در همه تاریخ شهر مشهد، بازارها دور تا دور حرم مطهر رضوی را احاطه کرده بوده‌اند و زائران با گذر از این بازارها، به حریم قدسی حرم مطهر رضوی وارد می‌شده‌اند. با ساخت «فلکه حضرت» (یا خیابان فلکه شامل فلکه شمالی و فلکه جنوبی) عملاً این بازارها دو پاره شده و بخشی از آن، در محدوده فلکه حضرت و بخشی در بیرون از این فلکه قرار گرفتند. هر کدام از این بازارها نامی داشتند و پیشینه‌ای. این عکس، وضعیت همین بازارها را در دهه۳۰ نشان می‌دهد. در عکس، علاوه بر بازارها، اماکن متبرکه حرم مطهر و بخشی از بافت شهر مقدس مشهد را هم می‌توان دید. بخشی از جاده قدیمی شهر که با عبور از کنار باغ‌های روستای «گل‌ختمی» مشهد را به نیشابور و سبزوار و تهران پیوند می‌داده هم در گوشه بالای عکس پیداست.

این عکس، از مجموعه عکس‌ها و اسنادی است که از سوی خاندان «خزیمه علم» از حکمرانان سرشناس محلی در منطقه «قائنات» به مرکز اسناد آستان قدس رضوی اهدا شده است. توضیحات این عکس را به نقل از «مهدی حسامی» کارشناس اسناد تصویری مرکز اسناد آستان قدس رضوی بخوانیم.

۱.بازار زنجیر

این بازار نامش را از زنجیری گرفته بود که در فضای هشتی‌مانند وسط بازار، از سقف آویزان بود و به دو سوی دیواره‌های بازار اتصال داشت. وجود زنجیر نشان می‌داد بازار هم جزئی از «بست» است؛ جایی که حریم امن حرم مطهر رضوی است. «بست» مفهومی مهم در شناخت جغرافیای شهری مشهد به‌شمار می‌آید. بست محلی است که محدوده ورود به فضای قدسی حرم مطهر است؛ جایی که شهر و دغدغه‌های آن به پایان می‌رسد و روحانیت جغرافیای حرم مطهر آغاز می‌شود.

بازار زنجیر، نام خود را از این مفهوم داشت؛ زنجیری که نشان‌دهنده آغاز جغرافی قدسی بود. این بازار در بست بالاخیابان قرار داشت و یکی از مهم‌ترین بازارهای اطراف حرم مطهر به حساب می‌آمد و «دکان»‌هایش، گران‌ترین دکان‌های اطراف حرم مطهر بود.

 ۲. بازار حکاک‌ها

بازار زنجیر در انتها، از سمت شمالی به «بازار سنگتراش‌ها» یا «بازار حکاک‌ها» می‌رسید؛ بازاری که در قدیم به‌خاطر همجواری با آرامستان تاریخی شهر (قتلگاه) محل حضور سنگتراش‌هایی بود که در گذشته‌های پیش از آن، سنگ‌های قبور را می‌تراشیدند. ورودی این بازار از محلی بوده که در حال حاضر، ورودی کتابخانه مرکزی حرم مطهر رضوی است.

آنچه امروز در جغرافیای پیرامونی حرم مطهر به عنوان «باغ رضوان» (مقبره شیخ طبرسی) شناخته می‌شود، بازمانده از آن آرامستان تاریخی است که مدفن بسیاری از علما، دانشمندان، تجار و پیشه‌وران بوده است. در بازار سنگتراش‌ها «هرکاره» یا همان دیگ سنگی مشهدی هم کالای پرطرفداری بود که با تیشه هنرمندانه سنگتراش‌ها تراشیده می‌شد و سوغات مشهد به حساب می‌آمد.

۳. بازار ساعت

«بازار زیرساعت» یا «بازار ساعت» به‌خاطر اینکه از زیر ایوان ساعت صحن عتیق( ساعت مظفری) آغاز می‌شد به این نام مشهور شده بود. بازار ساعت تا فلکه حضرت ادامه داشت. در این بازار که تا نزدیکی باغ رضوان امتداد داشت، سماور، منقل، ظرف و ظروف خانگی و چمدان‌های جداره‌حلبی به فروش می‌رسید.

  ۴.بازار حضرتی

«بازار حضرتی» راه‌بازاری بود در ورودی به صحن عتیق حرم مطهر و به محدوده‌ای می‌رسید که بعدها در نوسازی‌های شهر، آغاز میدان و خیابان طبرسی شد. بازار حضرتی بعد از فلکه هم ادامه داشته است. هنوز هم نام این بازار به بخشی از مغازه‌هایی که در ابتدای ورودی خیابان طبرسی قرار دارند، اطلاق می‌شود.

از این سو، آخرین راسته‌بازار بود بر گرداگرد حرم مطهر و بعد از آن، هرچه بود، دکان‌هایی فردافتاده بود و خانه‌هایی که عمدتاً به کار میهمان‌پذیری مشغول بودند.

۵.بست پایین‌خیابان

در سوی دیگر حرم مطهر، در بست پایین‌خیابان هم دو بازار کوچک در دو طرف مسیری قرار داشت که نقاره‌خانه می‌رسید؛ بازاری که در عکس دیده می‌شود همجوار یکی از اضلاع صحن نو یا صحن آزادی است و در کنار ایوان شمالی  این صحن (ایوان تلگراف‌خانه) قرار دارد.

۶. سرای وزیرنظام

«سرای وزیرنظام» یا «بازار وزیرنظام» در اواخر قاجار به همت «میرزا فضل‌الله خان نوری ملقب به وزیرنظام متولی‌باشی آستانه مقدسه» بنا شده بود و از ضلع جنوبی به مدرسه «دو در» در جوار حرم مطهر می‌رسید. سرای وزیرنظام، بازاری بود برای  کلاه‌دوزان، صحافان، چرم‌دوزان، تیماج‌فروش‌ها و کفاش‌ها. سرای وزیرنظام تقریباً در محلی قرار داشت که در حال حاضر بخشی از صحن جمهوری اسلامی حرم مطهر رضوی است.