به گزارش قدس خراسان، معدن فیروزه نیشابور در حالی یکی از نقاط قوت خراسان رضوی است که به جایگاه آن در عرصه بین‌المللی کمتر پرداخته شده است. معدنی که می‌تواند با به‌روزآوری نحوه فروش و برداشت به درآمدزایی بالایی برسد اما در حال حاضر نحوه برداشت، عرضه و وجود رقیبان بین‌المللی سبب شده این محصول در بازارهای بین‌المللی جایگاه چندانی نداشته باشد.
مسئول تحقیق و توسعه کارگروه گوهرسنگ اتحادیه تولید و صادرکنندگان طلا، نقره و جواهر کشور در این باره عنوان کرد: شاخص ارزیابی کیفیت فیروزه تی‌کیوآی است و مقیاس عدد آن بین هشت تا ۱۰۰ تعریف می‌شود. هر چه این عدد بزرگ‌تر باشد کیفیت و ارزشمندی فیروزه نیز بیشتر است و باید بدانیم کمتر از یک درصد فیروزه موجود در بازار امتیاز ۹۰ به بالا را دریافت می‌کنند و بهترین کیفیت فیروزه ایران در مناطق نیشابور، سیستان و بلوچستان و کرمان و در سطح بین المللی کشور مصر، شمال غربی چین منطقه تبت، کشور مکزیک و بخش جنوب غربی ایالات متحده قرار دارد.
برندسازی ترکیه برای فیروزه
عماد دولتشاه ادامه داد: قدرت رسانه‌ای یک کشور تأثیر و اهمیت بسیار زیادی در برندینگ فیروزه دارد. به طوری که کشور ترکیه توانسته نام فارسی «پیروزه» و به عربی «فیروزه» را به نام خود و با نام «ترکویز» معرفی کند و امروزه در بازار جهانی ترکویز به عنوان نام سنگ فیروزه شناخته می‌شود.
وی به عوامل سنجش کیفیت فیروزه در بازار اشاره کرد و گفت: از نظر بازار کیفیت فیروزه وابسته به کیفیت رنگ، بافت، برش، وزن و ابعاد آن است که در سطح جهانی ۱۸ دسته‌بندی برای آن در نظر گرفته شده و متناسب با جغرافیای جامعه مصرف‌کننده؛ تقاضا برای تهیه آن تغییر می‌کند.
مسئول تحقیق و توسعه کارگروه گوهرسنگ اتحادیه تولید و صادرکنندگان طلا، نقره و جواهر کشور افزود: مثلاً در خاورمیانه و اقیانوسیه فیروزه آبی پررنگ و بدون رگه ارزشمند است در صورتی که در آمریکا و اروپا فیروزه عنکبوتی تقاضای بیشتری دارد اما از نظر علمی فرایند تشکیل و فرمولاسیون آن معیارهای کیفی را تعیین می‌کنند به عنوان مثال هر چه معدن فیروزه در ارتفاع و عمق بیشتر، محیط مرطوب‌تر و غلظت مس بیشتری قرار داشته باشد کیفیت فیروزه از نظر جهانی بهتر خواهد بود. بر همین اساس ۷۰ درصد فیروزه‌های موجود در بازار برای ایجاد رنگ‌های جذاب‌تر و کیفیت بیشتر بهسازی می‌شوند که تشخیص آن نیاز به تجربه دارد.
دولتشاه در پاسخ به این پرسش که آیا عرضه فیروزه نیشابور در بازار کم شده است؟ عنوان کرد: در بازدید از معدن فیروزه نیشابور موجودی خزانه و رگه‌های معدن در حالت معمولی قرار داشت و سیاست‌ها و برنامه استخراج و عرضه طبق روال خود انجام می‌شد.
وی در ادامه توضیح داد: سه سال پیش به دلیل تأخیر ۹ ماهه در اجرای مزایده معدن فیروزه نیشابور و وجود رگه‌های باکیفیت، حجم بالایی از فیروزه وارد بازار شد و متناسب با آن تقاضا و انتظار بازار بالا رفت. همچنین در طول دوره کرونا تولید و عرضه کم شد و با پایان یافتن محدودیت‌های کرونا حجم تقاضا برای این محصول به بالاترین حد خود رسید که سرعت و حجم استخراج کنونی، امکان تأمین این حجم از تقاضا را ندارد و در کنار این موارد عمده بنکداران فیروزه برای افزایش قیمت آن و ایجاد تورم، نسبت به عرضه فیروزه در بازار اقدام نمی‌کنند به طوری که شاهد حضور فیروزه‌های سیستان و بلوچستان به عنوان فیروزه نیشابور در بازار هستیم که از نظر کارشناسی تمایز دادن این دو نوع فیروزه کار بسیار تخصصی است.
مسئول تحقیق و توسعه کارگروه گوهرسنگ اتحادیه تولید و صادرکنندگان طلا، نقره و جواهر کشور درباره آینده بازار فیروزه تشریح کرد: بازار هیچ وقت منتظر نمی‌ماند، فناوری و تاجران توانسته‌اند با روش‌های جایگزین نسبت به تولید فیروزه‌های سنتتیک و مصنوعی و بهسازی فیروزه‌های نامرغوب نیاز بازار را تأمین کنند و همین موجب می‌شود در صورت عدم به‌روزرسانی قوانین کشور در خصوص صادرات سنگ‌های قیمتی و عدم استفاده از ظرفیت برنامه‌های بین‌المللی از جمله پیمان شانگهای؛ به زودی همان سهم ناچیز بازار بین‌الملل را هم از دست بدهیم.
دولتشاه به آمارهای دیگری در این حوزه اشاره کرد و گفت: از نظر آماری حجم توسعه و تقاضای بازار گوهرسنگ‌ها در جامعه بین‌المللی سالانه بین ۶ تا ۹ درصد است اما این عدد در کشور ما با ورود محصولات مصنوعی جایگزین و کاهش نرخ تولید خیلی پایین‌تر است. بازار فیروزه ایران در مقیاس جهانی به دلیل محدودیت‌های گمرکی، بانکی و ارزی توفیقات زیادی نداشته و محدود به کشورهای مجاور است، اما کشورهایی مانند پاکستان، ترکیه، عراق و امارات که دسترسی به بازار بین‌المللی دارند بیشترین سود را از تجارت فیروزه ایران به سایر نقاط جهان می‌برند.
روش استخراج انفجار کنترل شده است
نایب رئیس کارگروه گوهرسنگ اتحادیه تولید و صادرکنندگان طلا، نقره و جواهر کشور با اشاره به قدمت، شواهد و قرائن در شهر نیشابور تصریح کرد: بیش از ۴هزار سال است که از معادن فیروزه نیشابور برداشت می‌شود و روش‌های استخراج متعددی در معادن وجود دارد که در معدن فیروزه نیشابور، استخراج زیرزمینی است. در استخراج زیرزمینی با کندن چاه‌های عمودی و افقی خود را به زیر ذخیره می‌رسانند و ذخیره را استخراج می‌کنند.
نامدار خلیلیان ادامه داد: نحوه استخراج در معدن فیروزه نیشابور «کات اند فیلد» به معنی کَند و آکند است. در حقیقت کسانی که کار اکتشاف را انجام می‌دهند تونل‌هایی حفر می‌کنند و به دنبال رگه‌های فیروزه می‌گردند. در جایی که رگه فیروزه وجود دارد آنجا را استخراج می‌کنند و فیروزه از داخل رگه‌ها خارج می‌شود و باطله‌ها یا اضافه‌های استخراجی دوباره سر جای خود برمی‌گردد. در این روش نشست زمین نخواهیم داشت چون باقیمانده مواد استخراجی سر جای خود برمی‌گردد.
وی با بیان اینکه در همه جای دنیا روش‌های به‌روزی وجود دارد، متذکر شد: روش استخراج فیروزه در این معدن یک روش سنتی و قدیمی است چون از دینامیت استفاده می‌شود، زمانی که رگه‌های فیروزه را پیدا می‌کنند با «پیکو» به فاصله یک و نیم متر از سمت راست و یک و نیم متر از سمت چپ حفره‌هایی ایجاد می‌کنند و دینامیت را در آن قرار داده و به وسیله انفجار کنترل شده این اقدام‌ها انجام می‌شود.
خلیلیان ادامه داد: پس از استخراج، کارگران برای جمع‌آوری فیروزه از روش «دستجوری» استفاده می‌کنند یعنی اینکه زمانی که این رگه‌ها استخراج می‌شوند، کارگرها به صورت دستی اقدام به جدا کردن فیروزه از سنگ همراه می‌کنند تا برای تراش یا فروش آماده‌سازی شود.
نایب رئیس کارگروه گوهرسنگ اتحادیه تولید و صادرکنندگان طلا، نقره و جواهر کشور به سایر مزایای معدن فیروزه نیشابور اشاره کرد و گفت: پس از انفجار یکی از معضلاتی که در معادن داریم خروج گازهای سمی یا تهویه معدن است. هنگام کار در معدن به خاطر اینکه در تونل‌های معدنی گازگرفتگی ایجاد نشود از تهویه استفاده می‌کنند. یکی از خوبی‌های این معدن این است که خود به خود به دلیل اختلاف دما تهویه انجام می‌شود. نکته مهم دیگر در معدن فیروزه نیشابور این است که در بسیاری از معادن برای نگه داشتن سقف و جلوگیری از ریزش باید نگهدارنده زده شود تا سقف نشست نکند اما جنس سنگ منطقه طوری است که نیازی به این نگهدارنده ندارد.
به‌روزرسانی روش استخراج یک پوست‌اندازی ایده‌آل است
خلیلیان تصریح کرد: تغییر روش استخراج با توجه به روش‌های روز یک پوست‌اندازی ایده‌آل است. اما باید این موارد را در نظر داشت که فناوری استخراج و مدرن معدنی نیازمند تجهیزات به‌روز است و با توجه به تحریم‌ها، بسیاری از شرکت‌های بزرگ دنیا تمایل به همکاری با کشور ایران ندارند و ما نمی‌توانیم تجهیزات به‌روز را تهیه کنیم.
وی ادامه داد: این معدن در سال ۱۳۸۰ توسط شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران به مردم محلی به مدت ۲۵ سال به ارزش ۱۰۰ میلیون تومان اجاره داده شد. در آن زمان مردم محلی برای تأمین اعتبار، هزار سهم ۱۰۰ هزار تومانی خریداری کردند و هزینه این سهام به حساب دولت واریز شد و این معدن در اختیار مردم قرار گرفت که سال ۱۴۰۵ تاریخ واگذاری این معدن تمام می‌شود و به نظر می‌رسد هیچ گروهی مانند محلی‌ها نمی‌توانند این معدن را به نتیجه برسانند و قاعده درست همین است.
مدیر فنی سابق معدن فیروزه نیشابور در اواسط دهه ۸۰، روش فروش این محصول را تأیید کرد و گفت: روند فروش فیروزه در زمان ما این گونه بود که ما ابتدا به دنبال فروش به حکاکان مشهدی بودیم. حکاکان از وضع مالی معدن اطلاع داشتند و همیشه به کمترین قیمت فیروزه را خریداری می‌کردند. در اواخر سال ۸۴ معدن برای تأمین هزینه‌هایش به مشکل خورد، در آن زمان کل فیروزه‌های برداشتی معدن ۱۲۰ میلیون تومان قیمت‌گذاری شد، فیروزه‌تراشان و حکاکان وقت در این میان متوجه شدند نیاز مالی معدن حدود ۶۰ میلیون تومان است و با توجه به این موضوع سعی کردند به کمترین قیمت فیروزه‌ها را بردارند.
استخراج سالانه ۶۰ تن فیروزه از معدن نیشابور
آریوبرزن مافی با یادآوری اینکه در آن زمان هیئت مدیره تصمیم گرفت مزایده‌ای با حضور مردم روستا برگزار کند، خاطرنشان کرد: آن اتفاق سبب شد فیروزه ۱۲۰ میلیونی به ۳۷۰ میلیون تومان به صورت مزایده و در مقادیر کم فروخته شود و این روال از آن پس مرسوم شد. مزایده موجب شد هر کسی از جمله حکاکان در هر جای ایران نمونه سنگ‌ها را ببیند و برای شرکت در مزایده ورود کند.
مافی با اشاره به برداشت سالانه ۶۰ تن از معدن فیروزه نیشابور تصریح کرد: معمولاً حداقل یک درصد برداشت، فیروزه خالص است اما دقیق نمی‌توان عدد داد اما می‌توان گفت همیشه بیشتر از این عدد فیروزه خالص استحصال می‌شود.
انفجار، شیوه استخراجی است که سرعت استحصال فیروزه را از معدن افزایش می‌دهد اما باید بررسی کرد آیا تغییر نکردن این شیوه استخراج در طول سال‌ها به بهانه تحریم، تأمین منافع بوده یا واقعیت نبود امکانات؟
آیا در اثر این انفجارهای پیاپی معدن و فیروزه‌های استحصالی آسیب نخواهند دید؟
خبرنگار: طاهره فجر داودلی
نظر شما