• فربد فدائی، روانپزشک

 در فرهنگ ایرانی راست با درست و چپ با نادرستی و کژی و کاستی تداعی می شود. در فهرست متضادهای فیثاغورثیان در یونان باستان، راست مرتبط می شود با محدود، طاق، یک، مذکر، آرامش، روشن، خوب و مربع. در حالی که چپ اشاره دارد به نامحدود، جفت، فراوان، مونث، متحرک، تاریک، بد و مستطیل.

تقریبا در هر فرهنگ انسانی ارزش های مثبت با راست و ارزش های منفی با چپ تداعی می شود. به احتمال زیاد این قطب بندی انگاری از فراگیر بودن راست دستی منشاء می گیرد.

اما چرا پدیده برتری یک دست چنین تاثیر نیرومندی بر اسطوره فرهنگ داشته است؟  شاید به دو دلیل؛ نخست این که تفاوت بین دست ها نه در ساختار بلکه در کارکرد آن هاست و این امر به پدیده برتری یک دست بر دیگری کیفیتی مرموز و حتی جادویی می بخشد. چه شباهتی کاملتر از آنچه بین دو دست هست وجود دارد؟ و با این همه چه تفاوت شگفتی بین این دو هست!

دومین دلیل این است که گویا راست دستی منحصر به انسان و از ممیّزات وی از جانواران است. شاید به همین دلیل تقریباً به راست جنبه مقدس و به چپ جنبه کفر آمیز می دهد.

ناقرینگی کارکردی در عین تقارن ساختاری و عنصر منحصر بفرد انسانی که در در دست ها ملاحظه می شود ناقرینگی همراهی را نیز در مغز انسان مشخص می کند ، یعنی برتری نیمکره ً چپ مغز بر نیمکرهً راست به دلیل جای داشتن مراکز گفتاری در نیمکره چپ( با توجه به این که فهم و تولید گفتار یک ویژگی منحصر به فرد  انسانی تلقی می شود و هم از این روست که انسان را حیوان ناطق خوانده اند.

در حدود ۹۰ درصد مردم راست دست هستند. این درصد به صورت تقریبی از سپیده دم تاریخ تاکنون ثابت مانده است. می توان انتظار داشت که بر حسب یافته های تجربی در اکثریت این افراد، مراکز گفتار در نیمکره چپ باشد.

وجود مراکز گفتار در نیمکره چپ نخستین بار در سال ۱۸۲۵ و سپس در سال ۱۸۳۶  میلادی بر پایه بررسی بر روی بیماران عنوان شد اما به صورت رسمی از سال ۱۸۶۱ و به دنبال بررسی های بروکا  پزشک فرانسوی پذیرفته شد.

در اکثر موارد چپ دستی جنبه ژنتیک دارد و ناشی از قرار داشتن مراکز گفتار در نیمکره راست است اما در ۴۰ درصد افراد چپ دست به علت تاثیرات آسیب شناختی و صدمه به نیمکره چپ، نیمکره راست مجبور می شود وظایف نیمکره چپ را بر عهده بگیرد و از جمله کنترل دست چپ به وسیله نیمکره راست انجام می شود. با توجه به این که ظرفیت های گفتاری نیمکره راست هیچ وقت معادل با نیمکره چپ نیست، در چپ دستان آسیب شناختی، موارد اختلاف گفتاری و نوشتاری بیشتر از چپ دستان ژنتیکی است.

در عین حال بسیاری از نوابغ جزو افراد چپ دست بوده اند، از جمله آلبرت آینشتاین ، هلن کلر، ماری کوری، مارک تواین، موتزارت، داوینچی، بتهوون، چرچیل، چارلی چاپلین.

بنابراین چپ دستی با نبوغ و خلاقیت هیچ منافاتی ندارد.  البته زندگی در دنیایی که اکثر وسایل آن برای افراد راست دست ساخته شده است برای چپ دستان مشکل است و به همین دلیل توجه به وسایل مناسب برای افراد چپ دست در سال های اخیر مورد توجه بوده است.یکی  از کارهایی که سابق بر این انجام می شد و امروز کاملا نهی می شود، سرزنش کودکان چپ دست و واداشتن آنان به نوشتن با دست راست بود که طبعا با خواندن این گزارش تائید می کنید که اقدامی نامناسب و برخلاف زیست شناختی این کودکان می باشد.

در انتها نیز باید یادی کرد از افرادی که به طور هم زمان قادر به استفاده از هر دو دست خود می باشند که حاکی از وجود دو مرکز تکلمی گفتار ، هم در نیمکره جپ و هم در نیمکره راست می باشد.