هنری که اکنون در گوشه‌ای از موزه مرکزی آستان قدس رضوی، چشم من را به خود خیره کرده است. از ضریحی زیبا صحبت می‌کنم که احمد نجفی زنجانی سهم ویژه‌ای در زیباسازی آن داشته است. از این خوشنویس خوشنام، آثار زیاد دیگری در بناها و فضاهای حرم مطهر ماندگار شده است. او در این سال‌ها نوشتن و هنر را در هم آمیخته و زیبایی را بر مفاهیم پرشماری ارزانی داشته است.
معصومیِ خوشنویس
سه دهه از عمر باخیر و برکتش نگذشته بود که صاحب هویتی خاص و مستقل از اسم و فامیل سجلی‌اش به خود گرفت. هنر خوشنویسی سبب شد کسی خط و ربط شناسنامه‌ای‌اش را پی نگیرد و احمد نجفی‌زنجانی مشهور به «معصومی»، شد «معصومی خوشنویس». استاد نامدار خوشنویسی که در دهه پایانی قرن ۱۳ خورشیدی در نجف متولد شده بود، در ادامه به همراه خانواده از نجف راهی تهران شد تا از این شهر و از ایران بیشتر به عمق زیبایی‌ها پی ببرد. او از هفت سالگی در مدرسه مرتضوی ایرانیان در نجف اشرف مشغول به تحصیل شد و سپس به فراگیری فقه و اصول، صرف و نحو و ادبیات عربی و فارسی پرداخت تا روحش با مفاهیم دینی درآمیخته شود. گفته می‌شود از همان دوران به خوشنویسی علاقه‌مند شد و آموختن فنون خط را آغاز کرد و از آن زمان پای خط مشق نشست. شیخ خوشنویس هنر خود را نزد استادان متفاوتی فراگرفته است. خط نسخ را از میرزا محمدجواد محلاتی یاد گرفته و دوره آموزش خط ثلث را نزد میرزا عبدالعلی ثانی یزدی سپری کرده، خط نستعلیق را هم استاد میرزا حسن زرین خط تهرانی به او آموخته است.
او پس از مدتی به کتابت قرآن و سایر کتب دینی مشغول شد. ازجمله کتاب‌هایی که وی کتابت کرده می‌توان به این عنوان‌ها اشاره کرد: ریاض‌الجنان، انوارالمجالس، گنج جواهرنشان، رسائل آیت‌الله سید حسین بروجردی، کتاب الطهاره تألیف آیت‌الله بروجردی در فقه، مفاتیح‌الجنان حاج شیخ عباس محدث قمی.
زیبایی‌بخش مفاهیم زیارت
شیخ نجفی چنان در خوشنویسی پیش رفت که به کتابت و کتیبه‌نویسی نیز مشغول شد. یکی از ماندگارترین آثار استاد معصومیِ خوشنویس، خطوط نقش‌بسته بر چهارضلعی ضریح چهارم مرقد امام رضا(ع) است. همان ضریح که ما با نام ضریح «شیر و شکر» می‌شناسیم و در حال حاضر در موزه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود .این ضریح طلا و نقره در سال ۱۳۳۸ خورشیدی و پس از برداشتن ضریح سوم (ضریح فولادی منسوب به عهد فتحعلی‌شاه) نصب شد. خطوط شیخ احمد زنجانی‌معصومی روی ضریح چهارم این‌گونه ماندگار شده که محمد مهران در مجله‌نامه آستان قدس در سال ۱۳۳۹ نقل می‌کند: «بین هر دو زاویه از پنجره‌های ضریح مقدس یک صفحه بیضی از طلا، مجموعاً ۱۸ عدد هر یک به وزن ۵۰ مثقال نصب و در ۱۶ عدد از آن‌ها احادیث معتبره وارده در باب فضیلت زیارت حضرت ثامن‌الحجج(ع) به قلم حاج شیخ احمد زنجانی مرقوم و گردآوری شده که جمع همه آن‌ها است و سطوح مندرجه از طلا را روشن می‌سازد».
در همین مجله‌نامه نویسنده به قطعه دیگری از صفحات بیضی شکل در پایین‌پای مبارک اشاره دارد: «چنانچه ملاحظه می‌شود در قطعه هجدهم به خط نستعلیق ذکر است: توفیق ساختمان و نصب این ضریح مطهر در عهد سلطنت شاهنشاه محمدرضا شاه پهلوی خلدالله ملکه حاصل شد سنه ۱۳۷۹».
تلاش استاد خوشنویسی در ایجاد زیبایی‌شناختی در این اثر ماندگار به اینجا خلاصه نمی‌شود، بلکه او روی هر یک از پایه‌های ضریح مقدس، اسمی از اسمای چهارده معصوم(ع) را با خط ثلث بر صفحات طلا حک کرده است. اسامی‌ای که با فیروزه تزئین شده است.همچنین با دقت در زیبایی‌های بیرونی ضریح چهارم، صفحاتی از نقره به برجستگی یک سانتیمتر به چشم می‌خورد که معصومی خوشنویس سوره «هل اتی» را بر آن درج کرده است. در هر گوشه‌وکناری از این ضریح چشم‌نواز می‌نگرم هنری از استاد خطاط با چشم می‌خورد. بالاتر از کتیبه سوره هل اتی، دور تا دور ضریح سوره مبارکه یس نقش بسته است. بر لبه ضریح هم ۴۴ برگ از نقره ملمّع به طلا نصب شده که در مرکز هر کدام از آن‌ها، اسمی از اسماءالحسنی نوشته شده است. این اسامی به خط ثلث و به قلم شیخ احمد زنجانی معصومی بوده و ۴۴ اسم دارد.
قلمی که بدون مرز می‌نویسد
خوشنویسی ضریح حضرت رضا(ع) تنها اثر معصومی در اماکن متبرکه نیست. درِ طلا و نقره حرم سامرا، ضریح آرامگاه حضرت مسلم(ع) در کوفه، ضریح آرامگاه حضرت عبدالعظیم(ع)، ضریح آرامگاه حضرت رقیه(س) در شام، کتیبه‌های مسجد اعظم و مسجد آینه و موزه قم، رواق آینه حرم حضرت معصومه(س)، کتیبه زیبای سردر ورودی کتابخانه امیرالمؤمنین(ع) نجف، صحن کهنه قم، گنبد خواجه‌ربیع در مشهد، امامزاده سید محمد محروق در نیشابور، آرامگاه عمر خیام در نیشابور، آرامگاه شیخ فریدالدین عطار در نیشابور، آرامگاه نادرشاه افشار در مشهد، آرامگاه شاه نعمت‌الله ولی در ماهان کرمان، آرامگاه ابوعلی سینا در همدان و... بخشی از هنر او است. گفته شده کتیبه‌های مسجدالاقصی نیز از آثار نجفی است. آثار دیگری که از معصومی خوشنویس به یادگار مانده نشان می‌دهد او اهل کارهای خلاقه و ذوقی هم بوده است. نوشتن سوره اخلاص روی یک دانه برنج با امضا و تاریخ یکی از همین کارهای ذوقی شیخ است. شیخ احمد، چهار دانه به این شکل نوشته که دو دانه در کتابخانه حضرت امیرالمؤمنین(ع) در نجف اشرف نگهداری می‌شود و دو دانه دیگر در موزه‌ای در شهر تهران محفوظ است.
آخرین خوشنویس سبک قارجاری
او را از آخرین بازماندگان خوشنویسی به سبک دوره صفویه و قاجاریه دانسته‌اند که به هنر کتیبه‌نگاری نیز مشغول بود، گواه این ادعا کتیبه‌های بسیار بزرگ و مفصل مسجد دانشگاه تهران به طول ۲۵۰متر است که درواقع یکی از شاهکارهای هنری او است. شیخ، کاتب قرآن و مشهور به احیاگر خط ثلث در ایران است. نجفی ازجمله خوشنویسانی بود که در نوشتن خط‌های نسخ، ثلث، نستعلیق، رقاع، کوفی، شکسته، طُغرا و... مهارت داشت. او در سال‌های آخر عمر با وجود کهولت سن و بیماری‌های ناشی از آن، هیچ‌گاه از نوشتن غافل نماند و به خوشنویسی عشق می‌ورزید. وی در انجمن خوشنویسان ایران سمت استادی در امر خط ثلث داشت و تا پایان عمر در این سمت خدمت می‌کرد. استاد احمد نجفی زنجانی سرانجام سال ۱۳۶۱ خورشیدی در سن ۸۷ سالگی درگذشت و در مشهد به خاک سپرده شد.
نظر شما