حجت الاسلام و المسلمین دکتر سیدابراهیم رئیس الساداتی معروف به رئیسی در ۲۳ آذر سال ۱۳۳۹ خورشیدی در خانوادهای روحانی در محله نوغان شهر مشهد دیده به جهان گشود. پدرش حجت الاسلام سید، معروف به سیدحاجی رئیس الساداتی از روحانیون مشهد بود. جدّش بنابر معروف از سادات سیستانی و اهل دشتک میل نادر، روستایی از توابع بخش پشت آب شهرستان زابل استان سیستان و بلوچستان و همچنین مادر وی سیده عصمت خداداد حسینی از سادات حسینی مشهد است. نسب رئیسی از هر دو طرف به حضرت زید بن علی بن الحسین علیهما السلام میرسد. وی در سال ۱۳۶۲ش. سالگی با دکتر جمیله سادات علم الهدی دختر ارشد آیت الله سیداحمد علم الهدی ازدواج کرد.
او تحصیلات ابتدایی را در مدرسه جوادیه مشهد گذرانید و تحصیل در علوم حوزوی را در مدرسه نواب و سپس در مدرسه آیت الله موسوینژاد مشهد شروع کرد. در سال ۱۳۵۴ش. جهت ادامه تحصیل به حوزه علمیة قم و مدرسه آیت الله بروجردی رفت و مدتی نیز در مدرسهای که با مدیریت آیت الله پسندیده تحت نظر امام خمینی (ره) اداره میشد، تحصیل نمود.
حجت الاسلام رئیسی در حوزه علمیة قم، اصول فقه را نزد آیت الله مروی، لمعتین را نزد آیتالله شیخ یحیی فاضل هرندی (متوفی ۱۳۸۵ش)، رسائل را نزد آیتالله سیدرسول موسوی تهرانی، مکاسب محرمه را نزد آیت الله دوزدوزانی، کتاب البیع مکاسب را نزد آیتالله ابوالقاسم خزعلی (متوفی ۱۳۹۴ش)، خیارات مکاسب را نزد آیت الله محمدتقی ستوده (متوفی ۱۳۷۸ش) و آیتالله سید حسن طاهری خرمآبادی (متوفی ۱۳۹۲ش) و کفایه الاصول را نزد آیتالله سیدعلی محقق داماد، تفسیر قرآن کریم را نزد آیت الله علی اکبر مشکینی اردبیلی (متوفی ۱۳۸۶ش) و آیت الله ابوالقاسم خزعلی، شرح منظومه و فلسفه را نزد آیتالله سیداحمد بهشتی و یک دوره شناخت را نزد آیت الله مرتضی مطهری (متوفی ۱۳۵۸ش) و نهج البلاغه را نزد آیت الله حسین نوری همدانی (تولد ۱۳۰۴ش) آموخت.
او خارج اصول را نزد آیت الله سید محمدحسن مرعشی شوشتری (متوفی ۱۳۸۷ش) و آیت الله سیدمحمود هاشمی شاهرودی (متوفی ۱۳۹۷ش) و خارج فقه را نزد آیت الله آقا مجتبی تهرانی (متوفی ۱۳۹۱ش) و آیت الله سیدعلی خامنهای رهبر معظم انقلاب تلمذ نمود و با اتمام دوره سطح حوزه وی توانست به دوره کارشناسی ارشد رشته حقوق خصوصی راه یافته و پس از دفاع از پایان نامه خویش باعنوان «ارث بلا وارث» در سال ۱۳۸۰ش. با قبولی در کنکور دکترای مدرسه عالی شهید مطهری در رشته فقه و حقوق خصوصی ادامه تحصیل دهد. وی باتکمیل تحقیقات خود در رشته فقه و حقوق، مؤفق به اخذ مدرک عالی ترین سطح حوزه (سطح چهار) شد و در نهایت رساله دکترای خود را باعنوان «تعارض اصل و ظاهر در فقه و حقوق» دفاع کرد و با اخذ نمره ممتاز به درجه دکترای فقه و حقوق نائل شد.
وی بنابه توصیه مکرر آیت الله محمدرضا مهدوی کنی و آیت الله حاج آقا مجتبی تهرانی مبنی بر حفظ ارتباط درسی خود با طلاب، از سال ۱۳۸۰ش. تاکنون به عنوان مدرس در مدارس علمیه تهران از جمله مدرسه مجد، مدرسه امیرالمؤمنین علیه السلام، مدرسه امام حسین علیه السلام و مدرسه مروی به تدریس سطوح عالی حوزه همچون رسائل و مکاسب، کفایتین و قواعد فقهیه مشغول بود و بعد از عزیمت به مشهد مقدس از ابتدای سال ۱۳۹۵ش. در مدرسه عالی نواب، به تدریس در موضوع فقه وقف پرداخت.
حجت الاسلام رئیسی در پی اهانت به امام خمینی (ره) در روزنامة اطلاعات در ۱۷ دی ماه سال ۱۳۵۶ش. و آغاز حرکتهای مردمی، در اجتماعات اعتراضی که مبدأ اغلب آنها مدرسه آیت الله بروجردی (مدرسه خان) بود، شرکت داشت و در قالب هستهای از طلاب انقلابی فعالیت مینمود. وی در این دوران فعالیتهای مبارزاتی خود را در قالب ارتباط با علمای انقلابی آزاد شده از زندان و یا در تبعید، پی گرفت. همچنین در تجمعاتی مثل تحصن علما و روحانیون در دانشگاه تهران، شرکت نمود.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، وی در دوره تربیتی خاصی که شهید دکتر سیدمحمد بهشتی جهت کادرسازی برای تأمین نیازهای مدیریتی نظام اسلامی برگزار کرده بود، شرکت کرد و به دنبال شورشهای مارکسیستی و ایجاد مشکلات متنوع در مسجد سلیمان، به همراه گروهی از طلاب در قالب فعالیت های فرهنگی به آن منطقه رفت. پس از بازگشت از مسجد سلیمان، مجموعه سیاسی عقیدتی پادگان آموزشی صفر - دو شاهرود را تأسیس و برای مدت کوتاهی آن را اداره کرد.
ورود حجت الاسلام رئیسی به عرصة مدیریت از سال ۱۳۵۹ش. و باحضور در جایگاه دادیاری شهرستان کرج آغاز شد و پس از مدتی باحکم شهید علی قدوسی (متوفی۱۳۶۰ش)، به سمت دادستان منصوب شد. مؤفقیت او در ساماندهی وضعیت پیچیده این شهر موجب شد تا پس از دو سال در تابستان ۱۳۶۱ش. همزمان با دادستانی شهر کرج، مسئولیت دادستانی شهر همدان را نیز عهده دار شود. حضور همزمان او در این دو مسئولیت، برای مدتی ادامه یافت تا آن که به عنوان دادستان استان همدان معرفی شد و از سال ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۳ش، در این سمت خدمت نمود.
حجت الاسلام رئیسی در سال ۱۳۶۴ش. به عنوان جانشین دادستان انقلاب تهران منصوب شد و به این ترتیب، دوره مدیریت قضایی او در تهران آغاز شد. به دنبال مؤفقیت وی در حل پرونده های قضایی پیچیده، امام خمینی (ره) طی احکام ویژه و مستقیم او را برای رسیدگی به مشکلات اجتماعی در برخی استان ها از جمله لرستان، کرمانشاه و سمنان مأمور کرد. بعد از رحلت امام (ره) حجت الاسلام رئیسی باحکم رئیس قوه قضائیه وقت به سمت دادستان تهران منصوب شد، و از سال ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۳ش. به مدت پنج سال این مسئولیت را برعهده داشت. او از سال ۱۳۷۳ش. به ریاست سازمان بازرسی کل کشور منصوب شد که خدمت اش در این سمت تا سال ۱۳۸۳ش. ادامه یافت.
حجت الاسلام رئیسی از سال ۱۳۸۳ تا سال ۱۳۹۳ش.، به مدت ده سال معاون اول قوه قضائیه بود. او به عنوان یکی از مسئولان ارشد قضایی کشور مسئولیت سازماندهی و اداره تشکیلاتی این مجموعه را برعهده داشت؛ و از سال ۱۳۹۳ش. تا اسفند ۱۳۹۴ش. نیز به عنوان دادستان کل کشور خدمت نمود. وی همچنین از سال ۱۳۹۱ش. تا کنون باحکم مقام معظم رهبری به عنوان دادستان ویژه روحانیت نیز مشغول به کار می باشد. در ۱۷ اسفند ۱۳۹۴، باحکم رهبر معظم انقلاب به عنوان تولیت آستان قدس رضوی منصوب شد و مفتخر به خدمت در آن آستان رفیع بود.
گفتنی است در سال ۱۳۷۶ش، او به پیشنهاد برخی اعضای مؤثر جامعة روحانیت مبارز از جمله آیت الله محمدرضا مهدوی کنی (متوفی ۱۳۹۳ش) و تصویب شورای مرکزی جامعه روحانیت به عضویت در آن شورا در آمد. وی در سال ۱۳۸۵ش، از طرف جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و جامعه روحانیت مبارز و به توصیه نخبگان استان خراسان جنوبی برای عضویت در چهارمین دوره مجلس خبرگان رهبری نامزد شد که با بیش از هشتاد درصد رأی مردم انتخاب شد. دو سال پس از حضور در این مجلس، خبرگان ملت او را به عنوان عضو هیأت رئیسه برگزید. همچنین وی در دوره پنجم مجلس خبرگان رهبری در اسفند ۱۳۹۴ش. نیز باکسب اکثریت آرا برای دومین بار به عنوان نماینده مردم خراسان جنوبی برگزیده شد و عضویت اش در هیئت رئیسه ادامه دارد.
حجت الاسلام رئیسی در فروردین ۱۳۹۶ش. با ثبت نام به عنوان نامزد انتخابات ریاست جمهوری دوازدهم دوره جدیدی از زندگی خود را آغاز نمود، حجتالاسلام سیدابراهیم رئیسی در تاریخ ۱۶ اسفند ماه ۱۳۹۷ش. جایگزین آیتالله صادق آملیلاریجانی رئیس قوه قضائیه گردید. او سپس بار دیگر با ثبت نام در ریاست جمهوری در سال ۱۴۰۰ خورشیدی به مدت چهار رئیس جمهور منتخب شد.
از مهم ترین سوابق مدیریتی و سیاسی دیگر او می توان به ریاست شورای نظارت بر صدا و سیما، عضو شورای عالی گزینش کشور، اولین دبیر ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر کشور، مؤسس حوزه علمیه فاطمه الزهرا سلام الله علیها (ویژه خواهران) در کوی نصر تهران، مؤسس مرکز تخصصی شیعهشناسی امام هادی علیه السلام زیرنظر حوزه علمیة قم، عضویت در هیأت امنای ستاد اجرایی فرمان امام (ره) به مدت ده سال از سوی مقام معظم رهبری اشاره کرد. عضویت در شورای عالی فضای مجازی، عضو شورای عالی استاندارد، عضویت در شورای عالی نفت، عضویت در شورای توسعه شرق و غرب کشور، عضویت در شورای عالی پول و اعتبار، عضویت در ستاد مبارزه با مفاسد اقتصادی، و سرانجام عضویت در ستاد مبارزه با مواد مخدر از مهم ترین مسئولیتهای او به اعتبار جایگاه حقوقی تا قبل از انتخاب به عنوان رئیس جمهور بوده است.
تا کنون یک دوره از درسهای حوزوی او در زمینه قواعد فقه در قالب سه جلد با عنوان «قواعد فقه عبادی»، «قواعد فقه قضایی» و «قواعد فقه اقتصادی» به رشته تحریر درآمده که از سوی طلاب درس او، تدوین و در سال ۱۳۹۰ش. توسط نشر دادگستر و سپس به وسیله بنیاد پژوهش های اسلامی به چاپ رسیده است. او همچنین در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری دانشگاه امام صادق علیه السلام و مدرسه عالی شهید مطهری و دانشگاه آزاد اسلامی به تدریس دروس تخصصی فقه قضا، فقه اقتصاد، اصول فقه و قانون مدنی پرداخته است. کتاب های «ارث بلاوارث» در فقه و حقوق، «تعارض اصل و ظاهر در فقه و حقوق»، و «سیر تحول در نظارت و بازرسی»، از آثار در دست انتشار او بوده است. فوت حجت الاسلام رئیسی در سن ۶۳ سالگی و روز یک شنبه ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۳ در شهرستان ورزقان آذربایجان شرقی بر اثر سقوط بالگرد رُخ داد. قرار است جنازه او روز پنج شنبه در حرم مطهر رضوی به خاک سپرده شود. غزل: «طواف آخر» سروده استاد مصطفی جلیلیان مصلحی، عضو گروه فرهنگ و هنر بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی در وصف شهادت اوست:
غرق دردیم، بگو داغ مکرّر برسد که مقرّب شده را رنج، فزون تر برسد
دلمان کاسه ی خون است و به آغوش وطن هر دم از مشهدِ مرغانِ حرم، پَر برسد
ای خوشا جانِ شهیدی که شود شاهدِ حق در ره دوست، طوافی که به آخر برسد
سندِ زنده ی آزادگی و پیروزی ست با بهاران اگر آلاله ی پرپر برسد
خدمتِ خلق کن و عاقبت ِ خیر طلب این حدیثی ست که از قولِ پیمبر(ص) برسد
سیدِ خادم ما رفت و به یاران پیوست پیکرش باز به این خاکِ مطهّر برسد
صبر آموخته ی مکتبِ نوریم، آری کوهِ عزمیم، خوشا امر ز رهبر برسد
حق گواه است در این بیشه ی عاشق پرور نوبتِ غرّش شیران وطن گر برسد
باز با پنجه ی خیبرشکنان می آییم ذوالفقاریم اگر رخصتِ حیدر(ع) برسد
انقلابی که پر از عطرِ شهید است، سزاست پرچمِ آن به کفِ منجیِ داور برسد
نظر شما