یکی از دستاوردهای مهم و اساسی انقلاب اسلامی، خودباوری الهی و اعتماد به نفسی است که از زمان پیروزی انقلاب توسط بنیان‌گذار کبیر انقلاب اسلامی، به ملت ایران هدیه شد و هنوز نیز ادامه دارد. ثمره این خودباوری الهی یا همان اعتقاد به داشته‌های ملی که برای تمامی جوامع بشری کلید کامیابی‌ها و وسیله لازم برای رسیدن به رشد و توسعه به حساب می‌آید؛ پیشرفت، نوآوری و شکوفایی مداوم است.

این روزها همزمان با ایام پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی در گفت‌وگو با دکتر محسن ردادی، استادیار گروه مطالعات انقلاب اسلامی پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به یکی از مهم‌ترین دستاوردهای انقلاب یعنی نهادینه کردن خودباوری در میان تمام افراد جامعه و به‌خصوص جوانان پرداختیم.

اتحاد ملی، انسجام اسلامی

دکتر ردادی با بیان اینکه یکی از نقاط عطف تاریخ ما، انقلاب اسلامی بود که خودباوری ملی را در جامعه ایجاد کرد، بیان می‌کند: خودباوری ملی این است که ملتی خودش را دارای خصیصه و ویژگی خاصی و ممتاز از دیگران دیده و به آن افتخار کند. به‌طور نمونه ممکن است ملتی در اقتصاد، پیشرفت زیادی داشته باشد و خود را ملت پولداری بداند یا به‌خاطر تعداد زیاد اکتشافات و اختراعات، خود را ملتی علم‌دوست و علم‌پرور مطرح کند. در انقلاب اسلامی ایران، مردم، خود را به عنوان ملتی توانمند که قادر به انجام هر کار جمعی هستند، شناختند. این خودباوری، متکی بر قدرت مردم به وجود آمد که سبب پیروزی سیاسی و ایستادگی در مقابل تمام دنیا بود. در انقلاب اسلامی، مردم به قدرت انسجام ملی رسیدند. البته در تاریخ کشور، موارد دیگری هم اتفاق افتاده بود که سبب به وجود آمدن خودباوری شده بود اما این حس پیروزی و برنامه ملی، در انقلاب اسلامی به اوج خود رسید.

او یادآور می‌شود: در دوره مشروطه هم همین حس ملی اتفاق افتاد. ملت با عزمی راسخ پادشاه قاجار را وادار به تمکین کردند. در دوره ملی شدن صنعت نفت هم به همین ترتیب بود. مردم منسجم شده و در برابر همه قدرت‌های بزرگ، مستکبران و مستبدان عالم ایستادگی کردند. در انقلاب اسلامی نیز به همین صورت؛ مردم احساس می‌کردند پیوستگی اجتماعی بسیار قوی میان همه ملت، باوجود تنوع فرهنگی، زبانی و... به وجود آمده و همه تبدیل به «ما» شدند. به یاری خدا و پشتوانه رهبری عالی‌قدر انقلاب اسلامی «ما» شکل گرفت. این «ما» کاملاً هویت داشت و می‌دانست چه می‌خواهد و چه اندازه نیرومند است. بر همین اساس خودباوری شکل گرفت و امتداد پیدا کرد.

امتداد خودباوری

استادیار گروه مطالعات انقلاب اسلامی پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی یادآور می‌شود: خودباوری در دوره دفاع مقدس نیز امتداد پیدا کرد و سبب شد مردم از دشمنان ترس و واهمه‌ای نداشته باشند. این خودباوری در زمان رضاخان وجود نداشت. بنابراین وقتی کشور در معرض تهاجم بیگانگان قرار گرفت در کمتر از چند ساعت، دولت اعلام ترک مخاصمه کرده و شکست را پذیرفت. به دلیل نبود خودباوری، پیش از آغاز جنگ، شکست خوردیم و تسلیم شدیم. اما در زمان انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، خودباوری سبب شد همه حتی جوان‌های کم سن و سال به این حس برسند که با تمام وجود می‌توانند در مقابل اشغالگران و متجاوزان و مستکبران دنیا بایستند، آن‌هم در جنگ تمام‌عیار با کشور تا بن دندان مسلح به انواع سلاح‌های مدرن روز. مردم ایران در برابر دشمنان ایستادند و خودباوری امتداد پیدا کرد.

دکتر ردادی به برخی از نتایج خودباوری نیز اشاره کرده و می‌گوید: با نگاه کارکردگرایانه می‌شود به خودباوری نگاه کرد. خودباوری سبب تقویت هویت ملی کشور شد. هر کشور و ملیتی به ماهیتش زنده است. هویت ملی در دوره قاجار و پس از آن در دوره پهلوی بدون هیچ اغراقی ضعیف شده و از هویت ایرانی چیزی باقی نمانده بود. با اینکه با باستان‌گرایی و جشن‌های 2هزارو500 ساله و... سعی در تنفس مصنوعی دادن داشتند، اما آمارها و گزارش‌های اواخر حکومت پهلوی نشان می‌دهد نوعی بدبینی و تحقیر عمومی یا همان خودتحقیری رواج داشت. انقلاب اسلامی حیات دوباره‌ای به هویت ایرانی بخشید و نشان داد ضعیف نیستیم. انقلاب اسلامی، شکوه ایرانی را به دنیا نشان داد و به هویب‌یابی ملی کمک کرد.

خودباوری و پویایی اندیشه جوانان

پژوهشگر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی عنوان می‌کند: نتیجه مهم دیگر خودباوری، خلاقیت است. برای اینکه شخصی در حوزه فردی یا اجتماعی بخواهد دست به اقدام جدید و کار خلاقانه‌ای زده و عرصه‌های جدیدی را فتح کند، به نوعی خودباوری نیاز داریم. وقتی این خودباوری و اعتماد به نفس ملی شکل گرفت،  جرئت می‌کنیم به خود جسارت داده و راه حل خلاقانه انتخاب کنیم. خودباوری و اعتماد به نفس، اساس استقلال و شخصیت یک فرد و در نهایت یک جامعه را تشکیل می دهد. انسان تا خود را باور نکند، هرگز به استعداد و توانمندی‌های ذاتی خود اطمینان پیدا نمی‌کند و به دلیل نداشتن اعتماد به خود، جرئت و جسارت دست‌ زدن به کارهای عظیم را ندارد و ادامه زندگی و پیشرفت را تنها با تکیه بر دیگران می‌داند. علاوه بر آن، اگر فرهنگ یک جامعه نتواند حس اعتماد و خودباوری را در مردم ایجاد کند، هیمنه قدرت‌های بزرگ شکسته نشده و همیشه خود را طفیلی بیگانگان می‌بینیم. به تعبیر جلال آل‌احمد به دلیل خودباختگی، سازنده و مخترع کارخانه و ماشین نخواهیم شد و در نهایت می‌توانیم تعمیرکار دستگاه‌هایی شویم که در غرب و اروپا ساخته می‌شود. به همین دلیل پیش از انقلاب اسلامی بیشتر صنایع ایران مونتاژ و تقلید از دیگران بود.

دکتر ردادی تصریح می‌کند: انقلاب اسلامی سبب شد مفهوم خودباوری ملی و بازگشت به خود که در سال‌های ابتدایی از سوی رهبران انقلاب مطرح شد، تبدیل به یکی از خصوصیات فرهنگی مردم ایران شود. حالا دیگر در نظر مردم ایران استقلال، آرمان و هدفی دست‌نیافتنی نیست بلکه لذت آن را لمس کرده‌اند و پیامدهای آن را در شئون مختلف زندگی دیده‌اند. پیشرفت‌های بی‌نظیر علمی که در سایه اعتماد به جوانان و اندیشمندان کشور اتفاق افتاد یکی از مهم‌ترین عرصه‌های بروز دستاوردهای استقلال و خودباوری است.