جلسه شرح صحیفه سجادیه با سخنان حجت‌الاسلام والمسلمین محمدجواد حاج علی‌اکبری؛ رئیس شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه، طبق روال هر هفته، شامگاه دوشنبه 15 آبان در مجموعه فرهنگی سرچشمه برگزار شد که گزیده مباحث آن را در ادامه می‌خوانید.

سخن درباره تقوا بود؛ به مناسبت این جمله نورانی از دعای مکارم الاخلاق که حضرت فرمودند: «اللهم ‌و انطقنی بالهدی، ‌و الهمنی التقوی». این عبارت بهانه شد تا درباره مسئله مهم تقوا صحبت کنیم. آنچه مهم است خدمت شما عرض کنم این است که در فرهنگ قرآن کریم تقوا به همان معنای جامع مورد استفاده قرار می‌گیرد و آن معنای جامع یعنی مراقبت از خویشتن در ارتباط با خدای متعال یعنی انسان در انجام وظایف بندگی مراقب خودش باشد. از آن بحث به دست می‌آید این معنای مشهور که در ترجمه تقوا وجود دارد معنای ناقصی است و بیانگر بخشی از تقوا است که عمدتا ناظر به مراقبت از نفس در محور محرمات است. چه بسا اهمیت مضاعفش باعث شده است وقتی می‌خواهند تقوا را معنا کنند، این معنای سلبی را برجسته کنند. بله، یک بخش از تقوا همین معنای سلبی یعنی مراقبت از خویشتن در رابطه با نواهی است.

یک آیه قرآن در این رابطه بخوانم؛ آیه 177 سوره بقره می‌فرماید: «نیکوکاری آن نیست که روی به جانب مشرق یا مغرب کنید (این چیز بی‌اثری است) لیکن نیکوکاری آن است که کسی به خدای عالم، روز قیامت، فرشتگان، کتاب آسمانی و پیغمبران ایمان آرد و دارایی خود را در راه دوستی خدا به خویشان و یتیمان و فقیران و در راه ماندگان و گدایان بدهد و در آزاد کردن بندگان صرف کند، و نماز به پا دارد و زکات مال (به مستحق) بدهد، و نیز نیکوکار آنانند که با هر که عهد بسته‌اند به موقع خود وفا کنند و در حال تنگدستی و سختی و هنگام کارزار صبور و شکیبا باشند. (کسانی که بدین اوصاف آراسته‌اند) آنها به حقیقت راستگویان و آنها به حقیقت پرهیزکارانند.».

پرداخت مال؛ محور ویژگی‌های متقین

در این آیه سخن از برّ و نیکی است. آیه می‌فرماید اگر می‌خواهید به حقیقت برّ دست پیدا کنید سراغ کسانی بروید که اهل برّ هستند یعنی به جای بیان برّ و شرح آن به سراغ کسانی بروید که برّ و نیکی در وجود آنها متجلی است. چه کسانی اینگونه هستند؟ خداوند فهرستی از ویژگی‌های آنها را مطرح می‌کند که از ایمان آغاز می‌شود. بعد از ایمان، سخن از پرداخت مالی است یعنی کسانی که به خاطر خداوند از مالی که به آن علاقه‌مند هستند انفاق می‌کنند. مورد سوم اقامه نماز، مورد چهارم پرداخت حقوق واجب مالی، مورد پنجم وفای به پیمان و مورد ششم صبر است. در پایان آیه خداوند تصریح می‌کند اینها هستند که اهل صدق‌اند و تقواپیشگان به معنای حقیقی کلمه اینها هستند. پس در نگاه خدای متعال متقی فقط کسی نیست که از محرمات پرهیز می‌کند بلکه متقی کسی است که این رفتارهای مومنانه را دارد.

در میان این ویژگی‌ها یک مورد برجسته بود و آن پرداخت مالی بود. آدمیزاد به مال وابسته است و اگر بتواند از مال بگذرد خیلی رها می‌شود. خصوصا کسی که مالی را با رنج به دست آورده است. این امر در ویژگی‌های متقین خیلی نقش دارد و انسان را اهل تقوا می‌کند. به نظرم این آیه کریمه تکلیف ما را روشن می‌کند و معنای تقوا را نیز روشن می‌سازد.

تاکید دوباره قرآن بر اهمیت انفاق

یک آیه دیگری هم در سوره آل عمران داریم که جزء آیات دلنشین قرآن است. آیه این است: «و بشتابید به سوی مغفرت پروردگار خود و به سوی بهشتی که پهنای آن همه آسمان‌ها و زمین را فرا گرفته و مهیّا برای پرهیزکاران است». حالا این متقین چه کسانی هستند؟ آیه بعد توضیح می‌دهد: «آنهایی که از مال خود در حال وسعت و تنگدستی انفاق کنند و خشم خود فرونشانند و از (بدیِ) مردم درگذرند، و خدا دوستدار نکوکاران است». دوباره اینجا از انفاق مال آغاز می‌شود. ویژگی دوم مدیریت خشم است. تقوا این است. خداوند بهشت را برای اهل تقوا آماده کرده است. اولین ویژگی اهل تقوا این است که اهل انفاق هستند، دومین ویژگی‌شان این است که مدیریت خشم دارند. سومین ویژگی متقین این است که اهل عفو و گذشت از مردم هستند. آیه بعدی ویژگی‌های دیگری برای متقین بیان می‌کند: «و آنان که اگر کار ناشایسته کنند و یا ظلمی به نفس خویش نمایند خدا را به یاد آرند و از گناه خود (به درگاه خدا) توبه کنند و کیست جز خدا که گناه خلق را بیامرزد و آنها که اصرار در کار زشت نکنند چون به زشتی معصیت آگاهند».

پس خداوند در این آیات متقین را به ما معرفی کرد و فقط این قسمت اخیر جنبه سلبی داشت و بقیه موارد جنبه ایجابی داشت؛ از جمله انفاق بود، کظم غیظ بود، عفود بود. کسی که بتواند بگذرد جلوه تقوا است، کسی که بتواند خشمش را مدیریت کند جلوه تقوا است، کسی که برای خدا انفاق مالی می‌کند جلوه تقوا است. پس باید تقوا را خوب بشناسیم.

انتهای پیام