شاید خط کشی میان فیلمسازان زن و مرد چندان کار مطبوع و مطلوبی نباشد. با برخی از فیلمسازان زن هم که صحبت می‌کنیم و از ذائقه متفاوت فیلم‌سازی و البته شرایط و امکان فعالیت ناهمسان که سخن به میان می‌آوریم چندان از آن استقبال نمی‌کنند و معتقدند فیلم‌سازی فارغ از جنسیت معنا می‌یابد و نباید آن را به عنوان یک مؤلفه در عرصه عمل به میان آورد. اما در مقابل کارگردانان دیگری هم هستند که معتقدند بنا به زن بودنشان همیشه شرایط سخت‌تری را در عرصه فیلم‌سازی تجربه کرده‌اند و مجبور بوده‌اند با ماجراهای مختلفی دست و پنجه نرم کنند و مسیر همواری که همیشه پیش پای همکاران دیگرشان قرار داشته و فرصت‌ها و امکاناتی که برای مردان فراهم بوده را هرگز به راحتی آن‌ها تجربه نکردند و گاهی با چنگ و دندان برای ساختن فیلمشان پیش رفته‌اند.
نگاهی به تولیدات هر ساله سینما و نسبت فیلمسازان زن به مرد هم نشان می‌دهد با سینمایی مردسالار روبه‌روییم و همیشه کفه سنگین تولیدات و گیشه متعلق به سینماگران مرد بوده اما آنچه دستمایه نوشتن این گزارش شده حضور نسبتاً پررنگ فیلم‌هایی است که از ابتدای امسال توسط فیلمسازان زن اکران شده است؛ اگر به جدول فیلم‌های اکران شده امسال نگاهی بیندازید، متوجه می‌شوید تعداد زنان سینماگر و فیلم‌های اکران شده آن‌ها نسبت به سال‌های گذشته بیشتر شده است و در این سینمای مردسالار فرصت بیشتری برای ارائه آثارشان یافته‌اند.
از ابتدای سال جاری تاکنون ۴۴ فیلم در سینماهای کشور و ۲۰ فیلم در گروه هنر و تجربه اکران شده که در مجموع ۹ فیلم از این تعداد به سینماگران زن تعلق دارد. البته اگر انتشار نسخه قاچاق دو فیلم سینمایی «خط فرضی» به کارگردانی فرنوش صمدی و «اورکا» به کارگردانی سحر مصیبی را در نظر بگیریم این رقم بالاتر هم خواهد رفت. با این حال از میان فیلم‌های روی پرده که از ابتدای امسال به نمایش درآمده، می‌توان به «آهنگ دونفره» ساخته آرزو ارزانش، «دسته دختران» منیر قیدی، «سرهنگ ثریا» لیلی عاج، «جوجه تیغی» مستانه مهاجر و در گروه هنر و تجربه فیلم‌های «عطر آخر اردیبهشت» بهاره رهنما، «آه سرد» ناهید عزیزی، «قطع فوری» مریم بحرالعلومی، «پسر انسان» سپیده میرحسینی و «تابستان برفی» ساخته ستایش ساسانی‌نژاد اشاره کرد.
سینمای زنانه و تنوع در روایت داستان‌هایی متفاوت
نکته جالب در مورد این آثار تنوع گونه آن‌هاست که محدود به درام‌های اجتماعی نیستند و از کمدی و فیلم جنگی و سیاسی تا سوژه‌های حساس و ملتهب اجتماعی در آن‌ها دیده می‌شود که برخی از آن‌ها هم گیشه خوبی برای خودشان دست و پا کرده‌اند مانند فیلم «آهنگ دونفره» در گونه کمدی عاشقانه که با فروشی معادل ۱۹ میلیارد و ۴۵۰ میلیون تومان و جذب ۴۵۶ هزار مخاطب در صدر فیلم‌های اکران شده این فهرست قرار دارد و همچنین سومین فیلم پرفروش کمدی امسال پس از «فسیل»، «هتل» و «شهر هرت» است. پس از آن «جوجه تیغی» به کارگردانی مستانه مهاجر را داریم که آن هم فضایی کمدی دارد و داستان زنی است که می‌خواهد نخستین رئیس جمهور ایران شود. این فیلم پربازیگر در کمتر از یک ماه ۶ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان فروش داشته است. پس از آن «دسته دختران» با ۴ میلیارد و ۲۸۰ میلیون تومان قرار گرفته است؛ فیلمی در گونه دفاع مقدس که سراسر قصه‌اش در روزهای جنگ تحمیلی و در خرمشهر روایت می‌شود و راوی مقاومت و ایثار زنان در روزهای پرتلاطم ابتدایی جنگ است و با بازسازی تصاویر زنده و مستند از نبرد خانه به خانه خرمشهر، نخستین تصویر سینمایی با نگاه زنانه از آن مقاومت را خلق کرده است. پس از آن «سرهنگ ثریا» به کارگردانی لیلی عاج قرار گرفته که نخستین تجربه فیلم‌سازی عاج و ورود از دنیای تئاتر به عرصه سینماست. فیلمی درباره سازمان مجاهدین خلق و روایت رنج مادرانی منتظر که فیلمساز برای نخستین بار با آن‌ها تا پشت کمپ اشرف رفته است. این فیلم که از ۱۰ آبان ماه اکران خود را آغاز کرده بیش از یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان فروش داشته است.
از گروه هنر و تجربه چه خبر؟
اما گروه هنر و تجربه هم شاهد حضور آثار متنوعی از سینماگران زن است. از ابتدای سال ۱۴۰۲ در این گروه پنج فیلم از سینماگران زن به نمایش درآمده که «پسر انسان» با سوژه‌ای متفاوت و با ۲۵۸ میلیون تومان بیشترین میزان فروش را نسبت به سایر همتایانش داشته و دومین فیلم پرفروش گیشه هنر و تجربه در سال جاری بوده است. پس از آن «قطع فوری» با فروش ۱۶۱ میلیون تومانی قرار گرفته است. «عطر آخر اردیبهشت» و «تابستان برفی» با محوریت یک کودک سندرم داون و فیلم جاده‌ای «آه سرد» از دیگر آثار به نمایش درآمده در این گروه هستند که البته برخی از این فیلم‌ها فروش ناموفقی داشته‌اند.
سهم سینماگران زن از گیشه در پنج سال اخیر
گرچه مجموع فیلم‌هایی که در پنج سال اخیر توسط فیلمسازان زن به پرده سینما راه یافته به لحاظ کمی چندان قابل توجه نبوده اما برخی از این آثار در فهرست فیلم‌های مهم و پرفروش سال قرار گرفته‌اند. سال گذشته سهم فیلمسازان زن از گیشه ۱۴۰۱ فقط دو فیلم «تی‌تی» و «ابلق» بود که البته هر دو آن‌ها از پرفروش‌ترین و موفق‌ترین آثار گیشه بودند و نزدیک به ۴۳ میلیارد تومان فروش داشتند. یک سال پیش‌تر از آن یعنی سال ۱۴۰۰ دو فیلم «آتابای» ساخته نیکی کریمی و «بندربند» منیژه حکمت و همچنین در گروه هنر و تجربه فیلم‌های «آبجی» مرجان اشرفی‌زاده و «پسر» نوشین معراجی اکران شد. در سال ۹۹ به جز فیلم «بزرگراه» ساخته فرزانه امینی که در گروه هنر و تجربه اکران شد، فیلم دیگری که خالق آن از میان سینماگران زن باشد در گیشه وجود نداشت.
اما سال ۹۸ وضعیت کمی بهتر بوده و با فیلم‌هایی همچون «شبی که ماه کامل شد» نرگس آبیار، «ایده اصلی» آزیتا موگویی، «نبات» پگاه ارضی، «تولدت مبارک» سمیه زارعی‌نژاد و «خانه دیگری» بهنوش صادقی حضور پررنگ‌تری از زنان را شاهد بودیم و حالا پس از گذشت پنج سال باز هم شاهد تنوع گیشه با حضور فیلمسازان زن هستیم.
اهمیت جشنواره فجر و خروجی آثار فیلمسازان زن
با در نظر گرفتن اینکه سهم قابل توجهی از فیلم‌های گیشه به آثار جشنواره فجر تعلق دارد، نگاهی به حضور زنان در دوره‌های مختلف جشنواره تا حدودی می‌تواند بیانگر معدلی از میزان تولیدات آن‌ها باشد. چنان‌که در مجموع در چهار دوره اخیر و با احتساب یک اثر با کارگردانی مشترک، هشت فیلم از فیلمسازان زن در جشنواره حضور داشته که بیشترین حضور به جشنواره سی‌ونهم با سه فیلم و کمترین آن با یک فیلم در جشنواره چهلم بازمی‌گردد.
با این حال اگرچه تعداد فیلم‌هایی که توسط فیلمسازان زن ساخته و اکران شده‌اند فاصله زیادی با سینماگران مرد دارد اما نمی‌توان از این نکته غافل شد که شمار قابل توجهی از همین آثار هم در زمره مهم‌ترین تولیدات سال‌های اخیر بوده‌اند و باید از هر فرصتی برای حضور زنان در صحنه استقبال و البته آن را مهیا کرد.
نظر شما