اعتیاد نوعی ناهنجاری روانی- اجتماعی است که امروزه به معضلی جهانی تبدیل شده است. اکثر کشورهای جهان سالانه هزینه‌های هنگفتی صرف مبارزه با اعتیاد و کاهش تاثیرأت مخرب آن بر جامعه می‌کنند. پژوهش‌ها نشان می‌دهد، با وجود تلاش‌های فراوان سن اعتیاد روز به روز کاهش می‌یابد. این معضل در بین نوجوانان به شکل افسارگسیخته‌ای در حال افزایش است.  شرایط روحی، روانی و جسمانی خاص دوران نوجوانی، مشکلات خانوادگی، فضای فرهنگی و اجتماعی جامعه و مشکلات اقتصادی، همه و همه از عواملی هستند که به این مشکل دامن می‌زنند.

 درمان اعتیاد کار دشواری است. با وجود تلاش‌های گسترده در کشورهای مختلف و صرف هزینه‌های فراوان جهت روان‌درمانی، دارودرمانی، بازپروری و بازتوانی، عدۀ زیادی از افراد درمان شده و تحت درمان دوباره به مواد رو می‌آورند. این می‌تواند ناشی از عوامل مختلف چون عدم تغییر در محیط بیماری‌زا، عدم رفع مشکلات فردی، خانوادگی و اجتماعی، همسالان درگیر اعتیاد و آسان بودن دسترسی به مواد باشد. به نظر پژوهشگران اجتماعی پیشگیری در این شرایط بسیار ساده‌تر از درمان است. پژوهشگران اجتماعی سه عامل را در تمایل نوجوانان به اعتیاد بسیار تاثیرگذار می‌دانند: عوامل فردی و درونی (مشکلات رفتاری، روحی و جسمانی، ضعف در مهارت‌های فردی و هوش هیجانی)، عوامل خانوادگی «اعمال محدودیت، نظارت و کنترل رفتارهای نوجوان توسط والدین و به خصوص مادر نقش مهمی در کاهش خطر رفتارهای انحرافی دارد. ساختار تک والدی، زندگی با ناپدری و نامادری و اشتغال مادر خارج از منزل به دلیل اختلال در عملکرد خانواده و والدگری، به خصوص ایفای نقش تربیتی و نظارتی مادر، افزایش عوامل استرس‌زای خانوادگی، تضعیف پیوند عاطفی والدین-فرزند، افزایش اختلاف و تضاد بین والدین-فرزند، از عوامل اصلی و خطرساز در شکل گیری رفتار پر خطر در نوجوانان است» (حبیبی و همکاران، 1391: 577) و عوامل اجتماعی؛ گروه دوستان و مدرسه. «مطالعات حاکی از آن است که یکی از قوی‌ترین عوامل پیش‌بینی در شروع مصرف مواد در نوجوانان، پیوند دوستی با همسالان مصرف کنندۀ مواد است و نقش بافت اجتماعی و محل سکونت در دسترسی به این نوع پیوندهای دوستی و دسترسی به مواد خیلی مهم است»(حبیبی و همکاران، 1391: 579). پژوهشگران معتقدند اگر بتوان این سه عامل را کنترل و اصلاح کرد تا حد زیادی از رو آوردن نوجوان به اعتیاد جلوگیری خواهد شد. یکی از راه‌هایی آگاهی بخشی در این زمینه کتاب و به ویژه داستان است. داستان می‌تواند ضمن ایجاد لذت‌بخشی، مخاطب را با خود همراه کند و به او بیاموزد. همچنین کتاب و کتاب‌درمانی می‌تواند به نوجوان درگیر با اعتیاد در یافتن راهی جهت رهایی از این مشکل یاری برساند. زیر نور ماه شیشه‌ای، رمانی در همین زمینه است که به معضل اعتیاد در بین نوجوانان آمریکا می‌پردازد. این اثر ضمن موشکافی از علل رو آوردن نوجوانان به اعتیاد، تلاش دارد عواقب این گونه رفتارها را به مخاطب یادآوری کند. زیر نوه ماه شیشه‌ای، بخشی تاریک از زندگی دختری نوجوان را از زبان خودش روایت می‌کند. انتخاب راوی اول شخص، انس و نزدیکی بیشتری با شخصیت داستان ایجاد می‌کند. مخاطب به خوبی می‌تواند آنچه بر سر لورل نوجوان آمده را تجسم کند و عبرت بگیرد. «نمی‌خواستم بگویم جایی غیر از اینجا ندارم. نمی‌خواستم بگویم این گوشۀ پیاده‌رو دانرزویل برای من آخر خط است» (ص83)، «همراه بقیۀ آنهایی که یا خمار بودند یا نشئه، آن‌قدر کشیدم که نفسم بند آمد و دیگر چیزی ندیدم... تا آنکه دنیا پشت دودی داغ و سفید همراه با دود گم شد... و صدایی که فریاد می‌کشید، نمی‌توانم نفس بکشم، نمی‌توانم نفس بکشم، یک نفر به دادم برسد... نفسم بند آمده...»(ص114). و چنانچه مخاطب خود در چنین شرایطی گرفتار باشد، همراه با لورل برای رهایی خویش تلاش خواهد کرد. علاوه بر این، رمان می‌تواند برای والدین نیز آموزنده و یاری‌بخش باشد که در چنین شرایطی چه بکنند و چطور با نوجوان درگیر اعتیاد رفتار کنند. «مشاورم در مرکز می‌گفت: «برای دور شدن از ماه راه درازی در پیش داری. راهی با قدم‌های آهسته اما محکم.» و من حرکت کردم. قدم به قدم. و همچنان می‌روم»(ص125).

منابع:

-حبیبی، مجتبی، عاشوری، احمد، باقریان سرارودی، رضا (1391). پیشگیری از اعتیاد در کودکان و نوجوانان؛ مروری بر عوامل فردی، خانوادگی و اجتماعی. تحقیقات علوم رفتاری، دورۀ10، شمارۀ6، ویژه نامه سلامت روان،574-587.

-وودسون، ژاکلین (1400). زیر نور ماه شیشه‌ای. کیوان عبیدی آشتیانی. چاپ سوم. تهران: افق.