جشنواره موسیقی فجر، به عنوان با سابقه ترین و بزرگترین رویداد موسیقایی کشور شناخته میشود. این جشنواره همه ساله همزمان با ایام پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی ایران، به منظور گرامیداشت آن و در راستای تحقق سیاستهای کلان فرهنگی نظام جمهوری اسلامی ایران در حوزه هنر موسیقی با ابعاد ملی و بین المللی برگزار میشود.
جشنواره‌ی موسیقی فجر در سال ۱۳۶۴ فعالیت خود را با عنوان «جشنواره سرود و آهنگ‌های انقلابی» آغاز کرد. این رویداد ملی به مدت چهار سال با همین نام به فعالیت خود ادامه داد و در آن سال‌ها تنها محملی محسوب می‌شد که اهالی موسیقی می‌توانستند به اجرای برنامه و برگزاری کنسرت بپردازند.
چهار سال پس از برگزاری «جشنواره سرود و آهنگ‌های انقلابی»، این رویداد با عنوان «جشنواره موسیقی فجر» به فعالیت خود ادامه داد که با پایان هشت سال جنگ تحمیلی علیه ایران نیز همراه بود. این رخداد آغازی دوباره برای این جشنواره بود.
لوگو و بین المللی شدن جشنواره
در دوره پنجم، جشنواره برای اولین بار دارای «لوگو» شد و نمادهایی پیدا کرد که از این رخداد مهم خبر می‌داد، اما دو سال بعد یعنی در سال ۱۳۷۰ که جشنواره برای اولین بار به صورت بین‌المللی برگزار شد و علاوه بر گروههای داخلی در سبک‌های گوناگون، چند گروه خارجی نیز در جشنواره حاضر شدند، این رویداد موسیقایی شکل گسترده‌تری به خود گرفت. البته در آن سال، بیشتر تلاش شد تا موسیقی کشورهای مسلمان محور فعالیتهای بخش بین‌الملل قرار گیرند و در همین راستا بخش «معرفی موسیقی ملل مسلمان» شکل گرفت که در آن برترین چهره‌های موسیقی مسلمان در جهان حضور داشتند.
در این دوره یک گروه موسیقی از تاجیکستان (گروه استاد آدینه هاشم‌اف و گروه دولتمند خلف)، یک گروه از هند با رهبری استاد بسم‌الله خان (نوازنده مشهور شهنای) و استاد هابیل علی‌اف از جمهوری آذربایجان با آواز نصرالله ناصح‌پور به اجرای برنامه پرداختند. ماهیت بین‌المللی جشنواره موسیقی فجر تاکنون ادامه دارد.
حضور موسیقی بانوان در جشنواره موسیقی فجر
اما در سال ۱۳۷۶، در سیزدهمین جشنواره برای اولین بار بخش‌های دیگری به جشنواره اضافه شد. در این سال گروههای موسیقی بانوان پس از حدود ۲۰ دهه سکوت توانستند در جشنواره موسیقی فجر به اجرای برنامه بپردازند و بخش «ویژه‌ی بانوان» نیز کار خود را آغاز کرد. این بخش در سال‌های بعد نیز کماکان در جشنواره حضور داشت و البته مدتی بعد از آن به عنوان جشنواره‌ای مستقل تحت عنوان «گل یاس» به فعالیت خود ادامه داد؛ اما این بار در پانزدهمین دوره جشنواره، برای اولین بار ۱۰ کشور از کشورهای صاحب تمدن و موسیقی در جشنواره شرکت کردند. این تغییرات در ساختار جشنواره در سال‌های بعد نیز ادامه داشت؛ به طوری که سال بعد از آن نیز بخش دیگری با نام «بخش سازی» اضافه و برای اولین بار در طول برگزاری جشنواره‌های موسیقی فجر بخشی با عنوان پایان‌نامه به جشنواره اضافه شد.
جوایز و پژوهش ها
در دوره بیستم نگاه جشنواره به طور خاص و ویژه به بحث پژوهش در موسیقی معطوف و در دوره بیست و سوم بخش رقابتی در جشنواره موسیقی فجر راه‌اندازی شد. در دوره های بعدی نیز موضوع جوان‌گرایی به عنوان محور اصلی جشنواره مطرح شد.
در سی‌و یکمین دوره از این رخداد موسیقایی، با نگاهی به تجربیات سال‌های گذشته تلاش شد تا با حضور گروههای حرفه‌ای و اضافه شدن «جایزه باربد» برای انتخاب بهترین آثار تولیدی، ضمن توجه ویژه به بخش تولید، تلاش‌هایی در خصوص اعتبار بخشی به این رخداد مهم انجام شود.
نگاهی به مهم ترین دوره های جشنواره
سی و پنجمین دوره جشنواره موسیقی فجر نیز در بخش پاپ، اجراهایش را از روز چهارشنبه ۲۳ بهمن نود و هشت آغاز کرد. در بخش آهنگسازی موسیقی بی کلام دیپلم افتخار به محمد علی نجف پور برای آلبوم «اوراد» رسید. در بخش خوانندگی موسیقی دستگاهی، دیپلم افتخار را سید محسن حسینی برای آلبوم «جز عشق ندارم هنری» دریافت کرد. در بخش آهنگسازی موسیقی معاصر و ارکسترال ایرانی بی‌کلام امیر حسین سمیعی برای آلبوم «اروند» جایزه باربد را از آن خود کرد. دیپلم افتخار خوانندگی موسیقی پاپ و تلفیق به غلامرضا صنعتگر و عارف علیزاده برای آلبوم «تهران جان» و جازه باربد به وهاب ابراهیمی برای آلبوم «باید ستاره شد» رسید.
دوره سی و هشتم جشنواره موسیقی فجر از روز ۲۸ اسفند ۱۴۰۱ در بخش‌های استان‌ها، پژوهش، رقابتی، جایزه باربد، غیررقابتی (ارکسترال، کلاسیک، ردیف دستگاهی، نواحی، هنرستانهای موسیقی و پاپ)، جشنواره جشنواره‌ها، جایزه ترانه، جایزه موسیقی و رسانه، بخش سرود و بخش بین الملل آغاز شد و تا سوم اسفند ۱۴۰۱ تداوم داشت. در آغاز این رویداد ارکستر ملی ایران با رهبری همایون رحیمان و خوانندگی امیرحسین سمیعی و علی چراغی اجرا داشت.
در تهران، تالار وحدت در بخش بین الملل و ارکسترال با ۹ اجرا، تالار رودکی در بخش ردیف دستگاهی و مسابقه موسیقی ایران با ۲۳ اجرا، فرهنگسرای نیاوران در بخش بانوان و بخش بین الملل با ۱۱ اجرا و فرهنگسرای ارسباران در بخش سرود و موسیقی نواحی با ۱۹ اجرا میزبان جشنواره بودند. در سال ۱۴۰۱ نیز برای اولین بار مجموعه کوشک هنر به سالن‌ها اضافه شده که با ۱۳ برنامه اجراهای موسیقی نواحی در آن سالن برگزار شد. سالن میلاد نمایشگاه بین المللی نیز موسیقی مردمی را با ۱۲ برنامه میزبانی کرد.
بخش استان ها به طور همزمان در ۱۴ استان برگزار شد. گلستان با ۳۴ اجرا، آذربایجان شرقی ۲۰، کرمانشاه ۱۸، خراسان شمالی ۱۴، زنجان ۱۲، هرمزگان ۱۲، جنوب کرمان ۱۱، کهکیلویه بویراحمد ۱۱، مازندران ۸، همدان ۶، بوشهر ۶، البرز۵، لرستان ۵ و گیلان با ۴ اجرای صحنه‌ای میزبان سی و هشتمین جشنواره موسیقی فجر بودند. به گفته بهزاد عبدی دبیر جشنواره موسیقی فجر سی و هشتم، در مجموع ۲۱۲۶ هنرمند اعم از شرکت کننده و موزیسین در این دوره از جشنواره مشارکت داشتند.
معرفی بخش های مختلف جشنواره
بخش پژوهش به مدت پنج روز به میزبانی رادیو گفتگو و بصورت زنده برگزار شد و هنرمندان موسیقی و کارشناسان درباره موضوعات حوزه موسیقی به بحث و تبادل نظر پرداختند.
بخش رقابتی به منظور حضور جریانهای نوین موسیقی و صدا در ایران که در بازنگری صورتهای شنیداری به ایده پردازی واجرا بدون پیش‌داوری مرسوم در ساخت و اجرای موسیقی متداول می پردازد که در این دوره به عنوان جایزه ویژه به جشنواره اضافه گردیده است.
جایزه باربد با هدف معرفی و تقدیر از آثار برگزیده اهالی موسیقی ایران، اعتلای هنر موسیقی و ارتقای سلیقه و فرهنگ شنیداری مخاطبان، صیانت از هویت ملی مبتنی بر آموزه های آیینی و ایرانی، تقویت و حمایت از هنر خلاق به ویژه ایده و اجراهای صدا وموسیقی نسل جوان برگزار میشود.
بخش غیر رقابتی با هدف شناسایی، ظرفیت سازی و حمایت از فعالیتهای خلاقانه ی هنرمندان و گروههای موسیقی سراسر کشور، با اولویت معیارهای هنری در هر شاخه از موسیقی برگزار می شود.
در جشنواره سال۱۴۰۱، جایزه ترانه نیز متن ترانه‌هایی که از مهر ۱۴۰۰ تا مهر ۱۴۰۱ به‌صورت تک آهنگ یا در قالب آلبوم موسیقی از سوی مؤسسات یا اشخاص حقیقی و حقوقی پس از دریافت مجوز از دفتر موسیقی تولید و منتشر شده‌اند، توسط هیئت داوران بررسی و ترانه‌های برگزیده معرفی شدند.
همچنین جایزه موسیقی و رسانه در دو محور و با هدف تجلیل از نقش اهالی رسانه در زمینه نقد و هم‌افزایی حوزه موسیقی، افزایش نقش رسانه‌ها در توجه عمومی به موسیقی و کلام، فرهنگ‌سازی با موسیقی، افزایش سواد هنر موسیقی در بین عموم جامعه، توجه به گونه های مختلف موسیقی، به ویژه موسیقی نواحی و خرده فرهنگ ها و تبیین موسیقی به عنوان کالای فرهنگی برگزار می شود.
در بخش سرود ۱۰ گروه برای نخستین بار در یک سالن مجزا طی ایام جشنواره روی صحنه خواهند رفت و براساس برنامه‌ریزی های صورت گرفته، تقدیر از فعالان سرود و انتخاب بهترین گروه سرود براساس آرای مردمی از دیگر برنامه های این بخش است.
بخش بین الملل با محوریت موسیقی و باهدف تعامل و تبادل فرهنگی و هنری و با حضور گروههای خارجی برگزار خواهد شد که میزبان هشت اجرا از کشورهای پرتغال، روسیه، مجارستان، هند، افغانستان، تاجیکستان، ارمنستان و صربستان است. امسال در یک تنوع مختلف موسیقایی این کشورها کنار هم حضور دارند.
جزئیات جشنواره سی و نهم (۱۴۰۲)
طبق اخبار اعلامی از سوی مهدوی، دبیر سی و نهمین چشنواره موسیقی فجر برای اولین بار شاهد حضور تک ترک‌ها در این جشنواره خواهیم بود زیرا مردم از تک ترک‌ها بیشتر از آلبوم استقبال می‌کنند. دبیر جشنواره سی و نهم همچنین افزود: فضای مارکتینگ تک آهنگ‌ها مناسب تر است به همین دلیل جایزه تک آهنگ را به بخش‌های جشنواره اضافه کرده‌ایم و این بخش هم داوری خواهد شد. امیدواریم ایده‌های جدیدی که امسال داریم محقق شود. مهدوی درباره موسیقی ملل مسلمان در جشنواره خاطرنشان کرد: پیشنهاد بنده این بود تا جاده ابریشم را بررسی کنیم اما به لحاظ کمبود بودجه توانایی انجام این کار را نداریم و این بخش عملیاتی نمی‌شود، پس باید در گسترش آن تخفیف دهیم؛ به همین علت از ملل مسلمان و از کشورهایی که قرابت موسیقیایی با کشور ما دارند دعوت می‌کنیم تا در این جشنواره شرکت کنند.
وی با اشاره به بودجه جشنواره موسیقی فجر اظهار کرد: سال گذشته به سختی بودجه جشنواره به ۱۰ میلیارد رسید. نهایتا در صورت ثابت ماندن دبیر، سالی ۱۰ تا ۲۰ درصد می‌توان بودجه را افزایش داد. در گذشته ۱۰ شب جشنواره ادامه داشت و شاهد اجراهای مختلف در آن بودیم اما اکنون به ۵ تا ۶ شب کاهش یافته که به نظر بنده باید تعداد این شب‌ها حداقل دو برابر شود. جامعه هدف ما در گونه‌های مختلف این دوره، نسل نو هستند و می‌خواهیم بخش رقابتی را پررنگ‌تر کنیم اما به دلیل کمبود بودجه نمی‌توانیم به تمام ایده‌هایمان جامع عمل بپوشانیم. به همین علت ما بر اساس مقدوراتمان می‌توانیم برنامه‌ریزی داشته باشیم که متاسفانه در حال حاضر با توجه به تعداد شب‌هایی که داریم اجرای تمام متقاضیان را نخواهیم داشت.
مهدوی افزود: سال گذشته جشنواره به سختی گذشت؛ عده‌ای نمی‌خواستند در آن شرکت کنند و بسیاری دیگر در صورت حضور تهدید می‌شدند. امسال شاهد فضای آماده‌تری هستیم. باید برای متقاضیان و شرکت‌کنندگان که از این فراخوان‌ها استقبال می‌کنند فرازهای جدیدی دیده شود و در شاکل‌های مختلف به آن‌ها کمک شود. به تمام کسانی که حضور پیدا کردند اما اجرا نتوانستیم از آن‌ها داشته باشیم باید لوح تقدیر داده شود تا برای نسل نو این جشنواره نقطه اتکا باشد.
دبیر جشنواره موسیقی فجر یادآور شد: جشنواره موسیقی فجر به عنوان مهمترین رویداد موسیقیایی کشور باید جدی تلقی شود و جنبه بین‌الملل بیشتری پیدا کند. بسیاری از خارجی‌ها تمایل دارند در این جشنواره حضور داشته باشند اما امکانات محدودی داریم.
وی با اشاره به اجرای موسیقی سنتی و کلاسیک گفت: طبق روال گذشته این دو حوزه موسیقی وجود دارد و موسیقی‌دان‌های برجسته ای از گذشته تا کنون داشتیم. اما از سال قبل با حضور جدی بخش‌های دیگر این دو حوزه کمی کمرنگ شدند. تصمیم داریم تا در بخش جدید این جشنواره، فیلم بزرگان موسیقی و هنرمندان شناخته شده را برای مردم پخش کنیم تا از این طریق اجراهای تک‌نوازان برجسته و گروههای مختلف را به مردم یادآوری کنیم.
گفتنی است جشنواره موسیقی فجر هرسال در میانه بهمن‌ماه برگزار میشود و علاقه‌مندان در بخش‌های رقابتی و غیر رقابتی در آن شرکت می‌کنند. در پایان این جشنواره جایزه باربد به برگزیدگان جشنواره موسیقی فجر اهدا میشود.
نیایش احمدی-خبرنگار تحریریه جوان قدس
نظر شما