به گزارش قدس خراسان، در قلب مقدس‌ترین شهر اسلامی یعنی مکه، مجموعه‌ای از هفت برج به نام ابراج‌البیت ساخته شده که برج ساعت در مرکز آن‌ها خودنمایی می‌کند. ۶ آسمانخراش کوچک‌تر با ارتفاعات مختلف آن را احاطه کرده‌اند که کاربری اصلی آن‌ها هتل و مسکونی است.
ابراج‌البیت که جزو بلندترین برج‌های خاورمیانه شناخته می‌شود، در فهرست بلندترین برج‌های دنیا پس از برج خلیفه دبی با ۸۲۸ متر و برج شانگهای چین با ارتفاع ۶۳۲ متر، در رتبه سوم قرار دارد. کار ساخت این برج در سال ۲۰۰۲ در شهر مکه عربستان سعودی آغاز و در سال ۲۰۱۲ تکمیل شد و به بهره‌برداری رسید. برج ساعت در زمان ساخت با واکنش‌های زیادی از سوی مسلمانان همراه شد و برخی آن را نوعی بی‌احترامی به حریم خانه کعبه و حتی تلاشی در راستای کمرنگ کردن اهمیت ظاهری قبله مسلمانان دانستند.
از طرفی زیارت حرم مطهر امام رضا(ع) را از قدیم «حج فقرا» گفته‌اند و شاید از همین مفهوم بتوان برای مقایسه آنچه در ساخت و سازهای بافت اطراف حرم مطهر رضوی و خانه کعبه رخ داده، استفاده کرد. حرم مطهر امام رضا(ع) را بی‌اغراق می‌توان شاخص‌ترین بنای تاریخی و مذهبی ایران دانست که سالانه مسافران زیادی از داخل و خارج ایران به سمت مشهد می‌آیند و طبیعتاً فضای اطراف حرم مطهر رضوی به لحاظ شهرسازی اهمیت زیادی پیدا می‌کند.
رئیس سابق کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر مشهد در مورد الگوی جهان در شهرسازی کنار بناهای تاریخی و مذهبی اظهار کرد: در مورد بناهای تاریخی مثال در کشورهای توسعه‌یافته زیاد است؛ اما در مورد بناهای مذهبی مثال‌ها محدودتر است؛ چرا که برخی از بناهای مذهبی جهان مانند بناهای مذهبی هندوستان اگر چه واجد ارزش تاریخی هستند؛ اما در خارج از شهر قرار دارند.
محمدهادی مهدی‌نیا گفت: در جهان اسلام بناهای شاخص تاریخی و مذهبی در مکه و مدینه قرار دارند و یک سری از مساجد در کشورهایی مانند ترکیه و مصر هستند. در مذهب تشیع اگر بخواهیم اشاره داشته باشیم، بارزترین و شاخص‌ترین نمونه‌ها عتبه‌های مقدسه ائمه(ع) و امامزادگان است که افزون بر مذهبی بودن در طول زمان، حائز ویژگی تاریخی هم شده‌اند.
وی متذکر شد: نوع مواجهه با حرم حضرت رسول(ص) و بنای کعبه مدل خاصی است و اولویت طرح‌های شهرسازی حول این دو مرکز، بحث آماده‌سازی برای حضور مردم است. اگر حفاظتی هم صورت گرفته برای تک بناست نه حریم آن. در مکه برج ساعت و هتل‌های بلند چندطبقه در کنار کعبه وجود دارد که آن‌ها را هم تخریب می‌کنند تا بناهای بلندتر و بزرگ‌تری بسازند؛ چون موضوع مدنظرشان این است که به لحاظ کارکردی چه کنند تا وقتی جمعیت زیادی آنجا حضور پیدا می‌کنند، امنیت و آسایششان فراهم باشد و به نظر می‌رسد قید دیگری در خصوص ارتفاع یا شرایط ساختمان‌های اطراف وجود ندارد.
شباهت الگوی توسعه‌ای عتبات عالیات عراق به ایران
این استاد شهرسازی در ادامه به بناهای مذهبی تاریخی در جهان تشیع پرداخت و گفت: در خصوص الگوی شهرسازی در کنار حرم‌های مطهر ائمه(ع) مثال خوبی نمی‌توان زد؛ چرا که کار خاصی انجام نشده است. بخش زیادی از شهرسازی در شهرهای مذهبی عراق در قرن بیستم و در دوره‌ای شکل گرفته که رژیم‌های حاکم بر عراق کاری برای توسعه اطراف حرم‌ها انجام نمی‌دادند. پس از پایان یافتن حکومت صدام نیز الگویی که آنجا شکل گرفته، شبیه الگویی است که در ایران وجود دارد؛ یعنی شیعیان عراق هم اگر می‌خواستند در حوزه فنی مهندسی کاری انجام دهند، خیلی وقت‌ها یا مستقیم از حوزه دانش مهندسی ایران کمک می‌گرفتند یا غیرمستقیم تحت تأثیر آن بوده‌اند. توسعه در بین‌الحرمین یا حرمین عسکریین تقریباً شبیه همان چیزی است که در اطراف حرم مطهر حضرت رضا(ع) یا حرم مطهر حضرت معصومه(س) شکل گرفته است.
وی بیان کرد: در کشورهای غیر اسلامی اماکن تاریخی و مذهبی یک تفاوت عمده دارد و آن حجم پذیرش جمعیت است. تنها جایی که از این قاعده مستثنا بوده، واتیکان است که به خاطر جمعیت گردشگر و مناسبت‌های مذهبی مسیحیت است. آن‌ها مثل ما مفاهیمی مانند زیارت و حضور هر روزه در اماکن تاریخی و مذهبی را ندارند.
مهدی‌نیا به تناقضی آشکار در خصوص هدف و نگاه شهرسازی در اطراف اماکن مذهبی اشاره و عنوان کرد: مشکل زمانی بغرنج می‌شود که هم بحث حفاظت بناهای تاریخی و مذهبی مدنظر باشد و هم آسایش و امنیت زائر. به عنوان مثال در مشهد (به ویژه در مناسبت‌های مذهبی مانند دهه آخر صفر) هم می‌خواهیم میزبانی شایسته‌ای از زائران داشته باشیم و هم بحث‌های حفاظت و هویت تاریخی و مذهبی برایمان مهم است و می‌گوییم در بافت اطراف حرم مطهر رضوی ارتفاع و تراکم بالا نباشد.
شهر رم برج و بلندمرتبه‌سازی ندارد
رئیس سابق کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر مشهد یادآور شد: از دهه ۵۰ به بعد همیشه این تناقض بوده و همواره هر کدام از این اهداف موافقان و مخالفانی داشته است. این موضوع در دنیا هم الگوی علمی مشخصی ندارد. در رم پایتخت ایتالیا اجازه ساخت ساختمان بلند داده نشده است. ما در شهری مانند رم که یک شهر تاریخی با بناهای خیلی قدیمی است، برج‌سازی نداریم. از طرفی دیگر واتیکان هم وجود دارد و گنبد کلیسای سن‌پیتر از فواصل دور در رم دیده می‌شود؛ اما در شهر میلان که به فاصله دو ساعت از رم قرار دارد، تمام پروژه‌های بلندمرتبه و دستگاه‌های اداری و اقتصادی که باید در رم باشد، در میلان وجود دارد. رم یک شهر گردشگری و مذهبی نه با آن مفهومی که ما مدنظر داریم، است و حتی ۹۰ درصد از افرادی که به واتیکان می‌روند، برای گردشگری است.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: باید تکلیفمان را در بحث اهداف مشخص کنیم. ما در سالیان زیاد بافت اطراف حرم مطهر رضوی را ضربه زدیم و آنجا را به یک کارگاه ساختمانی تبدیل و مردم محلی را از آنجا بیرون کردیم. الان نه زائر آنجا آسایش دارد و نه مدیریت شهری می‌تواند به راحتی خدمات‌رسانی کند. از طرفی ما زیرساخت‌های مدیریت بحران در شرایط حادثه را نداریم. با اتفاقاتی که در این سه دهه در بافت اطراف حرم مطهر افتاده، در حال حاضر هم نمی‌توان کاری کرد که تغییر رویکرد داد. بدتر اینکه مدیران، برنامه‌ریزان و تصمیم‌سازان در این حوزه هدفشان مشخص نیست.
خبرنگار: معصومه مؤمنیان
نظر شما