حجاب در مقابل مفهوم عریانی و نیمه عریانی قرار دارد که مانع از رفتار حیامدارانه در جامعه می شود اما شکل و حدود حجاب و رفتار حیامدارنه که شارع مشخص کرده، بنا بر مصالح جامعه است. عفت در مرد و زن یک صفت پسین است که از رعایت مجموعه ای از احکام ناشی می شود. پوشیدگی در بسیاری از اندیشه ها امری خصوصی شمرده می شود که ناشی از تفکر اومانیستی است و با مبانی تفکر دینی در تضاد است. از سوی دیگر رفتار عفیفانه در جامعه نیازمند برقراری شرایط و محیط مناسب است وگرنه فرد را به مشقت فراوان انداخته و یا به عبارتی او را از حیامداری ناتوان می دارد.

اما سیاست و قوانین بسیاری از کشورها (برهه ای از کشور خودمان نیز) شاهد این امر است که آنان از کشف حجاب به عنوان تکلیف یاد می کنند و حتی برای نقض آن (رعایت حجاب) مجازات تعیین می نمایند. این مساله با اصول حقوق بشری و البته مبانی دینی تمامی ادیان توحیدی در تعارض است؛ هرچند این کشورها توجیهات متعددی برای خود داشته باشند.

این کشورها در ظاهر با پوشیدگی مخالفتی ندارند ولی مصادیق پوشیدگی و عفت مداری در لباس را مورد حمله قرار می دهند. از سوی دیگر در مباحث اخلاقی نیز ارزش عفت را قبول دارند ولی این گونه وانمود می کنند که عفت و نوع پوشش با هم ملازم نیستند. پس به نظر ایشان شکل پوشش به عنوان نماد عفاف بی معنا است، درحالی که رفتار فرد از عفت درونی وی نشات می گیرد و نوع لباس وی مهمترین برونداد رفتاری وی است.

با مطالعه تاریخ کشور خودمان پی می بریم که رضا پهلوی با لوازم پوشش مبارزه کرد و زنان و مردان را به تغییر در شکل لباس خود وادار کرد. بیشترین تمرکز وی بر لوازم پوشش بود. او حجاب زنان را مانع حضور آنان در جامعه و تعالی آنان می دانست و در این تصور بود که با کشف حجاب زنان و تغییر پوشش مردان، ایشان به کمال و ترقی می رسند اما این تصور ناشی از برداشت وی از رشد بسیار غرب و مقایسه آن با وضعیت اسفناک مملکت خویش بود. او بدون درک علت مساله، تصور می کرد که با تغییر در لباس مردم، جامعه متمدن می شود. به همین دلیل نیز در سال ۱۳۰۷ قانون اتحاد شکل البسه و تبدیل کلاه را در کشور اجرا کرد.

رضا پهلوی پس از بازگشت از ترکیه به سفیر ایران در آن کشور گفت "هنوز عقب هستیم و فورا باید به پیشرفت سریع مردم، خصوصا زنان اقدام کنیم"[۱]. این نظر مورد قبول اشرافزادگانی بود که از غرب برمی گشتند. البته زمینه ترویج این تفکر را می توان در میان نخبگان آن دوره مشاهده کرد. این جماعت حجاب را سد کسب معرفت و موجب ازدواج کورکورانه و این چنینی بیان می کردند و به ترویج کشف حجاب کمک کردند.

از سوی دیگر با مطالعه مطالب هنرمندان آن دوره به ترویج اندیشه جدایی عفت و حجاب می رسیم. گاهی افراد رابطه عفت و نوع پوشش را انکار کرده و حتی عفت را به عنوان ارزش مورد تشکیک قرار می دهند و بی عفتی را ارزش می دانند[۲] در حالی که ذکر شد، عفاف یک صفت صرفا نفسانی نیست بلکه خصلتی انسانی که نشانه های بیرونی دارد و رفتار و گفتار و پوشش نماد ظاهری آن است.

[۱] کشف حجاب و تجدد اجباری، به نویسندگی حمید هوشنگی

[۲] در اشعار عارف، عشقی و ایرج میرزا به حجاب به عنوان امری قبیح اشاره شده است. به عنوان نمونه کتاب پیکار شاعرانه در معرکه کشف حجاب به این مساله پرداخته است.

زهرا میرزائی I پژوهشگر مطالعات زنان