یکی از حوادث برجسته تاریخ اسلام که هشتاد و چند آیه از سوره آل عمران پیرامون آن نازل شده، ماجرای «مباهله» است. واقعه‌ای شگفت‌انگیز که اگر هم‏سطح غدیر نباشد، از آن کم اهمیت‌تر نیست و آن را زیربنای غدیر می‌دانیم.

گفت‌وگوی ما با حجت‌الاسلام والمسلمین ابراهیم انصاری بحرینی، مفسر و پژوهشگر قرآن کریم درباره مباهله و دلیل اهمیت آن است.

مباهله، اساس غدیر است

حجت‌الاسلام انصاری بحرینی در ابتدا با بیان اینکه امام رضا(ع) آیه مباهله را روشن‌ترین آیه در قرآن کریم برای اثبات امامت علی(ع) دانسته‌اند، می‌گوید: در روایتی آمده است که روزی مأمون به علی بن موسی الرضا(ع) گفت: بزرگ‌ترین فضیلت امام علی(ع) را که قرآن بر آن دلالت دارد به من بگو. امام رضا(ع) فرمود: فضیلت او در مباهله است. سپس آیه مباهله را قرائت کرد و فرمود: رسول خدا(ص)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) را دعوت کرد که پسرانش بودند و حضرت فاطمه(س) را دعوت کرد که در اینجا مصداق کلمه بانوان است و امام علی(ع) را دعوت نمود که به حکم خداوند عز و جل، نَفْس یا همان جان پیامبر(ص) است. هیچ آفریده‌ای برتر از پیامبر(ص) نیست. پس به حکم خداوند، باید کسی برتر از نَفْس یا جان پیامبر(ص) نباشد.

او ادامه می‌دهد: مباهله پایه و اساس غدیر است و پس از جریان غدیر، خدای بزرگ در قرآن کریم به وضوح و به طور شفاف، وجود مبارک امیرمؤمنان(ع) را به منزله «نَفْس» و خود پیامبر(ص) یاد کرده است و این فضیلت بزرگ را به آن حضرت اختصاص داده است. در آیه 61 سوره آل‌عمران می‎خوانیم: «فَمَنْ حَاجَّکَ فِیهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَی الْکاذِبِین»، به این معنا که: «هر گاه بعد از علم و دانشی که به تو رسیده، باز کسانی با تو به محاجه و ستیز برخیزند، به آنها بگو: بیایید ما فرزندان خود را دعوت کنیم و شما هم فرزندان خود را، ما بانوان خویش را دعوت نماییم و شما هم بانوان خود را، ما نفوس خود را دعوت کنیم و شما هم نفوس خود را، آن‏گاه مباهله کنیم و لعن خدا را بر دروغگویان قرار دهیم».

مباهله نشانگر عظمت پنج تن آل عبا

این مفسر و پژوهشگر قرآن کریم به طور مختصر، ماجرای مباهله را این‏گونه توضیح می‌دهد: در صدر اسلام، برخی از سران نصاری خدمت پیامبر(ص) آمده و در مورد حضرت عیسی با حضرت اختلاف داشتند که بحث به مباهله کشیده شد و نصاری هم قبول کردند. ولی آنان بعداً گفتند که اگر پیامبر(ص) با قوم خود با ما مباهله کرد، معلوم می‏شود که پیامبر نیست و اگر با اهل بیت خاص خود مباهله کرد، دیگر با او مباهله نمی‌کنیم، مباهله یعنی لعنت فرستادن و نفرین‌کردن دروغگو. او اهل بیت خود را پیش نخواهد انداخت مگر اینکه صادق باشد، و چون صبحگاهان جهت مراسم مباهله خدمت حضرت آمدند، دیدند که پیامبر(ص)، علی(ع) و فاطمه(س) و حسن(ع) و حسین(ع) را به همراه آورده است. پس آنان از مباهله منصرف شدند و با حضرت به پرداخت جزیه مصالحه کردند.

نویسنده کتاب خفایا المباهله اظهار می‌کند: ماجرای مباهله، علاوه بر این که دلالت بر حقانیت اسلام و شکست هیئت بلند پایه مسیحیان دارد، نشانگر عظمت مقام علی(ع) و فاطمه(س) و حسن(ع) و حسین(ع) است، چرا که پیامبر(ص) از میان آن همه مسلمانان، فقط ایشان را به صحنه مباهله آورد. با تطبیق به آیه مباهله، حضرت علی(ع) به عنوان جان پیامبر(ص)، و حسن(ع) و حسین(ع) به عنوان پسران پیامبر معرفی شده‎اند.

مباهله در آیینه غدیر

این پژوهشگر دینی در مورد شباهت غدیر و مباهله توضیح می‌دهد: رسول خدا(ص) با درک مسئولیت مهم از طرف خدای متعال در یک شرایط بسیار حساس در غدیر خم و در حضور بسیاری از مسلمانان، امامت الهی امیرمؤمنان(ع) را به صورت رسمی و علنی ابلاغ و اعلام نمود و پیشاپیش نسبت به ولایتی که بر مسلمانان داشت اقرار گرفت. او از کلمه‌ای استفاده کرد که خداوند متعال در مقام بیان ولایت پیامبر(ص) آن را به کار برده است و آن کلمه‌‏ی «اَوْلَی» در آیه 6 سوره احزاب «النَّبِیُّ اَوْلَی بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ اَنفُسِهِمْ» است. در غدیر، علی(ع) مانند پیامبر(ص) شد و بر مؤمنان از نفس‌شان اولویت پیدا کرد. درِ آسمان غدیر باز نشد، مگر بعد از بروز و ظهور أَنْفُسَنا در مباهله، آنجا که پیامبر(ص) فرمود «وَاخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ» واگذار کسی که علی را واگذارد، و در مباهله فرمود: «لعنت الله علیه» کفار را لعنت می‌کنیم.

او تاکید می‌کند: مباهله با «أَنْفُسَنا» و جان ما در ارتباط است. أَنْفُسَنا یعنی باز شدن راه بسته آسمان‌ها، بلکه تمام عوالم توسط علی(ع). به واسطه امیرالمؤمنین(ع) باب آسمان باز شد و حجاب‌های ظلمانی و نورانی کنار رفت. مباهله قبل از هر چیز با احیای نبوت و ولایت، پر شکوه‏ترین و شگفت‏انگیزترین جلوه از حقیقت جاودانی و جهانی اسلام که همان نبوت و خاتمیت نبوی و ولایت و امامت علوی است، ارتباط دارد.

حجت‌الاسلام انصاری بحرینی در پایان با تاکید بر اینکه شبیه‌ترین حادثه به غدیر خم همین جریان مباهله است، می‌گوید: آیه مباهله، عالی‌ترین مدرک برای حقانیت و امامت بلا فصل امیرالمؤمنین(ع) بعد از پیامبر(ص) و بدیهی‌ترین دلیل بر فضیلت علی(ع) است. خدای متعال در این جریان، حجت‌ها را بر عالمیان نشان داده است تا مردم، آن‌ها را شناخته و از صراط مستقیم خارج نشوند. در این آیه، خداوند به پیامبر(ص) دستور می‌دهد که نَفْس خود را برای مباهله دعوت کند. بدیهی است که مراد از نفس پیامبر(ص)، شخصی غیر از خود آن حضرت است و علی(ع) در فضایل و کمالات، به غیر از مسئله پیامبری هم‏رتبه پیامبر(ص) و مساوی با ایشان است.