بی‌مهری به کیفیت، تمرکز بر کمیت

حامد جعفری؛ تهیه‌کننده انیمیشن «بچه زرنگ»: آغاز تولید انیمیشن در کشور ما توسط اداره ارشاد تهران و کانون پرورش فکری بوده و این موضوع به حدود 80سال پیش بازمی‌گردد. بعدها براساس نیازی که تلویزیون به انیمیشن و کارهایی از جنس مخاطب کودک داشت، مرکزی به نام صبا تأسیس و بودجه‌ایی به آن اختصاص داده شد. اما مسئله امروز با آن سال‌ها متفاوت است؛ یعنی آن زمان استودیویی شکل گرفته و برون‌سپاری شده و سازوکارهای خاص خودش را داشته که در زمان حال، دیگر کارایی لازم را ندارد. رسانه ملی هیچ‌وقت تمرکزش بر کیفیت و محتوای انیمیشن‌ها نبوده و بیشتر نگاهش به سمت کنداکتور و حجم بوده است. شاید یکی از دلایلی که اخلال در رسانه ملی به وجود آورده، بی‌توجهی به کیفیت باشد. مهم‌ترین نکته‌ای که در ساخت انیمیشن باید به آن توجه داشته باشیم، مخاطب اثر است. در طول سال‌هایی که انیمیشن سینمایی در کشور بروز و ظهور پیدا کرد، حدود 23 انیمیشن ساخته شده است. سه انیمیشن بچه زرنگ، شاهزاده روم و فیلشاه بیش از یک میلیون مخاطب داشتند و بقیه تعداد مخاطب کمتری را از آن خود کردند. نکته دوم، توجه به تولید و ساختار انیمیشن «کمپانی‌محور» و نکته سوم توجه به گردش مالی همراه با مقرون به‌صرفه بودن است.

دو مسئله صنعت انیمیشن را تهدید می‌کند؛ نخست اینکه موضوع حمایت و تدبیر برای انیمیشن را اشتباه متوجه می‌شویم. مثلاً می‌گویند باید برای انیمیشن بنیاد ایجاد کنیم اما به نظرم این ساختار بروکراسی کمکی به پیشرفت انیمیشن نمی‌کند. دوم، وقتی انیمیشنی ساخته و موفق می‌شود، تعدادی از نهادها تصمیم می‌گیرند وارد این حوزه شوند، در صورتی که هیچ تخصصی درزمینه تولید انیمیشن ندارند، اما اگر آشنایی اولیه را بدست آورند حتماً می‌توانند اثر نو و تازه‌ خلق کنند.

ضعف در شناساندن اسطوره‌ها

علی فروتن، مجری برنامه «فیتیله»: بخش اعظم آنچه در رسانه ملی می‌بینیم، نه با معیارهای فرهنگی ما قابل قیاس است و نه با عقاید و اعتقادات دینی و مذهبی. بچه‌ها با دیدن انیمیشن‌ها باید آرامش و روحیه امیدوارانه داشته باشند ولی عموماً انیمیشن و به‌ویژه انیمه‌های ژاپنی کودکان را به سمت ضرب و شتم می‌کشانند. در دهه 40 انیمیشن‌هایی مثل «میکی موس» یا «بلفی و لی‌لی بیت» وجود داشتند که دارای روحیه لطیفی بودند و به ما امیدواری می‌دادند. در انیمیشن‌ها اثری از خشم و خونریزی و کشتن نمی‌دیدیم. اگر قرار باشد نمره‌ای به رسانه ملی در بخش تولید بدهم، شاید بگویم 10 یا کمتر.

کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان یکی از پایه‌ها و بنیان‌های اصلی انیمیشن کشور است و با توجه به این موضوع، کودکان چقدر درباره این نهاد شناخت دارند؟ از کشوری با جمعیت 80میلیون، شاید یک‌میلیون نفر این نهاد را بشناسد و این موضوع خنده‌دار است. با قاطعیت می‌گویم از نظر فرم، کیفیت و محتوا توانایی رقابت با محصولات خارجی را داریم. ما در شناساندن اسطوره‌های کشورمان ضعف داریم و فقط زمانی به بچه‌ها معرفی می‌شوند که به آن‌ها نیاز سیاسی داریم. متأسفانه هنر و هنرمندان تبدیل به ابزار شده‌اند. انیمیشن یا هر تولید فرهنگی هنری نیاز به بستر مناسب دارد و پایه اساسی آن، نوشتن است. وقتی شخصیت‌هایی مثل باربی و راپونزل برای بچه‌های ما تبدیل به قهرمان می‌شوند، مسلماً همه، زندگی خود را وقف آن شخصیت می‌کنند. دلیلش هم این است کمپانی مربوط به شخصیت، همه‌جوره آن را تبلیغ می‌کند. آیا این اتفاق در رسانه ملی هم رقم می‌خورد؟ نخستین دریادار ایران در دوره هخامنشی یک زن بوده، چند نفر از کودکان این موضوع را می‌دانند؟ شخصیت‌های ما جایشان را با شخصیت‌های پوچ خارجی عوض کرده‌اند در حالی که قدمت تاریخ ما به هزاران سال پیش بازمی‌گردد.

در انحصار سفارش

محمد امین همدانی، تهیه‌کننده انیمیشن «پسر دلفینی»: تعداد و حجم انیمیشن‌های ایرانی به نسبت انیمیشن‌های خارجی کم است. از زمان تأسیس شبکه کودک تلاش‌هایی اتفاق افتاد، تولید صنعتی ایجاد شد و تعدادی مجموعه در سیستم پخش وارد شدند که وضعیت انیمیشن را بهبود بخشیدند. طبیعتاً جذابیت، ریتم و کیفیت تصویر رو به بهبود است اما محدودیت منابع موجب می‌شود انیمیشن یکی از نخستین اقلامی باشد که در سبد بودجه‌ریزی مسئولان تحت‌الشعاع قرار گیرد و حجم تولیدش کاهش پیدا کند. مرکز صبا تلاش‌هایی درزمینه تولید انیمیشن انجام داده اما در آن زمان قرار بود به اندازه سیمافیلم بودجه داشته باشد ولی این‌گونه نشد و اختلاف ۱۰۰ برابری با یکدیگر دارند.

گاه برای محصولات خارجی هزار برابر محصولات ایرانی هزینه می‌شود. آن‌ها منابع انسانی و زیرساخت‌هایی دارند که می‌توانند از فناوری برخوردار باشند. این عوامل نشان می‌دهد محصول ایرانی به جای رقابت، باید جایگاه خودش را پیدا کند. چیزی که می‌تواند وجه تمایز ایجاد کند، توجه به نکات فرهنگی است که برای مخاطب ایرانی جذاب است، زیرا تمام اتفاقاتی که ممکن است در روزمرگی خود با آن مواجه شود در قالب انیمیشن هم دیده می‌شود.

یکی از خلأهایی که در رشد انیمیشن داشتیم این بوده یک مونوپولی سفارش‌دهنده وجود داشته و سبب شده سطح پیشرفت در یک سقفی باقی بماند، اما اگر آن سقف را باز کنیم و اجازه دهیم انیمیشن بلندپروازی‌های خودش را داشته باشد، می‌تواند با محصولات خارجی مقابله کند.

مهاجرت انیمیشن‌سازها

مسعود صفوی، تهیه‌کننده پویانمایی «شکرستان»: در حال حاضر تنها مکانی که انیمیشن را به صورت حرفه‌ای تولید می‌کند و در این حوزه تمرکز دارد، رسانه ملی و مرکز صباست. همان‌طور که گروه و تیم در ساخت انیمیشن مهم است، حمایت هم به همان اندازه اهمیت دارد. یکی از کارهایی که بازارهای فیلم و انیمیشن دنیا انجام می‌دهند، ایجاد زیرساخت مناسب (بانکی، تسهیلات و...) است. انیمیشن در دنیا 80 ساله است و سرعت رشد در این حوزه بسیار افزایش یافته است.

اینکه برخی کودکان و نوجوانان ایرانی بیشتر از تولیدات خارجی برندهایی مانند والت دیزنی حمایت می‌کنند چند دلیل دارد؛ دلیل نخست، کیفیت و دومین دلیل، برندسازی است. ما از لحاظ کیفیت، فرم و محتوا توان رقابت با تعدادی از کشورها مثل برزیل را داریم اما بسترسازی آن‌ها بهتر است. هر محصولی که قصد تولیدش را داریم، ابتدا باید ببینیم بستر وصل بودنش به بازار آزاد و رقابتی شدنش به چه صورت است. در تولید انیمیشن باید به بحث بازاریابی توجه کافی شود. برای عوامل انیمیشن کار بسیار زیاد است، زیرا آمار و ارقام نشان می‌دهد تعداد مهاجران در این حوزه افزایش یافته و این مهاجرت یا مکانی است و یا به صورت فریلنسر (دورکاری و آنلاین) با شرکت‌های خارجی همکاری می‌کنند. انیمیشن همیشه کودکی درونی یک انسان را مخاطب قرار می‌دهد. ما باید همیشه در ساخت انیمیشن تنوع داشته باشیم زیرا موجب رضایت گستره مخاطبان می‌شود.

حجم تولیدات بالای کمپانی‌های بزرگ

محراب ناصری، کارگردان پویانمایی «مهارت‌های زندگی»: مبحث تولید انیمیشن سال ۹۰ بسیار جدی شد، اعتمادی به تیم‌های داخلی صورت گرفت و در بحث تأمین برنامه برای آنتن تلویزیون به عنوان کارهای روزپخش توافق حاصل شد. در آن سال‌ها انیمیشن‌ها معمولاً 10 یا 20 قسمتی ساخته می‌شدند و تجربه ساخت انیمیشن با تعداد قسمت بالاتر وجود نداشت و علت آن هم پیچیدگی‌های تولید بود.

کیفیت انیمیشن‌های داخلی در مقایسه با بستری که ارائه می‌شود بسیار خوب، استاندارد و در سطح جهانی است. در بحث انیمیشن تلویزیونی از نظر داستان، تکنیک و اجرا، نسبت به دیگر کشورها چیزی کم نداریم. یکی از علت‌هایی که مخاطبان انیمیشن نه تنها در ایران بلکه در سراسر دنیا به کمپانی و شرکت‌های بزرگ مانند والت دیزنی اقبال نشان می‌دهند، حجم تولید بسیار بالای آن‌هاست. آن‌ها قادرند هر روز تصاویر و موضوعات مختلفی را به مخاطبان ارائه دهند و دلیلش هم سرمایه‌گذاری مناسب است. اگر نتوانیم تنوع را در محصولات، داستان‌ها و تیم‌های تولید ایجاد کنیم، قاعدتاً بخشی از مخاطب را از دست می‌دهیم و آن‌ها به محصولات خارجی رو می‌آورند.

برای ساخت انیمیشن نیاز است از طرف ارگان یا سازمان‌ها حمایت صورت گیرد و بستر ارائه کار در پلتفرم‌هایی که خارج از ایران هستند، فراهم شود. شرکت‌های تولیدکننده معمولاً آن‌قدر درگیر کار و تولید هستند که فرصت ندارند بحث مالی و تجاری را در خارج از فضای کاری ایران پیگیری کنند؛ این کارها باید توسط دولت و یا کارگروه‌هایی که زیر نظر دولت تشکیل می‌شوند، انجام شود.

تغییرات مدیران حوزه انیمیشن و آسیب به این صنعت

ناهید صمدی امین، عضو هیئت انتخاب جشنواره پویانمایی: مخاطبان کودک، خردسال و نوجوان، بیننده بخش انیمیشن در رسانه ملی هستند و بی‌شک تولیدکنندگان به این نسل آینده‌ساز توجه کافی دارند. در مناسبت‌ها همیشه کار کودک تهیه و تولید می‌شود. انیمیشن‌هایی که در خارج تولید می‌شود از نظر تربیتی-آموزشی با فرهنگ ما هماهنگ نیستند اما درباره مطالب آموزشی تولید شده در خارج، می‌توان گفت بعضاً برای کودکان ما هم مفید است. رسانه ملی همیشه تلاش خود را می‌کند بخش‌های مربوط به انیمیشن و پویانمایی را برای مخاطبان آماده کند. افت‌وخیزهایی هم در این حوزه وجود دارد؛ گاهی بودجه نیست و گاهی بودجه به یک بخش خاصی تعلق می‌گیرد. به دلیل قدمت تولید انیمیشن در غرب و نحوه سرمایه‌گذاری، کیفیت و محتوای انیمیشن را نمی‌توان با ایران مقایسه کرد. به نظر من به‌تازگی نیروهای داخلی پویانمایی تمام تلاش خود را برای کسب موفقیت در این حوزه می‌کنند. متأسفانه مسائلی مانند مشکلات اقتصادی که اجتناب‌ناپذیر هستند هم بر انیمیشن و تولید آن تأثیر می‌گذارد. کمپانی‌های خارجی مانند دیزنی، پیکسار و...سال‌هاست روی هنر و فرهنگ انیمیشن کار کرده‌اند. تقریباً 70درصد انیمیشن، هنر بصری و تجسمی است و اگر فعالیت ما در این حوزه کم شود، به همان نسبت از حجم تولیدات هم کاسته می‌شود. اگر سینما را هنر هفتم بدانیم، انیمیشن هنر هشتم و از مجموع هفت هنر قبلی ساخته شده است.

اگر در بخش ایده و پیش‌تولید به‌درستی عمل کنیم، به موفقیت می‌رسیم. بیشتر نیروهای تولید به دلیل شرایط مالی در چند پروژه به صورت همزمان کار می‌کنند و این عمل به مرور زمان سبب کم شدن کیفیت خروجی می‌شود، از طرفی تغییرات مدام مدیران حوزه انیمیشن، آسیب‌هایی را به این صنعت وارد می‌کند.