جهاد در راه دفاع از دین، وطن و ارزش‌های حقیقی یک ملت، از مسائل دینی است که در آیات و روایات متعدد مورد تاکید قرار گرفته است؛ البته این مسئله فارغ از بعد دینی موضوعی عقلانی است و هر انسان آزاده‌ای در برابر تجاوز دیگران به خود، خانواده و جامعه خودش حساس است.
اخیرا رژیم کودک‌کش اسرائیل به کنسولگری ایران در سوریه حمله کرد که با پاسخ شدید ایران روبرو شد؛ در این فضا برخی، شبهات و تردیدهایی در مورد این دفاع مشروع و عقلایی مطرح کردند.
با هدف بررسی مشروعیت دفاع و جهاد با آیت‌الله محمود رجبی؛ عضو شورای عالی حوزه و رئیس مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) درباره مبانی دفاع مشروع گفت‌وگو کرده ایم که در ادامه می‌خوانید؛
اخیرا رژیم کودک‌کش اسرائیل به کنسولگری ایران در سوریه حمله کرد که با پاسخ شدید ایران روبرو شد؛ در این فضا برخی، شبهات و تردیدهایی در مورد این دفاع مشروع و عقلایی مطرح کردند.
با هدف بررسی مشروعیت دفاع و جهاد با آیت‌الله محمود رجبی؛ عضو شورای عالی حوزه و رئیس مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) درباره مبانی دفاع مشروع گفت‌وگو کرده ایم که در ادامه می‌خوانید؛
نگاه اسلام و قرآن به دفاع و جهاد در راه دفاع از ارزش‌ها و میهن چیست؟
دفاع یک امر عقلی و عقلایی و طبق فطرت هر انسان است و حتی کودکان طبق فطرت دست نخورده و اولیه، دفاع از خود را حق می‌دانند؛ در نظامات بین‌المللی و مکاتب و مذاهب هم این مسئله به رسمیت شناخته شده است یعنی حتی اگر در ادیان و قرآن و روایات بیان نشده بود باز یک اصل عقلایی و نهادینه در نهاد انسان‌ها است. اسناد جوامع بین‌المللی مبتنی بر همین اصل است ولی در قرآن کریم هم در مورد فلسفه دفاع مسلمین از نظام و کشور و خاک و ارزش‌های خودشان آیات فراوانی وجود دارد؛ از جمله قرآن کریم فرموده است: وَلَوْلَا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوَامِعُ وَبِیَعٌ وَصَلَوَاتٌ وَمَسَاجِدُ یُذْکَرُ فِیهَا اسْمُ اللَّهِ کَثِیرًا ۗ وَلَیَنْصُرَنَّ اللَّهُ مَنْ یَنْصُرُهُ؛ این آیه یکی از فلسفه‌های دفاع را در این می‌داند که اگر دفاع نباشد نه تنها مساجد و اماکن مقدس ادیان دیگر باقی نمی‌ماند بلکه اثری از اصل دین و توحید هم وجود نخواهد داشت.
ادیان به صورت کلی در برابر تجاوزگری ستمگران و زیاده‌خواهان می‌ایستند. طبیعتا اگر دفاع نباشد حتی مظاهر دینی و ظواهر هم از بین می‌روند؛ بنابراین دفاع یک امر عقلانی و مشروع است؛ از اوجب واجبات حفظ نظام اسلامی است و هر کجا تعرضی به نظام اسلامی صورت بگیرد باید از آن دفاع کنیم. علاوه بر این در مورد ظلم به مظلومان و لزوم دفاع از مظلوم در برابر ظالم هم آیات و روایات متعددی داریم. حتی بر اساس آیات قرآن کریم، اگر کسی به صورت غیرعلنی مورد ظلم واقع شود می‌تواند به صورت علنی آن را به دیگران اعلام و در دادگاه علیه فرد شکایت کند.
قرآن کریم فرموده است: لَا یُحِبُّ اللَّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلَّا مَنْ ظُلِمَ ۚ وَکَانَ اللَّهُ سَمِیعًا عَلِیمًا. امروز آنچه را از رژیم صهیونیستی شاهد هستیم مصداق بارز ظلم بر مظلوم و بر ملت‌های منطقه است و وظیفه هر مسلمانی است که اگر مسلمان دیگری مورد ظلم دشمنان اسلام قرار دارند از آنان دفاع کند. قرآن کریم فرموده است: وَمَا لَکُمْ لَا تُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَالْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ وَالْوِلْدَانِ الَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْ هَٰذِهِ الْقَرْیَةِ الظَّالِمِ أَهْلُهَا وَاجْعَلْ لَنَا مِنْ لَدُنْکَ وَلِیًّا وَاجْعَلْ لَنَا مِنْ لَدُنْکَ نَصِیرًا. یعنی دفاع از محرومان در حد جنگ و قتال؛ بر این اساس اگر به وظیفه عمل نکنند یعنی انسان سالمی نیستند وگرنه انسان سالمی که عقل خود را دارد و انسانیت و اسلام خود را از دست نداده است فطرتا، عقلا و شرعا باید به دفاع در برابر متجاوز بایستد.
قرآن کریم فرموده است: لَا یُحِبُّ اللَّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلَّا مَنْ ظُلِمَ ۚ وَکَانَ اللَّهُ سَمِیعًا عَلِیمًا. امروز آنچه را از رژیم صهیونیستی شاهد هستیم مصداق بارز ظلم بر مظلوم و بر ملت‌های منطقه است و وظیفه هر مسلمانی است که اگر مسلمان دیگری مورد ظلم دشمنان اسلام قرار دارند از آنان دفاع کند. قرآن کریم فرموده است: وَمَا لَکُمْ لَا تُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَالْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ وَالْوِلْدَانِ الَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْ هَٰذِهِ الْقَرْیَةِ الظَّالِمِ أَهْلُهَا وَاجْعَلْ لَنَا مِنْ لَدُنْکَ وَلِیًّا وَاجْعَلْ لَنَا مِنْ لَدُنْکَ نَصِیرًا. یعنی دفاع از محرومان در حد جنگ و قتال؛ بر این اساس اگر به وظیفه عمل نکنند یعنی انسان سالمی نیستند وگرنه انسان سالمی که عقل خود را دارد و انسانیت و اسلام خود را از دست نداده است فطرتا، عقلا و شرعا باید به دفاع در برابر متجاوز بایستد.
دفاع در برابر ظالم، نه تنها مشروع بلکه لازم و واجب است و علاوه بر این آیاتی در خصوص تعدی و تجاوز داریم از جمله اینکه فرموده است: الشَّهْرُ الْحَرَامُ بِالشَّهْرِ الْحَرَامِ وَالْحُرُمَاتُ قِصَاصٌ ۚ فَمَنِ اعْتَدَیٰ عَلَیْکُمْ فَاعْتَدُوا عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَیٰ عَلَیْکُمْ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِینَ. اگر کسی به شما تعرضی داشت شما هم متعرض او شوید و از کنار او نگذرید و این حق دینی و شرعی است و باید در برابر متجاوز بایستیم. حتی طبق آیات سوره مبارکه حجرات اگر دو طایفه مسلمان با یکدیگر درگیر جنگ شدند باید با کسی که تعدی کرده و ظلم می‌کند مبارزه شود. وَإِنْ طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُمَا ۖ فَإِنْ بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلَی الْأُخْرَیٰ فَقَاتِلُوا الَّتِی تَبْغِی حَتَّیٰ تَفِیءَ إِلَیٰ أَمْرِ اللَّهِ ۚ فَإِنْ فَاءَتْ فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُمَا بِالْعَدْلِ وَأَقْسِطُوا ۖ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ.
در آیه دیگری هم فرموده است: وَجَزَاءُ سَیِّئَةٍ سَیِّئَةٌ مِثْلُهَا ۖ فَمَنْ عَفَا وَأَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَی اللَّهِ ۚ إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الظَّالِمِینَ؛ یعنی پاداش کار بد، کار بد در برابر آن است. بنده این آیات را از باب نمونه عرض کردم وگرنه آیات متعدد دیگری هم داریم. در مجموع کسانی که متعرض محرومان و مسلمین و مستضعفان می‌شوند، ولو اینکه موحد هم نباشند باید از آنان دفاع شود و در روایات هم فراوان چنین تعابیری وجود دارد که یکی از مشهورترین این روایات آن است که فرمود: قال رسول الله (ص) «مَنْ سَمِعَ رَجُلاً یُنادِی یا لَلْمُسْلِمِینَ فَلَمْ یُجِبْهُ فَلَیْسَ بِمُسْلِم». هر کسی صدای یک‌نفر موحد را بشنود یعنی قید مسلمان‌بودن هم ندارد و از او کمک بخواهد ولی به کمک او نرود مسلمان نیست. بنابراین طبق آیات و روایات وظیفه داریم و کوتاهی در این زمینه، کوتاهی نسبت به دستورات اسلامی است.
آیا در سیره پیامبر(ص) هم نمونه‌هایی در این زمینه وجود دارد؟
بله. در سیره پیامبر(ص) هم این موارد مشهود است؛ از جمله نقض عهدهایی که در دوران آن وجود مقدس از سوی دشمنان صورت گرفت؛ قرآن کریم فرموده است: وَإِنْ نَکَثُوا أَیْمَانَهُمْ مِنْ بَعْدِ عَهْدِهِمْ وَطَعَنُوا فِی دِینِکُمْ فَقَاتِلُوا أَئِمَّةَ الْکُفْرِ ۙ إِنَّهُمْ لَا أَیْمَانَ لَهُمْ لَعَلَّهُمْ یَنْتَهُونَ؛ یعنی این تعهد و پیمان در صورتی که آنان، آن را بشکنند اعتباری ندارد و مسلمین هم نباید به آن پایبند باشند. امروز جنایات رژیم صهیونیستی مصداق تعدی، ظلم و زور و خیانت و مقابله با دین و از بین بردن یاد خداوند و زیر پا گذاشتن عهد و پیمان‌های بین‌المللی و مورد تاکید همه کشورها است.
حمله به کنسولگری یک کشور طبق اعتراف همه کشورها، نقض معاهدات بین‌المللی است و حمله این رژیم صراحتا خلاف پیمان‌های جهانی است؛ پیامبر گرامی اسلام(ص) هم در سیره خودشان وقتی ۳ طایفه از اهل کتاب با ایشان پیمان بستند و بعدا آن را زیرپا گذاشتند با آنان برخورد جدی کردند و حتی یک قبیله(بنی نضیر) را مجبور به ترک وطن و تبعید کردند. پیامبر(ص) در ابتدا نسبت به آنان رافت اسلامی به خرج دادند که می‌توانید اموالتان را با خود ببرید ولی آنها باز در صدد توطئه برآمدند لذا آنان را تبعید کردند. در قرآن کریم هم در مورد خیانت بیان شده است: وَإِمَّا تَخَافَنَّ مِنْ قَوْمٍ خِیَانَةً فَانْبِذْ إِلَیْهِمْ عَلَیٰ سَوَاءٍ ۚ إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ الْخَائِنِینَ؛ و چنانچه از خیانت‌کاری گروهی (از معاهدین خود) سخت می‌ترسی در این صورت تو نیز با حفظ عدل و درستی، عهد آنها را نقض کن، که خدا خیانتکاران را دوست نمی‌دارد.
هر مسلمانی امروز در جهان هر اقدامی را بتواند علیه رژیم غاصب صهیونیستی داشته باشد بر او واجب و لازم است که انجام دهد؛ چه کسانی که خودشان الان مورد تعرض هستند و چه کسانی که مورد تعرض نباشند و در قضیه اخیر هم کنسولگری به مثابه خاک جمهوری اسلامی بود و آنها به آن تعرض کردند و مقابله به مثل علیه خاک آنها مجاز است ضمن اینکه اصلا اسرائیل از نظر ما کشور نیست و خاک فلسطین و مردم مظلوم این منطقه را اشغال کرده است.
برخی کشورهای اروپایی برخلاف قوانین بین‌المللی و آموزه‌های انسانی و اعتقادی به جای محکوم کردن متجاوز، جمهوری اسلامی ایران را محکوم کردند، چیزی که حتی با آموزه‌های ادیان تحریف‌شده کنونی هم سازگار نیست، تحلیل شما در این باره چیست؟
جمهوری اسلامی بعد از جنایت اسرائیل در حمله به کنسولگری ایران چند روز صبر کرد تا واکنش مجامع بین‌المللی را مشاهده کند و اینکه به وظایف خودشان عمل کنند ولی هیچ خبری نشد و محکوم هم نکردند ولی بلافاصله وقتی ایران به این جنایت پاسخ داد محکوم کردند و این نشان از رسوایی آنان است. کسانی که خود را مدافع حقوق کشورها و حقوق بشر و حقوق بین‌الملل می‌دانند چطور در تجاوز ابتدایی رژیم صهیونیستی هیچ عکس‌العملی نشان ندادند ولی در مقابله به مثل طرف ظالم را گرفتند. بخشی از این مسئله ناشی از نقش‌آفرینی استکبار جهانی در پشت صحنه به رهبری شیطان بزرگ است که امام خمینی(ره) فرمودند هرچه فریاد دارید بر سر شیطان بزرگ بکشید و بخشی هم برخاسته از کشورهای همراه با آمریکا و برخی مزدورانی است که از این قدرت‌ها واهمه دارند.
معیارهای این کشورها، منافع آنان است و قوانین بین‌المللی را هم با معیارهای دوگانه اعمال می‌کنند و حقوق بشر و حقوق کودک و زنان و ... هم برای آنان ارزشی ندارد و مهم نیست. تنها چیزی که برای آنان مهم است دست‌اندازی و تجاوز به منافع دیگران با اعمال زور و قدرت است و استعمار نحوه جدیدی پیدا کرده است وگرنه نه به ارزش‌های انسانی و نه ارزش‌های عقلی و دینی اعتقادی ندارند و اگر هم گاهی از حقوق انسان و آزادی و دموکراسی و ... سخن می‌گویند استفاده سوء از این واژه‌ها است؛ اگر در جایی اسناد بین‌المللی به نفع آنان باشد از آن بهره می‌برند ولی اگر به نفع آنان نباشد زیر پا می‌گذارند. خودشان قانون برده‌داری می‌نوشتند ولی برده‌داری می‌کردند. اینها اگر مواضع درستی اتخاذ کرده بودند ما باید تعجب می‌کردیم که چرا از راهبرد اصلی خودشان فاصله گرفته‌اند.
اخلاق جنگ از نکات مورد تاکید در آموزه‌های همه ادیان است یعنی اگر کسی ذره‌ای پایبندی اعتقادی و دینی داشته باشد می‌داند کشتار زن و کودک و غیر نظامی مورد تایید اخلاق، عقل و دین نیست ولی رژیم صهیونیستی ده‌ها هزار نفر را در غزه قتل عام کرده است و در جنایت اخیر هم به مرکز دیپلماتیک ایران حمله کرد، نگاه اسلام به اخلاق جنگ چگونه است؟
قرآن فرموده است: فَمَنِ اعتَدی عَلَیکُم فَاعتَدُوا عَلَیه‌ِ بِمِثل‌ِ مَا اعتَدی عَلَیکُم؛ واقعا این منطق قرآنی در سطح بین‌الملل به عنوان اخلاق و احکام جنگ در کل عالم بی نظیر است؛ قرآن کریم از یکسو تسلیم ظالم‌شدن را نفی فرموده است و از طرف دیگر عبور از حدود و خطوط قرمز را جایز نمی‌داند؛ اگر در جایی جان انسان‌های بی‌گناه مطرح است اسلام دستور داده است که اگر می‌توانید ظالم را سر جای خود بنشانید بدون اینکه بی‌گناهی که در میدان جنگ نیست آسیب ببیند باید این کار را بکنید؛ حتی فرموده است کسانی که به جنگ شما آمده‌اند اگر در بحبوحه جنگ بگویند من نمی‌دانم منطق من که با شما می‌جنگم حق است یا منطق شما، متعرض او نشوید؛ اسلام را به او عرضه کنید و اگر قبول هم نکرد باز فرموده است: ابلغ مامنه؛ یعنی او را در جای امنی رها کنید؛ این منطق فوق عقلانی است یعنی اگر عقلا هم می‌خواستند دور هم بنشینند و قانون بنویسند چنین کاری را نمی‌کردند ولی اسلام اینطور مراقب است تا بی جهت جان افراد گرفته نشود.
منطق اسلام این است که میزان مقابله و حد و حدود آن نباید فراتر از تجاوزات باشد؛ در این ماجرا، رژیم صهیونیستی بارها به منافع ایران تجاوز کرد و در قضیه حمله به کنسولگری هم باعث کشته‌شدن تعدادی از دیپلمات‌ها و نظامیان ما شد و این در حالی است که مراکز دیپلماتیک، باید مصونیت داشته باشند. جمهوری اسلامی ایران چه در دفاع مقدس و چه در عملیات وعده صادق طبق قوانین اسلامی و انسانی عمل و فقط به پایگاه‌هایی حمله کرد که نظامی بود و از آنجا به ما تجاوز شده بود و این نهایت رعایت اخلاق در مقابله به مثل است؛ ما حتی وقتی با منافقین مواجه شدیم امام خمینی(ره) فرمودند که باید موازین دینی رعایت شود و برخورد نادرست با کسی صورت نگیرد و این اخلاق دقیقا رعایت شده است و ما به نظامیان جانی رژیم صهیونیستی و پایگاه آنان حمله کردیم؛ نظامیانی که به کشتن مردم مظلوم غزه پرداخته بودند و از جنایتشان عکس یادگاری هم گرفته بودند.
گفت‌وگو از علی فرج‌زاده
نظر شما