طرحواره‌ی ذهنی چیست؟

 تصویری از یک شخص واقعی در ذهن شما هست که مستقیماً از آن آگاه هستید و نمیتوانید به آن ورود پیدا کنید. بنابراین از بیرون به آن نظاره میکنید، حرف هایش را می شنوید، رفتارهایش را میبنینید و به خاطر میسپارید و در طی زمان، نتیجه گیری های موجزی در ذهنتان شکل میگیرد که (طرحواره‌ی ذهنی) نامیده میشود و یک تصویر روان شناختی از کسی که با او زندگی میکنید، در ذهنتان میسازید.

طرحواره های منفی از قبیل تنبل، احمق، بی رحم، خسیس، بیهوده، بی لیاقت، بی ثبات، خطرناک، دیوانه و غیره از قدرت بسیار زیادی برخوردارند. این طرحواره ها تنها برای شما واقعی هستند. چیزی که به نظرتان حقیقت دارد، تنها واقعیتی است که تاکنون داشته اید. طرحواره هایی که شما برای تبیین و تفسیر رفتارهای همسرتان به کار میبرید، برچسب هایی که هویت همسرتان را برای شما توصیف و تعیین می کنند، بر همه‌ی ابعاد رابطه‌ی شما با همسرتان تأثیر میگذارند. این که چه احساسی دارید، چه چیزی میخواهید و چگونه ارتباط برقرار میکنید، تحت تأثیر عمیق برچسب هایی است که به همسرتان میزنید. هر چه رویدادهای زیادی از یک طرحواره‌ی ذهنی خاص حمایت کنند، تأثیر آن نیرومندتر میشود.

طرحواره‌های منفی در خصوص صفات شخصیتی، انگیزه‌ها و احساسات

علاوه بر طرحواره هایی که در خصوص صفات شخصیتی همسرتان دارید، ممکن است طرحواره هایی نیز در مورد انگیزه ها و نیات وی، مثلاً (او سعی میکند مرا کنترل کند... او فقط به فکر خودش است... او سعی میکند با درآوردن اشک من، خودش را حق به جانب جلوه دهد....او سعی میکند مرا از دوستانم جدا کند...)، احساسات او نسبت به شما، مثلاً (او از من خسته شده است، چون از دست من دلخور و عصبانی است) و قضاوت های او درباره‌ی شما، مثل (او فکر میکند که من بی ثبات هستم... او فکر میکند که من بی لیاقت هستم...) ایجاد کنید.

طرحواره های منفی در مورد انگیزه ها، نیات، احساسات و قضاوت های همسرتان درباره‌ی شما

می توانند بسیار مخرب باشند. این طرحواره های ذهنی معمولاً در اثر ذهن خوانی های فراوان شکل گرفته و تداوم می یابند. این ذهن خوانی ها به خاطر رفتارهای مبهمی هستند که شما آنها را به شیوه ی منفی تفسیر می کنید. وقتی اقدام به تفسیر منفی میکنید، (او فکر میکند من موی دماغش میشوم)، همه‌ی رفتارهای آتی او به این صورت نام گذاری میشوند. طرحواره ها در طی زمان شکل میگیرند و برایتان بسیار واقعی و باورکردنی میشوند، درست مانند رنگ آبی آسمان! هر چه بیشتر رفتار همسرتان را بر اساس این طرحواره ها تبیین کنید، طرحواره برای شما دردآورتر میشود و رفتار شما نیز بیشتر توسط طرح واره تعیین میشود.

مخرب‌ترین طرحواره‌ی ذهنی

شاید مخرب ترین طرحواره در بین طرح واره های ذهنی، این باور باشد که همسرتان شما را دوست ندارد. هر چند که این باورها آسیب زننده و دردناک هستند، اما آنچه در مورد همه‌ی طرحواره ها صادق است، این است که باورها و طرحواره های منفی، عامل اصلی بخش عمده‌ای از درد و رنج ها در روابط صمیمانه هستند. با این حال، اغلب آنها مبتنی بر حدس ها، فرض ها و خیالاتی هستند که به هیچ وجه واقعیت ندارند.

چرا طرحواره‌های ذهنی پایدارند؟

وقتی طرحواره هایی درباره‌ی شخصیت یا انگیزه های همسرتان در شما ایجاد میشود، دو فرایند باعث تداوم و پایداری آن میشود.

1- سوگیری تاییدی: اولین فرایند، سوگیری تأییدی نام دارد. سوگیری تأییدی نوعی تمایل برای توجه کردن انحصاری به رویدادهایی است که از طرحواره‌ی شما حمایت میکنند. همه‌ی ما به طور ذاتی تمایل داریم چیزهایی را که با پیش فرض ها و تصورات قبلی ما هماهنگ نیستند، نادیده بگیریم یا پالایش کنیم.

2- عادت ذهنی: دومین دلیل برای تداوم طرحواره ها عادت ذهنی است. ذهن مانند یک نوار ضبط صوت حلقه‌ای بسته، اغلب افکار یکسانی را مرتب تکرار میکند. این عادت های روانشناختی، به ویژه زمانی که شما تحت فشار روانی هستید، یا با یک موقعیت مبهم مواجه می شوید، وسوسه انگیز هستند. وقتی نمیتوانید بفهمید چه اتفاقی دارد می افتد، مضطرب میشوید. سپس درگیر فرایند ذاتی جست‌وجوی خاطرات و فرض هایی میشوید که در درک آنچه رخ داده و پاسخ مناسب به آن، به شما کمک کند. طرحواره های شما فرض هایی هستند که اکثر مواقع برای تبیین رفتارهای مبهم همسرتان به کار میبرید.

اثر خلا

چون افراد تمایل دارند که از طرحواره های ذهنی برای تبیین موقعیت ها و رفتارهای مبهم استفاده کنند، لذا طرحواره ها دارای یک اثر خلا هستند. شما اغلب برای تبیین بسیاری از رفتارهای همسرتان که نمی توانید به سادگی دلیل آنها را بفهمید، از طرحواره های منفی‌تان استفاده میکنید و چون وقتی از بیرون نگاه میکنید بسیاری از رفتارهایی که فرد انجام میدهد، مبهم هستند، در نتیجه ممکن است بسیاری از رفتارهای بی‌گناه و نامربوط همسرتان در درون یک طرحواره‌ی منفی جذب شوند؛ و هر چه طرحواره‌ی منفی قوی تر و شامل خاطرات بیشتری باشد، قدرت کشش آن بیشتر خواهد بود.

الهه ضمیری-خبرنگار تحریریه جوان قدس