نشست بررسی کتاب «مسئله حجاب» نوشته شهید استاد مطهری در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران برگزار شد. این نشست از سلسله نشست‌های «صدکتاب ماندگار قرن» بود که به مناسبت سالروز دستور کشف حجاب توسط رضاشاه (۱۷ دی ۱۳۱۴) برگزار شد. آخرین انتشار کتاب «مسئله حجاب»، چاپ صد و سی و هفتم کتاب است که توسط نشر صدرا منتشر شده است.

محمدتقی کرمی‌قهی، دانشیار مطالعات فرهنگی تمدنی دانشگاه امام صادق (ع)، سخنران این نشست بود. او با بیان اینکه کتاب «مسئله حجاب» را از منظر یک «رخداد» فرهنگی و اجتماعی فهم می‌کند، گفت: مرادم از رخداد این است که قبل و بعد از این کتاب، مسئله حجاب در ایران یک رنگ و بوی دیگری پیدا می‌کند. شهید مطهری که کتاب‌های زیادی در حوزه فلسفه و معارف دینی نوشته بودند خودشان از این کتاب بسیار راضی بودند.

او ادامه داد: در تحلیل چرایی این مسئله گاهی می‌شود سراغ ذهن و زبان ایشان رفت. اینکه چرا ایشان به این کتاب دل بستند و چرا آرزو داشتند جلد دوم را هم بنویسند. یک علت می‌تواند دستاورد روشنی باشد که شهید مطهری پس از انتشار کتاب ملاحظه کردند. این کتاب در بین کتاب‌های مذهبی بین سال‌های ۴۸ تا ۵۷ و ۵۸ به بعد از آن، یکی از کتاب‌های موفق در بازار نشر بوده است. حدوداً چهار یا پنج نقد مخرب بعد از انتشار کتاب بر علیه این کتاب نوشته می‌شود و خود این کتاب‌ها نشان می‌دهند که ایشان در این کتاب موفق بودند. بازخورد مثبت شهید مطهری از این کتاب در عمل و رفتار جوانان نیز بسیار برایم جالب است. این تاثیرات در جلسات انجمن اسلامی پزشکان نیز معروف بوده است. حتی در پوشش زنانی که به نشست‌ها می‌آمدند تغییر مثبت حاصل شده بود. این کتاب توسط نسل جوان دختران و زنان دیده شد.

کرمی‌قهی بیان کرد: یکی دیگر از چیزهایی که این کتاب را برای شهید مطهری یک کتاب ستاره‌دار می‌کند این است که شهید مطهری در این کتاب در قامت یک فقیه ظاهر می‌شود؛ البته پروژه کتاب فقهی نیست. شهید مطهری هدف فقهی در پس و پشت این کتاب نداشتند اما به مناسبت بحث‌های کلامی و اندیشه‌ای، ورودی که به بحث‌های فقاهتی می‌کنند بسیار محکم است. شهید مطهری به دلایلی در سال ۱۳۳۴ از قم به تهران مهاجرت می‌کند و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران می‌شوند. ایشان وقتی به تهران می آیند از بحث‌های فقاهتی دور می‌مانند. از آیت‌الله منتظری دور می‌مانند که به فقاهت معروف بودند. وقتی کتاب «مسئله حجاب» منتشر می‌شود، مرحوم امام خمینی (ره) استقامت استدلال شهید مطهری و ورود ایشان به بحث‌های فقهی را ستایش می‌کنند و این کتاب را یک کتاب موفق می‌دانند. به نظرم این تایید و تلقی به قبول جامعه فقاهتی برای شهید مطهری شیرین بوده است.

او اضافه کرد: دو کتابنامه درباره حجاب منتشر شده که یکی حدود ۴۴۲ عنوان کتاب و جزوه مهم درباره حجاب را دربرمی‌گیرد و دیگری که توسط رسول جعفریان تدوین شده است حدود ۱۰۰ کتاب را شامل می‌شود. اگر این دو را مشاهده کنیم می‌بینیم که قبل از کتاب «مسئله حجاب» ادبیات حجاب یک ادبیات خاصی است و بعد از آن ادبیات مسئله حجاب در ایران عوض می‌شود. بعد از انتشار کتاب تقریباً تمام بحث‌هایی که درباره حجاب است تحت تاثیر شهیدمطهری بوده است. بسیاری از پروژه‌های مخالف حجاب نیز با ناکامی مواجه می‌شوند.

کرمی‌قهی با اشاره به اینکه شهید مطهری ۳ مسئله مهم در کتاب «مسئله حجاب» داشته است، بیان کرد: سه مسئله مهم در کتاب برای شهید مطهری وجود دارد. یک اینکه حجاب وجه و کفین واجب نیست. شهید زحمت زیادی کشید تا اینجا بیفتد. مسئله دوم این است که اسلام، پرده‌نشینی زن و مرد را توصیه نکرده و حضور اجتماعی زن در جامعه را می‌خواهد. مسئله سوم نیز مسئله ملحق به حجاب یعنی احکام نگاه کردن است. مثلاً اینکه اگر یک زن حجاب را رعایت کرد، نگاه کردن چه حکمی دارد. شهید مطهری به خوبی از عهده سه مسئله برمی‌آید. در همین زمان یک گفتمان است که به دنبال کشف حجاب است اما انگیزه‌ای برای مخالفت با کتاب شهید مطهری ندارد چون فکر نمی‌کند یک کتاب بتواند جریان بسازد بنابراین از طرف گفتمان بی‌حجابی در خلال سال‌های ۴۷ تا ۵۷ هیچ جریانی نمی‌بینیم.

او به گفتمان دیگری که سعی می‌کند مقابل شهید مطهری و کتاب مسئله حجاب ظاهر شود، اشاره کرد و گفت: از طرف گفتمانی که معتقد است حجاب کفین و وجه نیز واجب است، مقابله‌هایی با شهید مطهری صورت می‌گیرد. اشکالاتی وارد می‌شود و پاسخ‌هایی داده می شود که این پاسخ‌ها در کتابی با عنوان «پاسخ‌ها به مسئله حجاب» توسط انتشارات صدرا منتشر می‌شود. کتاب گفتمان رقیب نیز منتشر می شود. در نقد از شهید و دفاع از حجاب صورت و پوشیه و پرده نشینی صحبت‌هایی صورت می‌گیرد اما این داستان توفیق پیدا نمی‌کند.

کرمی‌قهی در ادامه پرسشی طرح کرد و گفت: ما اگر بخواهیم کتاب شهید مطهری را حوزه‌پژوهی کنیم این کتاب در کدام حوزه قرار می‌گیرد، یک کتاب فقهی است یا تفصیلی است؟ علت این سوال این است که یکی از مراجع سنتی حوزه‌های علمیه اخیراً در درس خارج، کتاب شهیدمطهری را محور قرار داده بودند و با برخی از مداقه‌های فقهی خواستند بگویند کتاب در برخی جاها لغزش‌های فقهی داشته است. البته به این استاد پاسخ دادند که نکات شما، در اصلِ بحث شهید مطهری تاثیری ندارد. بحث شهید مطهری یک هسته مرکزی دارد و اشکالات شما متوجه این نیست. ثانیاً شهید مطهری در واقع در پی ارائه یک بحث فقهی منسجم نبوده اگرچه کاری که کرده از نظر فقها یک کار تمام است. فقها این بحث شهیدمطهری را می پسندند اما رسالت شهید مطهری در این کتاب رسالت فقهی نیست.

او در پایان گفت: شهید مطهری در سال‌های ۴۴ تا ۴۷ در انجمن اسلامی پزشکان و در جامعه‌ای که حجاب آزاد بوده و دختران و زنان بدون حجاب حاضر می‌شدند مطالب این کتاب را بیان کرده که بگوید شما می‌توانید با رعایت قوانین اسلامی مشارکت خود را داشته باشید. به عقیده من همچنان کتاب «مسئله حجاب» شهید مطهری مسئله و نیاز است و امیدوارم این جلسات فتح بابی باشد تا پروژه شهید مطهری همچنان ادامه پیدا کند.