بهار امسال با بارش‌های شدیدی همراه بود، اگرچه باران نعمت الهی محسوب می‌شود اما به دلیل جاری شدن سیلاب در مناطق مختلف کشور خسارت‌های زیادی به جا گذاشت. یکی از بخش‌هایی که بر اثر سیل متحمل آسیب‌های فراوانی شده اند آثار و بناهای تاریخی کشور هستند که متاسفانه برخی از این آسیب‌ها جبران ناپذیر هستند. همین چند روز پیش بود که خبرهایی در فضای مجازی و رسانه‌ها مبنی بر فرونشست محوطه باستانی تخت جمشید و نقش رستم بر اثر بارش شدید باران و آب گرفتگی منتشر شد. پیش از این هم رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نرماشیر کرمان از ریزش بخشی از قلعه تاریخی این شهرستان که در بارندگی های اخیر تخریب شده است خبر داد. قبل از این نیز یخچال تاریخی سیرجان در اثر بارش باران و آبگرفتگی تخریب شده بود. معاون میراث فرهنگی در سال ۹۸  میزان خسارات وارده به بناهای تاریخی براثر سیلاب را حدود ۳۰۰ میلیارد تومان اعلام کرده بود. براساس آخرین آمار وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هم در سیل‌های سال۱۴۰۱ در ۱۷ استان حدود ۷۳۵ بنای تاریخی تخریب و به ارزش ۲۵۰۰ میلیارد تومان خسارت مالی وارد شده است. در آستانه هفته میراث فرهنگی با رجبعلی لباف خانیکی، مدیرکل اسبق اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی درباره آسیب‌های وارده به آثار تاریخی بر اثر بارش باران و سیلاب گفت‌وگو کردیم.

آثار تاریخی حاصل کار و عشق گذشتگان

رجبعلی لباف خانیکی در مورد اهمیت میراث فرهنگی و آنچه که از گذشته‌ها به ما رسیده است گفت: ما دارای یک گذشته‌ هویتی بودیم و تاریخ امروز ما هم بر شالوده دیروز گذاشته شده است. به همین خاطر ما باید قدرشناس گذشته و گذشتگان باشیم. آنچه که از گذشته‌ برای ما باقی مانده است؛ در واقع تمامی آثار منقول و غیر منقول که امروزه در موزه‌ها یا در پیکره بناهای ما موجود است؛ حاصل کار، تلاش و عشق گذشتگان بوده و برای ما به ارث گذاشته شده، پس باید قدرشان را بدانیم.

این فعال فرهنگی و گردشگری در مورد حفاظت و جلوگیری از تخریب این اماکن اظهار داشت: میراث‌های فرهنگی مثل هر پدیده‌ای دیگر در روی زمین آسیب پذیر هستند و این آسیب‌ها ممکن است به وسیله عوامل انسانی یا سوانح طبیعی رخ بدهد. به طور کلی هر بنایی در طول زمان فرسوده و از بین می‌رود که ممکن است سوانح طبیعی در آن دخیل باشد.همان طور که دولت از دیگر اموال عمومی محافظت می‌کند ایجاب می‌کند از میراث فرهنگی و آثار تاریخی نیز حفاظت کند، به‌طور مثال اگر جایی زلزله یا اتفاق دیگری رخ می‌دهد، باید به آثار تاریخی توجه ویژه تری شود زیرا در معرض آسیب بیشتری هستند. 

این خراسان شناس با تاکید بر این که برخی از آثار تاریخی از ابتدا در موقعیت مکانی مناسب ساخته نشدند، گفت: به طور مثال رباط شرف که یکی از بزرگترین آثار تاریخی در ایران است و در یونسکو هم به ثبت رسیده است، در عمق یک دره ساخته شده تا آب‌های سطحی را به مخزن بزرگی که در مرکز آن است ذخیره کنند، به همین دلیل در معرض آسیب بیشتر به‌خصوص سیلاب‌هاست. دولت برای آثار تاریخی همواره باید در فکر ایجاد یک حفاظ باشد و آمادگی این را داشته باشد در اولین فرصت از آسیب رسیدن به آثار تاریخی در مواجه با عواملی مثل سیل، زلزله، طوفان و حتی آفتاب شدید جلوگیری کند.

میراث فرهنگی قابلیت جایگزینی ندارد

این کارشناس میراث فرهنگی در مورد تفاوت‌های میراث فرهنگی با دیگر نعمت‌های طبیعی افزود: تفاوت عمده میراث فرهنگی با دیگر نعمت‌های طبیعی این است که آنها قابل احیا شدن است و قابلیت جایگزینی دارد، اما اثر تاریخی وقتی از بین رفت دیگر نمی‌توانیم مانند آن را از نظر قدمتی بسازیم. اگر هم بسازیم اثر تاریخی نیست. بنابراین باید تمام آنچه که از قدیم مانده هم اشیای منقول و هم غیر منقول را با جدیدت حفاظت و نگهداری کرد.

لباف خانیکی درباره اقدامات صورت گرفته برای جلوگیری از تخریب آثار تاریخی بیان داشت: از آنجایی که ایران یک سرزمین کهن و غنی از نگاه تاریخی و تمدنی است قاعدتا بیشترین آثار تاریخی را هم در خود دارد. تا امروز کارهای بسیاری انجام شده است. از دهه۴۰ انجمن آثار ملی که یک نهاد فرهنگی و مردمی بود بسیاری از آثار تاریخی را حفاظت کرده یا آنها را بازسازی کرده است. حفاظت از میراث فرهنگی باید فرهنگ جامعه شود و دولت هم در این زمینه باید بودجه مناسبی اختصاص بدهند، کارشناسانی را که در این زمینه خبره هستند را به کار بگیرند، مراقبت بیشتر کنند تا این آثار تاریخی و اسناد هویت ما همواره باقی بماند.

مدیر کل اسبق اداره کل میراث فرهنگی در پایان گفت: میراث فرهنگی تنها یک فضای فیزیکی و کالبد نیست، در این بناها اتفاقات زیادی رخ داده و هر کدام از این‌ها یک گنجینه فرهنگی، هنری و مردم شناسی است.

خدابخش حکیمی-خبرنگار تحریریه جوان قدس