به گزارش قدس خراسان، آنچه از شناخت این ظرفیت مهم‌تر است، استفاده درست و به کارگیری صحیح از آن بوده که به واسطه برخی سیاست‌های نادرست، به فراموشی سپرده می‌شود. این ظرفیت‌های فرهنگی به خصوص در بزنگاه‌های مهم تاریخی؛ مثل احوال این روزها و جنایات رژیم صهیونیستی در حق مردم مظلوم غزه می‌تواند در جریان‌سازی و همصدا کردن مردم با جریان حق نقش مهمی داشته باشد به شرط آنکه بسترها برای فعلیت بخشیدن به این ظرفیت‌ها فراهم باشد و مسائل کلان فرهنگی به حاشیه کشانده نشوند.

در این زمینه با عضو هیئت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه علوم اسلامی رضوی گفت‌وگو کردیم.

محمدرضا قائمی‌نیک با تأکید بر این مسئله که مشهد را به عنوان پایتخت معنوی جهان اسلام می‌شناسند، گفت: مسئله‌ای که این روزها در مورد مشهد صدق می‌کند این است که موضوع معنویت و فرهنگ در شهر کم شده است. وقتی سامانه اداره شهری و نقاط مؤثرش در دست اهالی فرهنگ نباشد، آن شهر نمی‌تواند با وجود سابقه تاریخی‌اش، نقش خود را به درستی ایفا کند. 

اقدام‌های فرهنگی؛ مهجورترین اقدام‌های شهر مشهد

وی ادامه داد: در حال حاضر مهم‌ترین تأثیرات شهر مشهد توسط اهالی فرهنگ اتفاق نمی‌افتد. مهجورترین و محدودترین اقدام‌ها در این شهر اقدام‌های فرهنگی است. بیشتر پروژه‌های مشهد عمرانی است و این شهر با پروژه‌های کلان و فوق‌کلان عمرانی شناخته و در بهترین حالت برای آن‌ها پیوست فرهنگی نوشته می‌شود. در حالی که اگر قرار باشد شهری به لحاظ فرهنگی و با محوریت فرهنگ اداره شود در کنار پروژه‌های عمرانی برای آن کلان‌پروژه‌هایی با محوریت فرهنگ طراحی و پیوست‌های عمرانی و کالبدی به آن اضافه شود.

قائمی‌نیک با بیان مثالی توضیح داد: باید یک کلان‌پروژه فرهنگی درخصوص زیارت، اماکن تاریخی، موسیقی محلی و... در دستور کار مدیریت شهری باشد و معماران و شهرسازان برای این کلان‌پروژه‌ها پیوست‌های کالبدی طراحی کنند در حالی که برای کلان‌پروژه‌ها پیوست‌های فرهنگی ضعیف و جزئی نوشته می‌شود و مسائل کلان فرهنگی به حاشیه می‌روند. وقتی شهری با این شیوه اداره می‌شود، نمی‌تواند نقش معنوی و فرهنگی متناسب با نام‌گذاری و سابقه تاریخی آن شهر را ایفا کند.

قائمی‌نیک افزود: هرچند با وجود همه این شرایط در مشهد اعتراضات و تظاهرات مردمی خوبی انجام شده؛ اما روشن است ساخت و سازها و افزایش بی‌رویه مراکز تجاری و رواج کالاهای لوکس موجب شده این شهر ظرفیت و توان فرهنگی لازم برای مواجهه با این مسئله و فهم عمیق آن را از دست بدهد یا دست‌کم تا حدی که انتظار می‌رفت، نتواند این نقش را ایفا کند.

باید به هویت تاریخی و مذهبی خودمان برگردیم

این استاد دانشگاه درخصوص استفاده از ظرفیت زائرانی که از کشورهای همسایه به مشهد می‌آیند در راستای کمک‌رسانی به مظلومان جهان گفت: در این زمینه یک راه سلبی و یک راه ایجابی وجود دارد. راه سلبی این است که در سریع‌ترین زمان از برندهای غیرفرهنگی و تجاری برای مشهد جلوگیری و سعی کنیم نماد مشهد را دوباره به حرم مطهر امام رضا(ع)، شهر مهم جهان اسلام و زبان و فرهنگ پارسی برگردانیم و با این تغییر رویه بتوانیم به ایفای نقش مشهد کمک کنیم. باید جلو این رویه با سرعت و فوریت گرفته و از این اضمحلال فرهنگی جلوگیری شود.

وی افزود: در بحث ایجابی باید قدری به هویت تاریخی و مذهبی خودمان برگردیم و بتوانیم سابقه خراسان بزرگ و پیوندی که میان شهرهای تاریخی و فرهنگی ما وجود داشته، احیا کنیم. همچنین باید بتوانیم با توجه به تناسبات دوره معاصر، این اقلیم‌های قدیمی فرهنگی را احیا کنیم تا از این طریق وحدت فرهنگی در جهان اسلام ایجاد شود. تا وقتی نتوانیم جایگاه مشهد را در تمدن نوین جهان اسلام تثبیت و وحدت فرهنگی میان شهرهای جهان اسلام برقرار کنیم، نمی‌توانیم حمایت جدی از مظلومان جهان به ویژه غزه و فلسطین داشته باشیم. 

قائمی‌نیک تأکید کرد: اگر این اتفاق بیفتد، به نظر می‌رسد ما بتوانیم به لحاظ فرهنگی در این شهر نسبت به مسئله اول جهان اسلام موضع جدی بگیریم. 

وی درخصوص تولید آثار هنری در واکنش به مظلومیت مردم غزه و تبیین جنایات در فلسطین گفت: مسئله اصلی در تولید آثار هنری نیست. آثار هنری زمانی تأثیرگذار می‌شوند که با زندگی مردم گره خورده باشند. یکی از دلایلی که سینما یا هنرهای تجسمی مورد استقبال مردم قرار می‌گیرند این است که با زندگی و مسائل مردم پیوند خورده‌اند.

عضو هیئت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه علوم اسلامی رضوی  ادامه داد: ما وقتی شهری را بر اساس سیاست‌های توسعه از هویت فرهنگی‌اش خالی و بزرگ‌ترین برج‌ها و پروژه‌های عمرانی را بدون پیوست فرهنگی اجرا می‌کنیم، در برهه‌ای مثل ماجرای جنگ فلسطین که به جوش و خروش فرهنگی و مذهبی مردم نیاز است، نمی‌توانیم در یک مقطع کوتاه این بار عظیمی را که تخریب شده، بازسازی کنیم.

آثار هنری باید سازوکارهای فرهنگی شهر را احیا کنند

وی با تأکید بر اینکه اگر قرار است آثار هنری ایفاکننده نقشی باشند، باید بتوانند سازوکارهای فرهنگی را احیا کنند، گفت: در این صورت وقتی مردم روزانه با ماجرای اصلی جهان اسلام گره بخورند، در این زمینه کتاب بخوانند و فیلم ببینند و با درد مظلومان همدرد شوند، آن وقت آثار هنری هم مورد استقبال قرار می‌گیرند و دیده می‌شوند وگرنه چون این آثار با این فضای شهری سازگار نیستند، نمی‌توانند نقش خود را ایفا کنند.

قائمی‌نیک در ادامه مطرح کرد: ما در طول سال به طور دائم با سازوکار اقتصادی و عمرانی، مردم را به کسب سود و منفعت بیشتر و کالاهای لوکس ترغیب می‌کنیم. بخش زیادی از این کالاهای لوکس با برندهایی تولید می‌شوند که حامیان اصلی آن‌ها رژیم صهیونیستی است. در برهه‌ای که به غزه تجاوز می‌شود، ما ناگهان می‌خواهیم مردم را با تبلیغات از زندگی روزمره‌ای که برایشان ساخته‌ایم و از کالاهای لوکس جدا کنیم و بگوییم با غزه همدردی کنید. این شدنی نیست مگر آنکه کارهای بلندمدت فرهنگی و در واقع پروژه‌های فرهنگی کلان اجرا شود و افراد در زندگی روزمره با مفاهیم اساسی تاریخ گره بخورند.

آنچه مسلم است اینکه مشهد ظرفیت‌ و توان فرهنگی بالقوه زیادی دارد که می‌توان از آن‌ها برای تمدن‌سازی نوین اسلامی و همراهی با مظلومان جهان استفاده کرد؛ اما فعلیت بخشیدن به این ظرفیت‌ها و استفاده درست از آن، مسئله مهم‌تری است که باید به آن توجه ویژه داشت.

خبرنگار: محدثه مودی