«اللهم لابد من امرک، ولابد من قدرک ولابد من قضائک ولا حول ولا قوه الا بک» خدایا از دستورت و تقدیرت و قضایت چاره‌ای نیست و هیچ نیرو و توان جز به خدای بلندمرتبه بزرگ نیست. «اللهم فما قضیت علینا من قضاء او قدرت علینا من قدر فاعطنا معه صبرا یقهره ویدمغه و اجعله لنا صاعدا فی رضوانک» پس آنچه بر ما از قضایی که حتم کردی یا از تقدیری که مقدر نمودی، همراه آن به ما صبری عطا کن که بر آن چیره شود و آن را درهم کوبد و آن شکیبایی را برای ما، نردبانی به‌سوی خشنودی و لطفت قرار ده».

مقام معظم رهبری در دیدار اخیر با خانواده رئیس جمهور شهید، به فقراتی از دعای مربوط به نمازهایی که در نجف خوانده می‌شود و مستحب است که بعد از هر نماز خوانده شود، اشاره کرده و آن را برای تحمل و سعه صدر و صبر توصیه کردند. مصیبتی که برای همه داغ بزرگ و سختی است و با این توصیه‌های معنوی تحمل این غم ممکن.

گفت‌وگوی ما با حجت‌الاسلام مهدی برزگر، استاد سطوح عالی و خارج حوزه علمیه قم درباره صبر در برابر مصائب است. صبری که خدای متعال اجر آن را بدون اندازه و بی‌حساب می‌داند و فرموده است «إِنَّما یُوَفَّی الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَیْرِ حِسابٍ».

دعوت قرآن به صبر و شکیبایی

حجت‌الاسلام برزگر در ابتدا با اشاره به حادثه دلخراش سقوط هلیکوپتر و شهادت ناباورانه رئیس جمهور، وزیر امور خارجه، نماینده ولی فقیه در آذربایجان شرقی، استاندار و همراهانشان، می‌گوید: در زندگی این دنیا چاره‌ای غیر از اینکه تقدیر و قضای الهی را تحمل کنیم نداریم. مهم است که ما در مقابل این قضا و قدر الهی صبور باشیم و از خدای متعال صبر بخواهیم که این صبر باعث شود نردبانی به سوی خشنودی و رضوان الهی داشته باشیم.

ایشان به آیه 156 سوره بقره اشاره کرده و بیان می‌کند: خداوند درباره صبر در بلایا می‌فرماید «ٱلَّذِینَ إِذَا أَصَبَتهُم مُّصِیبَة قَالُواْ إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیهِ رَاجِعُونَ» یعنی آنان که چون مصیبتی به آنها برسد می‌گویند ما از آن خداییم و همه به سوی او باز می‌گردیم. این آیه شریفه درباره صابرین است و ریشه صبر را در معرفت آنها به مبدأ و معاد بیان می‌کند. کسانی که اهل صبر در برابر مصیبت‌ها هستند، صبر آنها ریشه در معرفت الهی دارد. آنها می‌دانند و باور دارند که ما مستقل نیستیم، از جانب خدا آمده‌ایم و هیچ استقلال وجودی از خود نداریم و بنده خدا هستیم. لحظه به لحظه از خدای متعال فیض وجود می‌گیریم و در نهایت هم به سوی خدای متعال بر می‌گردیم.

پاداش صبرکنندگان

استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم یادآور می‌شود: هر چه از جانب خداوند برسد نیکوست. او به ما جان داده، سلامتی و عزت و نعمت‌های فراوانی داده و هر لحظه هم اراده کند و مصلحت بداند هر چه داده، از ما پس می‌گیرد. اگر در مقابل این کار و تقدیر الهی صبور باشیم به پاداش الهی هم می‌رسیم. اما اگر جزع و فزع و بیتابی کنیم اجر خود را از بین برده‌ایم و قضا و قدر الهی با بی‌تابی ما تغییری نمی‌کند. در ادامه و در آیه 157 سوره بقره، خدای متعال می‌فرماید «أُوْلَئِک عَلَیهِم صَلَوَت مِّن رَّبِّهِم وَ رَحمَة وَأُوْلَئِکَ هُمُ ٱلمُهتَدُون» یعنی اینان مردمی هستند که لطف و رحمت خدا و درود الهی بر آنهاست و اینان همان هدایت‌ یافتگانند. در نظر داشته باشیم که امثال ما درک کاملی از معانی بلندی مانند صلوات و رحمت خدا نداریم. فقط آنقدر می‌توانیم اشاره کنیم که خدای متعال درباره رحمت خودش در آیه 58 سوره یونس می‌فرماید: «قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَبِرَحْمَتِهِ فَبِذَلِکَ فَلْیَفْرَحُوا هُوَ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُون» یعنی بگو که باید منحصراً به فضل و رحمت خدا شادمان شوند و به نزول قرآن مسرور باشند که آن بهتر و مفیدتر از ثروتی است که می‌اندوزند. اگر رحمت الهی را می‌خواهیم باید در مقابل بلایای مختلفی که ممکن است در زندگی نصیب هر کسی شود، صبوری کنیم.

استاد برزگر در پاسخ به این پرسش که فلسفه بلاها و مصیب‌ها چیست؟ توضیح می‌دهد: دنیا جذابیتهای بسیاری دارد. بخاطر همین بسیاری از بندگان خدا فریب دنیا را خورده و جذب زرق و برق و لذات دنیا می‌شوند و دنیا آنها را از آخرت و خدای متعال باز می‌دارد. خدای متعال بخاطر عنایتی که به بندگان به ویژه بندگان مؤمن خود دارد، آنها را در دنیا گرفتار بلایای متعدد می‌کند تا قلب آنها را از دنیا جدا کرده و فریب دنیا را نخورند.

حکمت ابتلای انسان به بلا و گرفتاری

این پژوهشگر دینی اظهار می‌کند: این بلایا در دنیا بر انسان فرود می‌آید و سبب می‌شود که قلب او از تعلقات و محبت دنیا پاک شود و لذا به بیان دانشمند و مجتهد شیعه، ملا احمد نراقی «هر که در این بزم، مقرب تر است؛ جام بلا بیشترش می‌دهند». از آقا امام صادق(ع) نیز روایتی داریم که مضمون همین شعر است. باید توجه داشته باشیم که گاهی ابتلاء به بلاها برای برطرف شدن گناهان نیست زیرا انسان مبتلا گناهکار نمی‌باشد بلکه ابتلای او برای ترفیع مقام و درجه ایمان یا ظهور مقام قرب او بر خود و دیگران می‌باشد. از این جهت امام صادق(ع) در روایتی که در الکافی آمده، می‌فرماید «در کتاب علی(ع) آمده است همانا سخت‌ترین مردم از جهت بلا انبیاء و سپس اوصیای ایشان و سپس کسانی که نزدیک‌تر به ایشانند می‌باشند و همانا خداوند مؤمن را به اندازه اعمال نیکویش مبتلا می‌کند. پس کسی که دینش صحیح بوده و علمش نیکو باشد بلایش سخت‌تر است و علتش آن است که خداوند عز و جل دنیا را ثواب برای مؤمن و عقاب برای کافر قرار نداده است و کسی که دین و عملش ضعیف باشد بلایش کم می‌شود و همانا بلا به مؤمن پرهیزکار و متقی زودتر می‌رسد تا باران به سطح زمین». افرادی که بخواهند درجات بالای ایمان را بپیمایند یا کمالاتشان مانند انبیاء و ائمه علیهم السلام ظهور کند، ابتلائاتشان سخت‌تر است.

حجت‌الاسلام برزگر می‌افزاید: در این دنیا بلایا و مشکلات بطور طبیعی برای همه وجود داشته و مؤمن و کافر نمی‌شناسد اما خدای متعال بعنوان مربی و تربیت کننده بندگان مؤمن چون خودش طبق آیه 257 سوره بقره ولایت و سرپرستی مؤمنین را بر عهده گرفته است، «اللَّه ولی الذین امنوا یخرجهم من الظلمات الی النور» در مقام تربیت انسان‌ها برای بالا بردن و ارتفاع درجه آنها بعنوان کفاره گناهان و ارتقای درجه بلایای خاصی را متوجه بندگان مؤمنش می‌کند تا قلب آنها را از محبت دنیا خالی کرده و گناهانشان را پاک کند و آنها را به سمت خودش بالا ببرد. لذا در اصول کافی حدیثی از آقا امام صادق(ع) داریم که می‌فرماید «در بهشت مقام و منزلتی وجود دارد که هیچ بنده‌ای به آن نرسد، مگر با بلا و درد و بیماری‌ای که در بدنش حادث شود». این است فلسفه بلایا و ریشه صبر مؤمن که با نگاه توحیدی به بلایا نگاه می‌کند و در آن نگاه هر چه از جانب خدای متعال بیاید، همان هر چه از دوست رسد است و آنچه از دوست رسد، نیکوست. برای مؤمن فرقی نمی‌کند چه نعمت و راحتی و خوشی از جانب خداوند بیاید چه بلا و مصیبت. همه را با نگاه توحیدی دیده و چون از جانب خداوند آمده، پس زیباست و به تعبیر مولوی در بلا هم می‌چشم لذات او، مات اویم مات اویم مات او...