به مقدار توان و حال مان بخوانیم.
۴) مهم ترین نکته که نقطه عطف دعا شمرده میشود ؛ ادب عرفانی دعا میباشد. ادب معرفتی دعا در این است که آدمی از هر آنچه غیر خداست دست شسته و پشت سر گذارد ، و به کلی از مردم قطع امید کند ، و خود را در محضر حضرت رب العالمینی ببیند که همه چیز از آن اوست و آماده فضل و عنایت به بنده اش میباشد.
۵)نکته قابل توجه در مورد عرفه این است که روزعرفه روزی است که پیامبر خدا خطبه ای برای مسلمین ایراد نمودندو وظیفه ماست که بدان توجه کنیم. در این سرزمین پیامبر رحمت (ص) به مسلمین فرمود : “ای مردم سخنان مرا بشنوید! شاید دیگر شما را در این نقطه ملاقات نکنم. شما به زودی بسوی خدا باز می‌گردید. در آن جهان به اعمال نیک و بد شما رسیدگی میشود. من به شما توصیه میکنم هرکس امانتی نزد اوست باید به صاحبش برگرداند. هان‌ای مردم بدانید ربا در آئین اسلام اکیداً حرام است. از پیروی شیطان بپرهیزید. به شما سفارش میکنم که به زنان نیکی کنید، زیرا آنان امانت‌های الهی در دست شما هستند و با قوانین الهی برشما حلال شده اند. هر مسلمانی با مسلمان دیگر برادر است و مسلمانان جهان با یکدیگر برادرند و چیری از اموال مسلمانان بر مسلمان دیگری حلال نیست مگر این که به طیب خاطر به دست آورده باشد.”
در عرفه چه بخواهیم؟
از آنجا که ما در واقع نمیدانیم از خدا چه بخواهیم ، و حداکثر خواسته های ما شاملِ زندگی و سلامت و عافیت میشود و حال آنکه ؛ من و شما از طرفی در یک جهان پر از حوادث و پیچیده زندگی میکنیم بطوریکه تشخیص سره از ناسره بشدت سخت شده ، و از طرف دیگر جهان ابدی در پیش رو داریم و ضرورتا باید خواسته ها و تقاضاهای ما متناسب با آن ابدیت باشد و متاسفانه از آن عوالم و مقتضیات آن هم چیزی نمیدانیم ، پس لازم و ضروری است دعا کردن و نوع حوائج را ، از راهنمایان این راه ، فرا بگیریم.
حوائج مهم در روز عرفه از دیدگاه امام سجاد(ع) جدا آموزنده و درخور توجه است. امام (ع) خدا را به مقربانش قسم داده و درخواست‌هایش را بیان می‌کند که بخش مهم آن چنین است:
۱) طلب نعمت ولایت الهی که قرار گرفتن در تحت سرپرستی خدا میباشد و ثمره اش ؛ بیرون بودن از دسترس شیطان است :
«وَتَوَلَّنی بِما تَتَوَلّی بِهِ اَهلَ طاعَتِک…»
۲) درخواست توفیقِ توبه و طهارت و دوری از گرفتاری استدراج است و استدراج ؛ به امید آینده بودن و مشغول بهرمندی از نعمت ها و غفلت است :
«وَ لا تَستَدرِجنی بِاِملائِک لِی استِدراجَ مَن مَنَعَنی خَیرَما عِندَهُ…»
۳) درخواست بیداری و دوری از راه و روش زیاده خواهان غافل :
«وَ نَبّهنی مِن رَقدَهِ الغافلینَ، وَ سِنَهِ المُسرفِینَ، وَ نَعسَهِ المَخذُولِین»
۴) طلب توجه و حضور قلبی به کمالات :
«وَ خُذ بِقَلبی اِلی مَا استَعمَلتَ بِهِ القانِتِینَ…»
۵) درخواست دوری از هر رفتار و اخلاقی که موجب دوری از خدا میشود :
«وَ اَعِذنِی مِمّا یباعِدُنی عَنک…»
۶) طلب تسهیل و آسان شدن همه ی ورودی های راه‌های خیری که به او منتهی میشود :
«وَ سَهِّل لِی مَسلَک الخَیراتِ اِلَیک…».
۷) نجات از فتنه هایی که در میان خانواده ها و جوامع در حالت عادی گریزی از آن نیست :
«وَ نَجِّنِی مِن غَمَراتِ الفِتنَهِ…».
۸) حفظ و هدایت قلب ، از گرایش به زشتیها :
«وَ اَشعِر قَلبِی الاِزدِجارَ عَن قَبائِحِ السَّیئاتِ…».
۹) پاک نمودن و زدودن باطن از دنیادوستی :
«وَ انزِع مِن قَلبِی حُبَّ دُنیا دَنِیهٍ تَنهی عَمَّا عِندَک…».
۱۰) درخواست دوری از هر سرافکندگی هنگام ملاقات خداوند:
«وَ لا تُخزِنی یومَ تَبعَثُنِی لِلِقائِک…».
۱۱) طلب شوق فراوان برای دیدار حق و جوار رحمت الهی:
«وَ اجعَل رَغبَتی اِلَیک فَوقَ رَغبَهِ الرّاغِبِینَ…».
۱۲) درخواست حیات طیبه و زندگیی که منطبق بر همه خواسته های خدا باشد:
«فاحینی حیاه طیبه تنتظم بما ارید».
نظر شما