نشست «زنان، خانواده و مطالعات قرآنی»  روز یکشنبه ۲۷ خردادماه، از سوی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد. 

فروغ پارسا؛ دانشیار پژوهشکده مطالعات قرآنی، در این نشست با موضوع «مطالعه تحول جایگاه فرهنگی، سیاسی و اقتصادی زن پس از اسلام» سخنرانی کرد و گفت: مسئله خشونت علیه زنان، در عصر ما که دوران مدرنیسم و پست مدرنیسم است همچنان وجود دارد. بنده گزارشی از سازمان ملل دیدم که گفته شده بود بعد از سقوط شوروی در دهه نود میلادی، هزاران زن مسلمان به دست ناسیونالیست‌های صرب کشته شده یا مورد تجاوز قرار گرفتند. در افغانستان در دوران حکومت طالبان نیز مشاهده می‌کنیم که وحشیانه‌ترین حملات به حقوق زنان صورت می‌گیرد. امروزه حملات به زنان در فلسطین اشغالی بیش از پیش، افکار عمومی را جریحه‌دار کرده است بنابراین تبعیض علیه زنان صرفاً متعلق به جهان باستان نیست بلکه الان که دوران طلایی هویت‌یابی زنان است و با اجماع جهانی برای احقاق حقوق زنان مواجه هستیم نیز شاهد خشونت علیه زنان هستیم.

ارتقای جایگاه فرهنگی زن در قرآن

وی افزود: تا پیش از این دوران، اساسا با مسئله‌ای به عنوان مطالبات زنان مواجه نبودیم. به اعتقاد بنده، جایگاه زنان در دو مرحله متحول شده است. یک مرحله پس از ظهور اسلام و مرحله بعد در دوران مدرن. در قرآن کریم با آموزه‌هایی مواجه هستیم که جایگاه فرهنگی و سیاسی و اجتماعی زن را به تصور کشیده و به صورت دقیق به ما می‌گوید که این حقوق برای زنان وجود دارد اما به اعتقاد بنده این تحولی که اسلام برای زنان پدید آورد در عصر ظهور به تحقق نپیوست لذا در پانزده سده گذشته، حقوقی که خدای متعال برای زنان قائل بوده در عرصه عملی مورد توجه قرار نگرفته است.

پارسا بیان کرد: قرآن کریم در چند حوزه تلاش کرد جایگاه زن را متحول کند. حوزه اول جایگاه فرهنگی بود. قرآن کریم تلاش دارد با انگاره فرودست بودن زن مقابله کند. در قرآن کریم سوره‌ای به نام زنان وجود دارد و بخش زیادی از مطالب سوره‌های دیگر مربوط به زنان از جمله مادر حضرت موسی(ع)، بلقیس و زن فرعون و ..  است و با تصویر خاصی که از این زنان داده تلاش کرده است جایگاه فرهنگی زنان را ارتقا دهد؛ لذا زن فرعون را به عنوان الگوی ایمان معرفی می‌کند و می‌فرماید: «وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِینَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ إِذْ قَالَتْ رَبِّ ابْنِ لِی عِنْدَکَ بَیْتًا فِی الْجَنَّةِ وَنَجِّنِی مِنْ فِرْعَوْنَ وَعَمَلِهِ وَنَجِّنِی مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ؛ و باز خدا برای مؤمنان (آسیه) زن فرعون را مَثَل آورد هنگامی که (از شوهر کافرش بیزاری جست) عرض کرد: بار الها (من از قصر فرعونی و عزت دنیوی او گذشتم) تو خانه‌ای برای من نزد خود در بهشت بنا کن و مرا از شرّ فرعون (کافر) و کردارش و از قوم ستمکار نجات بخش» (تحریم/۱۱)

حقوق برابر زن و مرد در قرآن

دانشیار پژوهشکده مطالعات قرآنی یادآور شد: در آیه ۱۳ سوره حجرات نیز به خوبی، دردگاه‌ها در مورد مسئله خلقت زنان را مورد نقد قرار داده و فرموده است:‌ «یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَأُنْثَیٰ وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا ۚ إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ؛ ای مردم، ما همه شما را نخست از مرد و زنی آفریدیم و آن گاه شعبه‌های بسیار و فرق مختلف گردانیدیم تا یکدیگر را بشناسید، همانا بزرگوار و با افتخارترین شما نزد خدا با تقواترین شمایند، همانا خدا کاملا دانا و آگاه است» سنت ننگین زنده به گور کردن دختران در آیات ۸ و ۹ سوره مبارکه تکویر مورد اشاره قرار گرفته است. آیات قرآن را که نگاه کنیم به خوبی متوجه می‌شویم که زنان در امور معنوی در کنار مردان هستند. در آیه ۳۵ سوره احزاب به خوبی به این مسئله اشاره شده است لذا پاداش‌های اخروی زن و مرد از نظر قرآن کریم کاملا برابر هستند. در آیه ۲۱ سوره روم نیز به خوبی به حقوق برابر زن و مرد اشاره شده است. 

وی گفت: در آیات دیگری نیز با این مسئله مواجه هستیم که پیامبر اکرم(ص) با زنان نیز بیعت کردند که در آیه ۱۲ سوره مبارکه ممتحنه به آن اشاره شده است. همه این موارد باعث تحولاتی عمده در جایگاه سیاسی، فرهنگی و اقتصادی زنان شده است. اگر این موارد را با منشورهای جهانی و قوانین بین‌المللی مقایسه کنیم متوجه اهمیت و پیشرو بودن آموزه‌های قرآنی می‌شویم چراکه برخی مواردی که امروزه در جامعه جهانی در رابطه با حقوق و جایگاه زنان مطرح می‌شوند پانزده قرن قبل در قرآن کریم مورد اشاره قرار گرفته‌اند.

تأکید بر قسط در روابط زن و شوهر در قرآن

هادی رهنما؛ استادیار پژوهشکده مطالعات علوم قرآنی نیز در این نشست با موضوع «روابط قدرت و مالکیت در خانواده؛ نگاهی به فضای گفت‌وگو از حقوق زنان در قرآن کریم» سخنرانی کرد و گفت: در ذهن و زبان ما سخن از حقوق زنان است اما گمان می‌کنیم در وحی محمدی نیز باید سخن از زن به مثابه جزء مستقلی در جامعه باشد اما وقتی با تأمل بیشتر سراغ قرآن می‌رویم سخن قرآن را دیگرگون می‌یابیم. در وحی محمدی، سخن از زنان و مردان به مثابه اجزای مستقل و رقیب در جامعه نیست بلکه سخن از همبستگی و تعامل زن و مرد در نهاد خانواده است.

وی افزود: سخن اصلی خداوند در قرآن کریم درباره قسط در روابط زن و شوهر برای حفظ خانواده است که به واسطه تنظیم روابط قدرت و حقوق مالکیت بیان شده است. در قرآن کریم ۲۷ بار کلمه نساء به کار رفته است و اغلب کاربردها در مباحث حقوقی زنان است. وقتی آیات قران کریم را می‌خوانیم و بسامد عبارت‌پردازی‌ها را می‌بینیم محور آنها درباره روابط قدرت زن و مرد و مالکیت است یعنی هر کسی مالک چه چیزی است. در جهان مدرن، انقلاب صنعتی زمینه را برای توجه به حقوق زنان فراهم کرد در حالی که قرآن کریم هزار و چهارصد سال قبل به حقوق زنان توجه کرده است. 

رهنما بیان کرد: آیه ۲۲۸ سوره مبارکه بقره بر حُسن معاشرت میان زن و مرد تأکید دارد. شاه کلید مباحث قرآن در زمینه خانواده نیز آیه اول سوره نساء است که خداوند فرموده است: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا کَثِیرًا وَنِسَاءً ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ ۚ إِنَّ اللَّهَ کَانَ عَلَیْکُمْ رَقِیبًا؛ ای مردم، بترسید از پروردگار خود، آن خدایی که همه شما را از یک تن آفرید و هم از آن، جفت او را خلق کرد و از آن دو تن خلقی بسیار در اطراف عالم از مرد و زن پراکند، و بترسید از آن خدایی که به نام او از یکدیگر مسئلت و درخواست می‌کنید و درباره ارحام کوتاهی نکنید، که خدا مراقب اعمال شماست» بنابراین باید بدانیم که کلیت قرآن کریم و روابط آن را مورد بررسی قرار دهیم نه اینکه صرفا یک آیه همانند «اَلرِّ‌جَالُ قَوَّامُونَ عَلَی النِّسَاءِ» را مورد اشاره قرار داده و با دنیای مدرن تطبیق دهیم و دچار سوءتفاهم شویم.