تحقق عدالت، آرمانی است که سابقه‌ای به قدمت عمر بشر دارد و از سپیده دم آفرینش، بشر این عنصر حیاتی را به عنوان یک گرایش باطنی شناخته، به آن روی آورده، درصدد دستیابی به آن تلاش کرده و آن را مبنای قوانین و قضاوت قرار داده است. به واقع که هیچ چیز به اندازه پایمال شدن حق ضعیف و مظلوم برای فطرت بشر زجرآور و نفرت انگیز نیست و هیچ چیز به اندازه بی عدالتی، کینه و دشمنی را در قلب‌ها پدید نمی‌آورد. با اندک تأملی در کلمات و بیانات امیرالمومنین (ع) به روشنی این نکته به دست می‌آید که مساله «عدالت و حکومت»، جایگاه خاص و اهمیت ویژه‌ای نزد آن امام بزرگوار داشته است. این دو مقوله به حدی مهم است که اگر تمام تلاش‌ها و مجاهدات علی (ع) را در راه تحقق آن بدانیم سخنی به گزاف نگفته‌ایم.
در کلیه نظام‌های مردمی، جامعه، نمایندگان یا کارگزارانی را جهت اداره امور جامعه، برمی‌گزیند که، آنان در واقع مظهر اراده مردم می‌باشند. آنچه که نظام اسلامی را از سایر نظام‌ها جدا می‌سازد، نحوه انتخاب کارگزاران بر اساس اصول و معیارهای اخلاقی است که اسلام برای آنان ترسیم نموده است. کارگزاران جامعه اسلامی از آن رو که مسؤولیت پیاده نمودن اهداف مقدس و متعالی اسلام در متن جامعه و مناسبات بین افراد را بردوش دارند، و همچنین از جهت حُسن سلوک و رفتار با مردم، معرّف نظام اسلامی به شمار می‌روند، بر این اساس، نقش و وظیفه مهم و عظیمی را در قبال اجتماع و تقویت روحیه ملت برعهده دارند. بنابراین، نظام اسلامی نیازمند کارگزاران عالم و آگاه، و متعهد و متخلق به اخلاق اسلامی است، و ضعیف و کمرنگ بودن بُعد روحی و اخلاقی، از جمله مشکلات کارگزاران در پیاده کردن قوانین در جامعه است. قوانین اجتماعی جدای از اخلاق، مظهر حاکمیت ملّی است و تخلف از آن نیز، مستوجب عقوبت‌های خاصی است که در آن پیش بینی و تعیین شده است.
به همین دلیل سعی داریم در خلال این گفت‌وگو به بررسی «نحوه تعامل کارگزاران و شهروندان از دیدگاه اسلام» بپردازیم. به همین جهت با حجت الاسلام رضا یاوری، پژوهشگر تاریخ تشیع و معاون مؤسسه آموزش عالی امام رضا (ع) به گفت و گو پرداختیم:
حجت الاسلام یاوری با اشاره به رابطه متقابل کارگزاران و مردم عنوان کرد: دولتمردان و سران یک جامعه چه از سوی خود مردم و چه توسط حاکمیت انتخاب شوند و خواه در مدل جمهوریت ایفای نقش کنند و یا نظام اسلامی، وظایف و تکالیفی را بر عهده دارند که باید آنها را اجرا کنند، و در واقع با اجرای قوانین و مسوولیت‌هایی که برعهده دارد، سهولت در کار و زندگی مردم و حاکمیت را در پی دارد.
وی با بیان اینکه در خصوص نوع تعامل دولتمردان با مردم، بیان کرد: یک سری وظایف قانونی وجود دارد که کارگزار موظف است در چارچوب قانون اساسی یا قانون مصوب کشور اموری را انجام و خدماتی را ارائه دهد و اگر از آنها سر باز زد و یا تخلفی صورت گرفت، مرجعی برای پیگیری آنها وجود داشته باشد.
وظایف اخلاقی و تربیتی کارگزاران نسبت به شهروندان
یاوری تصریح کرد: اما در نظام سیاسی اسلام و مکتب اهل بیت (ع) موضوع فراتر است و وظایف قانونی یک سوی ماجراست، اما وظایف اخلاقی و تربیتی در حکومت اسلامی مسئله دیگری است، ما در سیره پیامبر و امیرالمومنین (ع) می‌بینیم که حتی نحوه صحبت کردن یک مسؤول و کارگزار با مردم باید به گونه‌ای باشد که موجب رنجش و آزرده شدن خاطر مردم نشود.
وی با ذکر مثالی از تاکید اسلام بر نحوه رفتار کارگزاران با مردم، گفت: ابوالاسود دؤلی که قاضی القضات و کارگزار امیرالمومنین (ع) در دوران خلافت است، به دلیل اینکه صدایش را بر مردم بلند کرده، از سمت حضرت کنار گذاشته می‌شود و یا در ستاندن خراج یا مالیات از مردم، امیرالمومنین (ع) به دولتمردان خود سفارش می‌کنند با مردم با قول لین و نرم خویی تعامل داشته باشند.
مردم ولی نعمت و سرور حاکمان هستند
این پژوهشگر تاریخ تشیع خاطر نشان کرد: نکته بسیار حائز اهمیتی که وجود دارد این است که سران و کارگزاران باید مردم را ولی نعمت و سروران خود بدانند، چراکه اگر مردم نبودند فلسفه وجودی آنها نیز نامشخص بود و در اصل فلسفه وجودی دولتمردان، مردم هستند، مردم ولی نعمتند و به پاس خدماتی که انجام می‌دهند در پیشگاه خداوند دارای قرب و ارزش هستند. بنابراین کارگزاران باید نسبت به مردم خاشع و متواضع باشند.
وی افزود: کارگزاران نظام اسلامی وظایف و تکالیفی برعهده دارند که به تناسب هر مقام و منصبی که در آن قرار دارند، به وجه احسن آن را به سرانجام برسانند و در صورت تخطی از آنها، یک عقاب قانونی و یک عقاب شرعی در انتظارشان خواهد بود، چراکه یک تکلیف الهی را برعهده داشته و در انجام آن کوتاهی کردند. نگاه اسلام به مسائل در واقع اینگونه است و صرفاً نگاه قانونی نیست.
حکومت اسلامی باید رویکرد توحیدی داشته باشد
معاون مؤسسه آموزش عالی امام رضا (ع) تصریح کرد: حکومت اسلامی قراراست بتواند حدود الهی را در جامعه اجرا، وظایف خود را انجام و دین و سعادت دنیا و آخرت مردم را تأمین کند، از این جهت لازم و ضروری است که نگاه توحید محورانه در فعالیت‌های خود داشته باشد.
وی افزود: حضور کارگزاران در میان مردم یکی دیگر از ابعاد جدی تربیتی کارگزاران در سیره اهل بیت (ع) است که بر آن تاکید دارند، به عنوان مثال، امیرالمومنین (ع)، به قثم بن عباس، در مکه نامه می‌نویسند و می‌فرمایند «در محضر مردم قرار بگیر و با مردم بنشین و آنها را آموزش بده و احکام الهی را برایشان بیان کن «یعنی با مردم نشست و برخاست داشته باش»، حضرت به همان نگاه ولی نعمتانه که اشاره کردیم، تاکید کردند.
یاوری با اشاره به تاکید و سفارش اهل بیت (ع) به تعامل با مردم عنوان کرد: سفارش اهل بیت (ع) به کارگزاران مبنی بر میان مردم و با مردم بودن، تعامل با مردم داشتن، در مراسم و مناسبات و امورات مردم همکاری کردن، توجه به ابعاد و طبقات مختلف مردم داشتن از مهمترین ابعاد سیره اهل بیت (ع) در تعامل کارگزاران حکومت اسلامی با مردم بود.
وی خاطرنشان کرد: از نظر حکومت اسلامی، کارگزاران حتی در حکومت جور هم می‌توانند به مردم خدمت کنند به شرطی که هدف و نیتشان حل و فصل مشکلات مردم باشد. به عنوان مثال زمانی که علی بن یقطین از طرف امام کاظم (ع) به دستگاه حکومت هارون عباسی می‌پیوندد، حضرت با او شرط می‌کنند که تنها در صورتی می‌تواند در حکومت عباسی خدمت کند که تنها هدف او رسیدگی به مشکلات و گرفتاری‌های مردم، دفاع از حقوق مسلمانان و شیعیان و جلوگیری از پایمال شدن حق و حقوق آنها باشد.
نظر شما